Wat Emwnt/Mynd i'r Plough

← Ceiliog y Mynydd

Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer

Yr Ornest →

PENNOD VII.
Mynd i'r Plough.

UN bore yn niwedd yr un wythnos, clywai Dai, am y tro cyntaf erioed, Wat Emwnt yn mwmian canu. Croesi'r buarth yr oedd ef i'r beudai gan ddal i swnio

"Eira gwyn ar ben Craig Llyn
Pythewnos cyn Nadolig,
Dyro fawnen ar y tân
A rho' mi gân yn ddiddig.

Helo, Wat, be' sy'n bod? yr y'ch yn hapus i ryfeddu heddi'. Beth yw enw'r gân?"

"Dai bach, y ti sy' yna? Wel am otw, bachan, yn lled hapus heddi'. Ond weli di mo Craig y Llyn yn ei gap gwyn draw uwchben y Rhicos? Dyna beth wna'th i fi ganu. Wn i ddim ar glawr daear beth yw enw'r gân 'chwaith, dim ond un pennill wn i o honi, er i fi glywed y penillion i gyd yn Nhafarn Cryw, nos Ffair Waun ddiwetha. Ond o wilia am y Rhicos, glywaist ti yrio'd sôn am y Plough?"

"Arad y'ch chi'n feddwl?"

"Nace, bachan, ond Tafarn y Plough ar y Rhicos."

"Naddo i'n siwr, a 'dyw hi ddim gwa'nia'th genn' i am hynny, os ta' tafarn yw e'. Gormod o dafarna' yr y'ch chi'n wpod am dany' nhw, 'ch hunan, Wat, os ca' i 'weud 'y meddwl wrthoch chi."

"Hold on, Dai, ar y tafarna' yna! Er mod i'n 'itha' bolon iti 'weud wrtho i be' fynni di. Ond 'waratêg yw 'waratêg! Ac fe glywa's i Mr. Winter yn gweyd y Nadolig diwetha' ta' miwn tafarn y c'as rhyw Un Mawr iawn ei eni. Ma' tafarna' a thafarna', cofia! 'Nawr, pe dwedet ti air crôs am y 'Cwrw Bach' a phetha' felny, fe fyddwn i gyda thi ar unwaith, ond am y Plough, Hold on! Ac o ran hynny, nid tafarn y Plough 'rown i'n feddwl, a bod yn eitha' manwl, ond pentra'r Plough, y Cwmhwnt—sydd y nacos iddo. 'Ro'wn i'n wir yn mynd i ofyn i ti dd'od gyda fi yno nos yfory—i'r pentra 'rwy'n feddwl. Mae cwpwl o fechgyn y Fforest-o'-Dîn yno, yn meddwl fod ganddi nhw well c'il'og na'm Beauty i, ac 'rwy'n mynd i ddangos gwell iddy' nhw."

Dyn'on Fforest-o-Dîn ar y Rhicos! Beth y'ch chi'n feddwl? 'Ro'wn i'n cretu ta' Cymry oedd gwŷr Rhicos i gyd."

"Na, ond fel hyn y mae'n gwmws. Ma' mishtir gwaith; mawr Cyfartha—Bacon yw ei enw—wedi acor gwaith mwyn ha'rn yno, a ma'r Fforesters wedi d'od gyda fe i w'ith'o o dano. Ma' nhw'n cyfri'u huna'n yn fechgyn lled h'inif he'd, ac wedi ala shalans i fi gyda Shon Tai Cypla i dd'od â'm c'il'og yno nos yfory am gini'r ochor. Ddwi di gyda fi i helpu cario'r Beauty? Paid gweyd Na! Does neb arall yn gwpod ym Mhenderyn fod genny' 'dderyn o gwbwl, a ma isha partner arna' i."

Ffordd gwydda' gwyr y Plough fod deryn gyda chi o gwbwl?"

"O! rhai o honyn' nhw oedd ar Fanwen Byrddin bythewnos yn ol, pan glir'ws y Beauty'r pit i gyd. Dere genny', ffrind bach, fe ddown yn ol erbyn deg yn rhwydd. Paid gweyd Na, wir!"

Rhwng bodd ac anfodd cydsyniodd Dai, ac erbyn tywyllu o ddydd byr Rhagfyr yr oedd Beauty mewn sach yn yr ysgubor yn barod i'w ddwyn i faes yr ymdrech.

Ymhen awr wedi hynny gwelid y ddeuddyn yn dringo Rhiw'r Cyrff wrth eglwys henafol Penderyn fel pe mewn brys mawr. Cyrchu yr oeddynt i ardal Cwmhwnt, Rhigos, fel ag i gyrraedd gwesty'r Plough erbyn chwech, sef yr awr benodedig i ddadorchuddio'r adar yn y pit.

Cyn cyrraedd ohonynt y lle erchodd Wat ar i Ddai sefyll yn ol ryw ganllath o'r dafarn, gan gadw yn ei ofal y sach â'i llwyth gwerthfawr.

"Paid ti â syflyd o'r man hyn nes delo i'n ol i dy 'mofyn oedd orchymyn Wat iddo, "'fe a' i mla'n i weld y lle ac i wrando ar beth glywa' i cyn dangos fy 'neryn. Ma' hen law fel fi wedi gweld llawer o betha' od yn dicw'dd wrth fod yn rhy fyrbw'll. Dyna yw'r fontesh 'n bod yn ddou yn lle un, ti'n gweld."

Ymhen tua chwarter awr dychwelodd Wat, ac wedi datgan fod popeth' byf-bôrd,'" Rho'r deryn i fi," ebe ef. 'Dos dim rhaid i ti dd'od gyda fi os nag wyt ti'n dewish, ond paid â bod ymhell o'r man hyn 'mhen awr a hanner, dyna' gyd. Dyma fi'n mynd, 'rwy'n siwr dy fod yn dymuno lwc i'r Beauty bach. Paid ag anghofio!—ymhen awr a hanner!"

Wedi i Wat fynd oddiwrtho, ni allai'r llanc yn ei fyw lai na'i ddilyn; ac yn y gwyll hawdd ydoedd gwneuthur hynny heb dynnu sylw neb. Yn y modd hwn enillodd Dai dalcen y gwesty, ac wedi troi o hono'r gongl i'r tu cefn yno yr oedd gody helaeth, a goleuni llachar yn taro allan o'r ffenestri. Wrth y drws yr oedd amryw o ddynion fel pe'n anelu am fyned i mewn, a llawer mwy, a barnu wrth eu sŵn, yn yr ystafell eisoes.

Am na sylwai neb yn neilltuol ar neshad Dai cyn belled a hyn, mentrodd groesi'r ddôr, gwthiodd ei hun yn dawel rhwng dau Sais mawr, a gwelai o'i flaen fath ar fwrdd llydan, oddeutu troedfedd oddiwrth y llawr gyda chanllawiau isel ar hyd ei ochrau, a llinellau yn marcio ysgwariau o amryw faintioli hyd ei wyneb. Yn hongian wrth drawst mawr y nenfwd, ac yn union uwch ganol y bwrdd ysgwar yr oedd llestr pres addurnol, gyda dwsin o ganhwyllau wedi eu goleu a'u gosod arno.

O gylch yr ystafell, mainc wrth bob pared, yr oedd lle i'r dynion i eistedd, a thua phedair troedfedd uwch bob mainc, yr oedd astell ar y pared i ddal llestri'r yfed.

Clywsai Dai lawer yn ei amser am lawer lle o'r fath, ond dyma'r tro cyntaf iddo ei weled. Prin yr oedd wedi ennill iddo ei hun le i eistedd nag y clywodd lais o ben pellaf yr ystafell yn dywedyd mewn dull swyddogol: "Gentlemen, we are honoured this evening by the presence of two gentlemen, wellknown wherever good sport is found. I allude to Master Anthony Moore, the nephew of our employer, and Master Thomas Hargreaves, his friend. May they see a rare set-to this evening. Gentlemen! please conclude your bets, so that the birds can take "the pit."