Wat Emwnt/Mynd i Aberhonddu

Wat Emwnt

gan Lewis Davies, y Cymer

PENNOD XII.
Mynd i Aberhonddu.

Y BORE hwnnw, rai oriau cyn dydd, curwyd wrth ddrws Tafarn Cryw gan Wat Emwnt o Nantmaden, a rhaid ei fod wedi cychwyn i'w daith tuag yno yn oriau mân y bore, cyn y gallai gyrraedd yno mor gynnar ag y gwnaeth.

"'Be sy' arnoch chi i gyd heddi? Otych chi am droi'r nos yn ddydd? 'Do's dim deng munud odd'ar pan agora's o'r bla'n i Domos Dafi, Tregaron, a o'dd ar 'i ffordd yn ol o Ferthyr. Be sy' genn' ti heddi'? Pysgod neu beth? Fe wela'i sach genn' ti, ta beth."

"'D'os genny' ddim yn y sach i chi heddi', William Lewis. Gweld y gola' 'nes i, ac fe dda'th 'want peint arna' i."

O, felly, yr wyt yn mynd ymhellach, fe dybycwn, gan dy fod wedi cwnnu mor gynnar."

Wel, a'm otw, 'rwy'n mynd i'r dre' i weld 'y nghendar Moc. Edrychwch ar hwn, William Lewis, 'newch chi (gan estyn llythyr Mr. Moore i'r tafarnwr) 'falla' gwna' i dipyn o fusnes arall yno hefyd. Llythyr yw e' o'wrth Mr. Anthony Moore o 'Berhonddu."

"Na, darllen di e', Wat, d'wy i ddim sgolhaig. Un peth yw scor'o peint neu gwart ar gefan drws, peth arall yw darllen llythyr gŵr bynheddig."

'R'ych 'run peth a finna'n gwmws ynte, ond cynnyg prynu'r c'il'og mae 'e ta' beth."

"Faint mae e'n fo'lon roi?"

"Deg gini ar'm llaw."

"Da digynnig, 'rwyt yn gwerthu, tepig iawn. A dweyd y gwir wrthot ti, 'rown i'm hunan wedi meddwl cynnyg pump i ti am dano. Ond 'dalla' i ddim cystadlu a gwŷr yr ha'rn. Ti wyddot, wrth gwrs, ma' nai Mr. Bacon o Gyfartha' yw Mr. Moore. Bachan! dal ma's am bymthag, ti cei nhw, rwy'n siwr, wa'th c'il'og da yw'r c'il'og. Galw wrth dd'od 'n ol i ga'l clywed yr hanes. A dim ond iti ddoti'r go's ola' mlaena' ti ddeli Domos Dafi wrth glwyd Blaenglyn 'nenwetig os yw e'n ca'l dipyn o sgwrs gyda'r Hen Binshwner fel arfadd."

Olreit, dyma fi'n mynd!" ar hyn cododd Wat ei beint at ei enau, cydiodd yn ei sach, ac allan ag ef i'r tywyllwch.

Yr oedd William Lewis, Tafarnwr Cryw, wedi barnu'n iawn, oblegid ar neshau o Wat at Glwyd Tyrpig y Mynydd clywai ddau yn ymgomio'n uchel; ac a barnu wrth y siarad, y drofer oedd ar fedr ymadael i'w daith

'Rhoswch funud, Tomos Dafi, 'newch chi," ebe Wat ryw ddeugain llath oddiwrthynt. Pwy sy'n galw, ac mor fore â hyn?" Cyfaill ar daith," ebe Wat drachefn.

"Dewch ymla'n i'r gole' ynte!" ebe'r drofer yn uchel drachefn, ac ebe fe mewn llais isel wrth geidwad y glwyd, sef oedd hwnnw yr Hen Binshiwner, "Paid mynd miwn am funud. Shors, 'dwy i ddim yn leico cyfeillion hewl y brenin i gyd chwaith."

Ar hyn yr oedd Wat wrth y glwyd, ac o fewn cyrraedd y siarad. Yr Hen Binshwner a dorrodd ar y tawelwch gyntaf, ac ebe fe, "Wat! y ti sy' 'na? I ble wyt ti'n mynd yr amser hyn? yn ddiweddar am n'ith'wr ne'n gynnar am heddi', wyt ti, dwed?"

"O, cynnar am heddi'," chwarddodd Wat, gan feddwl am bosibiliadau eraill yn y gair, ac fe glywa's gan William Lewis yn Nhafarn Cryw 'ch bod chi o mla'n i ar yr hewl, ac fe frysia's i'ch dala er mwyn ca'l lifft i'r dre."

"Olreit, Wat, neidia i'r lan! ond pe baet ti heb 'y nala wrth y glwyd a thitha'n galw arno i ma's o'r t'wllwch fe fyddwn wedi dy saethu heb un petruster. Ti fuot yn lwcus am unwaith. Shwd ma' petha' tua Phenderyn yna? 'Rwy'n clywed eu bod yn mynd i 'neud hewl newydd heib'o i chi o Aberdâr i'r dre?"

"Fe glywa's inna' hynny he'd—trwy Hirwaun, y Pompran a Hepsta."

"Ma' nhw'n gweyd fod Bacon, Cyfartha' yn dechra' rhywbeth sha Hirwaun, fe fydd yno le da i werthu moch—ceirt ma's law, tebig iawn"

"Bydd, am wn i, ma 'i w'ith'wrs ymhobman ishws—pudlers ar Hirwaun, calchwyr yn y Pompran, a mwynwyr wrth Graig y Llyn.

"Mae'n amser prysur yno ynte rhwng popeth."

"Prysur! Oti, greta i, gyda dyn'on Fforest-o-Dên wrth y Plough, a'r Ranters dwl yn y Pompran.'

"Be sy'n ddwl ynddi nhw?"

"Canu, a gweddio, a phetha' felny, a 'nawr ma' nhw wedi acor ysgol yn y Pompran i ala'r drwg yn wa'th."

"Ellid di ddarllen d'hunan?"

"Na alla' i, ma'r nefo'dd yn gwpod."

"Leicet ti ddim gallu g'neud hynny? Mae llawer o'r dynion mwya' tluaidd yn ein hardal ni wedi dysgu ers tro."

"Wel, a lwo'r gwir, fe leicwn, a 'falle' nawr ych bod chi'n un o hony' nhw a finna'r whilia fel hyn. Ac fe wn i am un neu ddau o'r Ranters yn y Pompran, m' hunan, sy'n 'itha' tluaidd hefyd."

Teimlai Wat ei fod ar dir peryglus wrth ddal ymlaen yr ymgom yn y cyfeiriad hwn, ac felly o dipyn i beth, trodd yr ymddiddan at foch, a'r galwad mawr am foch 'ceirt' yn ardal Merthyr. Oddiwrth hynny trowd drachefn at lwc ac anlwc gyda lotri, gan ddiweddu gyda'r newyddion cyffrous o'r Amerig lle yr oedd y trefedigaethwyr eisoes yn anesmwyth ac yn bygwth torri i ffwrdd oddiwrth yr hen wlad.

Ac â'r teithwyr yn agoshau at Lanrhyd dechreuodd ddyddio ac erbyn eu bod wrth bont Llanfaes, ac yn myned i mewn i'r dre yr oedd y trigolion yn dechreu myned yn ol a blaen wrth eu gorchwylion.

"Diolch yn fawr ichi, Tomos Dafi, am 'ch lifft, mae wedi arbed naw milltir o gerad i fi. Ddewch chi miwn i'r Fountain am lasad? Mae ichi 'reso!"

"Na, dim heddi', Wat, diolch. A chofia hyn, os cei di gyfle i glywed Jones Llangan neu Hywel Harris Trefeca rywbryd, cer' idd 'u clywed nhw, ac yna fe ga i siarad â thi. Bore da, a dwed wrth dy feistr fod y moch yn mynd i godi, wnei di?"

"Fe wna'. Bore Da!"

Nodiadau