Wat Emwnt/Ystryw Mileinig
| ← Ergyd i Bwrpas | Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer |
Cwrdd a Hen Gydnabod → |
PENNOD XX.
Ystryw Mileinig.
YN y rhyfel erch rhwng Prydain a'i Threfedigaethau digon gwrthun ar ran y famwlad ydoedd talu tramorwyr o'r Cyfandir i ddwyn cledd yn erbyn ei phlant ei hun. Ond fel yr ai y Rhyfel yn boethach ac yn ffyrnicach, nid gormod fu gan y ddwy ochr i hurio Indiaid Cochion y paith hyd yn oed, at yr anfadwaith. Ac am yr Indiaid eu hunain, druain, llofruddio'n ddirgel a dichellgar a gyfrifent hwy y gamp fwyaf.
Y dydd cyn troedio o'r golofn i mewn i dref Trenton, caed corff un o'r gwyliedyddion Prydeinig a oedd bellaf oddiwrth y gwersyll wedi ei faeddu'n ddychrynllyd. Gwelwyd ar unwaith wrth ol y tomahawk ar y penglog mai gwaith rhyw Indiad neu'i gilydd ydoedd, er na wyddid fod Indiad o gwbl yn yr ardal ar y pryd.
Ond beth am hynny, rhaid wrth wyliedydd ar bob adeg, a daeth i ran Private Prydderch o'r 60th i gymryd lle y truan a laddwyd. Ac am fod Jim ddewr on sentry yn y man peryglus hwn, dyna'r rheswm i Wat fethu dyfod o hyd iddo yn ei ymchwil cyntaf, a phe bai ef ond wedi cyrraedd y gwersyll awr yn gynt, fe a welsai ei gyfaill yn cychwyn i'r llannerch marwol wedi ysgwyd o'i law mewn edmygedd gan gapten ei gwmni.
A'r gwersyll eto rhwng cwsg a dihun yn oriau mân y bore, clybuwyd gwaedd. Neidiodd pob milwr i'w draed gan estyn am ei fwsged, ond pan aethpwyd i'r man y daethai y sŵn ohono, gwelwyd pedwar yn cludo rhywbeth ar astell i ganol y gwersyll.
Y nefoedd fawr! Yr ail wyliedydd eto wedi ei ladd, yn union yn yr un man ac yn yr un modd â'r cyntaf. Nid oedd angen nodi i Wat enw'r truan, oblegid er hacred y clwy, ni allai guddio crychni hardd y gwallt a welsai y Cymro gynt wrth y Fountain yn Aberhonddu.
Belled i'r hen gyfaill trist yr ymddangosai'r amser hwnnw i Wat, ac O! mor unig y teimlai ef yn awr!
Ag ef wedi arfaethu a blysio am gwmni'r gŵr ieuanc a edmygodd ei Feauty ef ar y dydd rhyfedd gynt, wele'r holl gynlluniau'n deilchion a chorff ei gyfaill cywir yn fud ar yr astell.
Nid rhyfedd nad oedd gan Wat air i neb pwy bynnag drwy'r dydd hwnnw, ac y cerddai yn ol a blaen am oriau wrtho ei hun ar lecyn y tu hwnt i'r pebyll pellaf.
Ond er mudandod yr hen gyfaill, llafar iawn oedd y gwersyll drwyddo, a phob un â'i ddamcaniaeth am y peth a ddigwyddasai a'r modd y bu'r drychineb.
Pan ddechreuodd yr haul wyro i ddiwedd dydd arall wele'r Assembly yn swnio, a phob un yn cyniwair i le ei gatrawd a'i gwmni ei hun. Ac wedi'r Stand to Attention cyntaf dyma filwriad y 24th yn dyfod ymlaen at yr A Company, ac yn annerch ei wŷr:
"Men! it has fallen to your honour to supply the outside sentries for the night. You all know what has happened there the last two evenings, and rather than name any man to such onerous posts I am asking for Volunteers for this night only, trusting that before this time tomorrow a satisfactory ending will have been made of the mystery. Who stands forth?"
Gyda'r gair cymerodd Wat gam ymlaen, ac wedi ychydig eiliadau o betruster gwnaeth tri eraill yr un modd.
"Men!" ebe'r milwriad drachefn, "I am proud of you. Sergeant! March these brave men to their posts."
Gofynnodd Wat yn arbennig am le Jim. Ar y naill law iddo oedd Private Jones o Ferthyr, ac ar y llall Lance—Corporal Thompson o Lwdlo. "Boys," ebe fe wrth y ddau hyn, "I shall kill the man who killed my friend. I knew fim before he went soldier. When you hear me fire come at once to help me!"
Ymaith â hwynt pob un i'w le, a'u clyw wedi ei finio i ddal y sisial lleia.
"Pwy a feddylsa," ebe Wat ynddo ei hun, "fod y fath le pert a hwn mor ddanjerus? Wela' i ddim byd tepig i Indian yn unman ar hyn o bryd ta' beth, neu ni 'rhosai y moch gwyllt yco i bori mor dawel. Pŵr Jim! o ble dath yr ergyd iddo wn i? 'Does yma ddim pren ond amball i lwyn i roi cyscod i elyn o un short. 'Chydig a feddylsen ni yn stapal y Fountain slawer dydd am hyn. Ond dyna—rhaid i fi bido dechra meddwl am dano."
Cerddodd y gwyliedydd Cymreig yn ol a blaen ychydig eto gan glustfeinio ac edrych i fyny ac i waered. Dim yn y golwg ond y moch yn twrio yma a thraw o hyd. Dechreuodd cysgodau'r nos dywyllu'r lle, ond dal i gerdded i ben ei lwybr gan sylwi a gwrando'n astud a wnai'r gwyliedydd o hyd. Eto'n dywyllach, ac efyntau yn dal i gerdded, ond un tro yn lle mynd i ben ei lwybr trodd yn ei ol yn sydyn ag ef ond ar ei ganol. Ha! nid cam mochyn oedd hwnco!" ebe fe o weled un o'r haid yn croesi at lwyn bychan y tu ol i ben arall y llwybr. "Na! Jim! Na!!"
Ar hyn cododd Wat ei fwsged i'w ysgwydd, a chyda'r un symudiad braidd, saethodd ei fwled at y baedd gwyllt, ac a redodd yn ol ar hyd ei lwybr at ochr arall y llwyn. Yno yr oedd y creadur wedi ei ladd, ac o gydio yn ei wrych daeth y croen i ffwrdd yn ei law, ac odditano yr oedd Indiad ieuanc gyda'i domahawk yn ei law!
Wedi clywed ohonynt yr ergyd rhedodd y gwyliedyddion agosaf ato i weld Wat yn codi oddiwrth y gelain, ac i weld hefyd ymhen pellaf y llannerch y moch eraill, yn awr ar ddeutroed, yn rhedeg i ffwrdd cyn gynted ag y medrent.
Yr oedd y dirgelwch bellach yn eglur, a llofruddiaeth Jim wedi ei ddial.
Saethwyd i'r awyr gan y ddau wyliedydd arall i dynnu sylw rhagor atynt. A chyn pen chwarter awr yr oedd y prif swyddog, ar ol newid y gwyliedyddion, yn erchi dwyn i'r gwersyll gorff yr Indiad ar yr un astell ag a ddug, ond y bore hwnnw, yr hyn oedd farwol o Jim Prydderch, Aberhonddu.