Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala/Y Parch Richard Jones, Y Bala

← Y Parch Thomas Owen, Wyddgrug

Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala gan Robert Owen, Pennal

Humphrey Edwards, Llandynan →

PENOD VIII.

Y PARCH. RICHARD JONES, Y BALA.

Hunan-gofiant Richard Jones—Helyntion Maentwrog yn nyddiau ei febyd —Yn symud i'r Bala yn 1800—Yn dyfod at grefydd—Yn dyfod yn un o Ysgolfeistriaid Mr. Charles——Yn dechreu pregethu yn Nhrawsfynydd— Yn ymsefydlu yn y Bala yn 1829—John Roberts, Llangwm, mewn Cyfarfod Misol yn Nolyddelen—Cyfarfod Misol yn Nhrawsfynydd—John Griffith, Capel Curig, ac Owen William, Towyn.

YR oedd graddau ymysg yr Ysgolfeistriaid Cylchynol mewn gallu a defnyddioldeb, fel ymysg ysgolfeistriaid pob oes Prin y gellid eu cymharu o ran dysgeidiaeth, oblegid ysgolfeistriaid heb gael y nesaf peth i ddim addysg oeddynt. Elfenol oedd yr ysgolion yn ngwir ystyr y gair; rhai felly oedd gymwys i amgylchiadau y wlad y pryd hwnw, ac athrawon byr eu dysg oedd y rhai cymhwysaf i arwain y cyfryw ysgolion. Ond perthynai Richard Jones i radd uwch na'r cyffredin o'r athrawon. Cafodd ef dri chwarter blwyddyn o ysgol yn bwrpasol i'w gymhwyso i gadw ysgolion Seisnig. Galwyd ef hefyd i'r gwaith yn ddiweddarach ar oes Mr. Charles na'r rhan liosocaf o'r lleill.

Mab iddo ef oedd y blaenor parchus, y diweddar Mr. Richard Jones, o'r Bala. Merch iddo oedd priod y cenhadwr ffraeth a selog, ac adnabyddus, y Parch. James Williams, Llydaw. Mab arall iddo ydyw Mr. Edward Jones, Y.H., yn awr o Blasyracre, Bala. Yntau hefyd erbyn hyn wedi gadael y fuchedd hon.

Yn y flwyddyn 1836, bedair blynedd cyn ei farwolaeth, ysgrifenodd fywgraffiad byr am dano ei hun, a chyhoeddwyd hwn ynghyd a sylwadau cynwysfawr am y gwrthddrych gan y Parch. Lewis Jones, Bala, yn 1841. Mae y bywgraffiad yn werthfawr ar gyfrif y goleuni a rydd ar amgylchiadau boreu ei oes, a hanes yr ardaloedd y bu yn byw ynddynt, ynghyd ag ychydig o wybodaeth pellach am Ysgolion Cylchynol Mr. Charles.

Ganwyd Richard Jones, Hydref 17, 1784, mewn ty a elwid Tafarn-y-trip, yn ngwaelod Plwyf Ffestiniog, Sir Feirionydd. Saif Tafarn-y-trip ar ochr y ffordd, oddeutu haner y pellder rhwng Maentwrog a gorsaf Tanybwlch, ar Reilffordd Porthmadog a Ffestiniog. Mae y ty gerllaw Plas Tanybwlch, byddai ef pan yn fachgen yn gwneuthur mân swyddau o gwm- pas palasdy Mr. Oakley, Tanybwlch, er enill ychydig at ei gynhaliaeth. Yr oedd yr ieuengaf ond un o ddeuddeg o blant. Dywed ei hun nad oedd lle i ddisgwyl iddo gael fawr o fanteision mewn dysg, "a mi yn un o gynifer o blant tlodion mewn cymydogaeth dywyll iawn." Mae geiriau olaf y frawddeg yn arwyddo mai pell iawn yn ol oedd y rhan yma o'r wlad y pryd hwn, mewn moddion dysg a chrefydd. Eithriad oedd fod haner dwsin mewn plwyf yn alluog i ddarllen, a pheth mwy eithriadol oedd cael dau neu dri a fedrent ysgrifenu. "Yn haf y flwyddyn 1790," ebai ef ei hun, "anfonodd Mr. Charles, o'r Bala, ŵr duwiol i'r gymydogaeth i gadw ysgol rad Gymraeg, yr hon a gedwid mewn ty lled wael a elwid Ty'ny- fedwen, plwyf Maentwrog, ac anfonodd fy rhieni rhyw nifer o'u plant, ac yn un o'r nifer yr oeddwn inau, y pryd hyny rhwng pump a chwech oed." Dysgodd ddarllen yn rhwydd yn yr oedran bore hwnw. Byddai dyn a fedrai ddarllen yn hwylus yn cael sylw mawr mewn ardal, ond yr oedd fod bachgen chwech oed yn medru darllen yn rhigl yn beth mor hynod, fel yr aeth son am dano trwy'r holl wlad, a cheisid ganddo ddarllen yn nghlywedigaeth bron bawb a'i gwelai. Dechreuodd yr Ysgolion Cylchynol ddwyn ffrwyth yn foreu. Bu yr ysgol hon yn mhlwyf Maentwrog—terfyna Tafarn-y-trip ar y plwyf hwn yn foddion i roddi cychwyniad i un a ddaeth wedi hyny yn wr rhagorol yn Sir Feirionydd. Ceir cipolwg yma hefyd ar yr anhawsderau a gyfarfyddid i gael lle i gario yr ysgolion ymlaen yn y mwyafrif o'r ardaloedd. Mewn tŷ gwael y cedwid yr ysgol hon, ac mewn lle anghysbell. Y gwr duwiol a gadwai yr ysgol hon yn Maentwrog y tymor hwn ydoedd Hugh Evans, o'r Sarnau, yr hwn a ddaeth wedi hyn yn bregethwr gwlithog iawn. Dywed Methodistiaeth Cymru, gan gyfeirio at yr hanes dan sylw, "Fe welir yn yr amgylchiad hwn, fel llawer eraill, brawf o fuddioldeb yr ysgolion rhad. osodasai Mr. Charles i fyny yn y wlad. Pan oedd Richard Jones yn chwe' blwydd oed, anfonwyd ysgolfeistr duwiol i gadw ysgol rad Gymraeg i blwyf Maentwrog, sef y plwyf nesaf at yr hwn yr oedd Richard ynddo, i'r hon yr anfonwyd ef, ynghyd ag eraill o'i frodyr. Yn yr ysgol hon, er ieuenged ydoedd, fe ddysgodd ddarllen Cymraeg yn rhwydd a chywir mewn ychydig fisoedd."

Ymhen rhyw gymaint o amser ar ol hyn anfonwyd ef drosychydig amser i ysgol a gynhelid yn Eglwys plwyf Maentwrog, gan un o'r enw Ellis Williams. Nid yw yn canmol iddo ddysgu llawer yn hon. Calanmai, 1796, pan oedd yn 12 oed, rhoddwyd ef yn egwyddorwas i ddysgu y gelfyddyd of wneuthurwr dillad, a pharhaodd ei brentisiaeth bedair blynedd. Yn ystod pedair blynedd olaf y ganrif ddiweddaf, yr oedd yn amser drwg a chyfyng ar y wlad yn gyffredinol. Yr ymborth yn brin, yn afiach, a drud, a gwaith ymhlith pob dosbarth o'r bron wedi darfod. Gymaint oedd iselder masnach a chyni y trigolion fel y gorfu iddo adael ty ei feistr y diwrnod y daeth yn rhydd o'i brentisiaeth, gan nad oedd dim gwaith i weithiwr o'i grefft ef, ac heb ddim i'w wneyd y bu gan mwyaf yr haf dilynol.

Heblaw ei bod yn gyfyng ar amgylchiadau tymhorol trigolion y wlad, hynodrwydd arall yr amseroedd hyn ydoedd y diwygiadau crefyddol grymus a fyddai yn aml yn tori allan— yn llawer amlach nag yn yr oes fawr ei breintiau yr ydym ni yn byw ynddi. Y mae amseroedd cyfyng, yn sicr, yn fwy manteisiol fel meithrinfa i grefydd nag amseroedd o lwyddiant, ac y mae yn sicr i amryw ddiwygiadau grymus dori allan mewn gwahanol ranau o'r wlad ar derfyn y ddwy ganrif. Ac fe gawn o enau Richard Jones ei hun ddarluniad o ddiwygiad a dorodd allan yn yr ardaloedd hyn:—"Yn y blynyddoedd. hyn [1796—1800] torodd diwygiad grymus iawn allan gyda'r Methodistiaid Calfinaidd yn Ffestiniog, Maentwrog, a Thrawsfynydd, a byddai gorfoledd mawr gan y bobl; byddai odfa y boreu yn gyffredin yn Ffestiniog, a dau o'r gloch mewn ty a elwir Garth Gwyn, a byddai y bobl yn neidio a llemain, ac yn canu a bloeddio ar hyd y ffordd o'r naill le i'r llall, a minau yn cael pleser mawr yn eu canlyn a gwrando arnynt, ac hefyd. yn gwrando ar y pregethwr, os bloeddiai ei oreu, ac onide ni byddai o fawr o werth yn fy ngolwg." Yn yr hanes hwn yr ydym yn cael darluniad gan lygad—dyst o'r gorfoledd a barhaodd yn Nghymru, fwy neu lai, am dymor o gan' mlynedd, ac hefyd o ddull y bobl o "neidio, a llemain, a chanu a bloeddio," wrth symud yn dyrfaoedd gyda'u gilydd o'r naill fan i'r llall. Nid oedd yr un capel yn Maentwrog y pryd hwn. Yn ddiweddarach yr adeiladwyd yr unig gapel a fu yma gan y Methodistiaid yn ystod oes yr "Hynod William Ellis" Yn awr er's dros ugain mlynedd mae yma ddau gapel, Maentwrog Uchaf a Maentwrog Isaf, ac y mae y Garth Gwyn, lle y cynhelid y moddion crefyddol ddiwedd y ganrif ddiweddaf, yn y canol, oddeutu haner y ffordd rhwng y ddau. Adeiladwyd hefyd gapel yn Llenyrch yn 1861, ardal fechan a olygir fel rhan o gymydogaeth Maentwrog.

Yn mis Tachwedd, 1800, y mae Richard Jones yn gadael ei ardal enedigol, ac yn symud i drigianu i dref y Bala. "Ar y nos Sul cyntaf ar ol i mi ddyfod i'r Bala," meddai, "yr oeddynt yn cadw cyfarfod gweddi yn llofft fawr ty Mr. Charles, o flaen i'r gwr enwog hwnw gael tori ei fawd, canys torwyd hi dranoeth. Cefais inau y fraint o fod yno gyda hwynt, ac yr wyf yn cofio fod yno hen wr yn gweddio am arbediad Mr. Charles yn daer iawn, ac yn gwaeddi, Pymtheg, Arglwydd, oni roi di ef i ni bymtheg mlynedd, Arglwydd? Er mwyn fy mrodyr y mae yr arch hon, a'm cymydogion hefyd.' "

Er nad oedd ond llanc un-ar-bymtheg oed, daliodd sylw mawr ar yr hen wr yn gweddio, oblegid ei fod yn gwaeddi yn arw, a bod ei ddull yn wahanol i'r lleill. Fe gofir fod yr hanes hwn am weddi ryfedd Richard Owen dduwiol wedi ei roddi yn yr ysgrif ddiweddaf, fel y cafwyd ef o ffynhonell arall. Os ydyw dyddiad mynediad Richard Jones i'r Bala yn gywir, bu Mr. Charles yn dioddef yn hir iawn oddiwrth yr anhwyldeb ar ei law cyn myned trwy yr oruchwyliaeth derfynol, oblegid dywedir yn ei gofiant ei fod wedi cael oerfel yn gynar yn ngauaf 1799, ac yn awr pan y cynhelid y cyfarfod gweddi hynod y nos Sul cyn i'r oruchwyliaeth derfynol gymeryd lle, y mae yn fis Tachwedd, 1800.

Y mae bellach yn fyd newydd ar Richard Jones, wedi symud o Faentwrog i drigianu yn y Bala. Dilyna ei alwedigaeth gydag Edward Evans, un o flaenoriaid rhagorol eglwys y Bala. Mwynha gyflawnder o freintiau Sabbothol ac wythnosol, a rhydd ei feistr bob cefnogaeth iddo i ddilyn moddion gras a byw yn grefyddol. Nid oedd yn proffesu pan aeth i'r Bala, ac ni ddaeth yn broffeswr am bump neu chwe' blynedd. Er hyny, ymbalfalai am y gwirionedd, dilynai yr Ysgol Sul, a gwrandawai y pregethau yn gyson, a thrwy hyny daeth i weled ei fod yn bechadur colledig ac andwyol. Wrth wrando Mr. Charles yn pregethu ar y geiriau, "Yn ol yr arfaeth dragwyddol," y meddyliodd gyntaf erioed am etholedigaeth. Credodd yn y fan wrth wrando yn yr etholedigaeth. Megis er ei waethaf y gwnaeth hyn, oblegid nid oedd ar un cyfrif yn ei hoffi. Syrthiodd o ran ei feddwl i drobwll yr oedd llawer iawn o wrandawyr efengyl yn yr oes hono yn syrthio iddo. Ymresymai ag ef ei hun, mewn ysbryd deddfol a hunanwybodus, fel y gwnai y rhan fwyaf yn yr un stat meddwl ag ef. Os wyf wedi fy ethol, byddaf sicr o gyraedd y nefoedd, sut bynag y byddaf byw. Os nad wyf wedi fy ethol, yn uffern. y byddaf, beth bynag a wnaf. Yn y modd hwn y rhesymai y rhesymolwyr y dyddiau gynt, heb chwilio am ddim gwybodaeth pellach, ac heb geisio credu yr holl wirionedd am y drefn i gadw. Ond wedi bod yn y sefyllfa hon o ran ei feddwl, daeth allan o'r trobwll yn y modd a ganlyn—ac mae ei ymresymiad rhesymol yn deilwng o ystyriaeth pob amheuwr:—"Yr wyf yn hollol sicr mai marw a wnaf rywbryd, bwytawyf faint a fynwyf, ac arferaf foddion bywyd faint a fynwyf; ac er y gwn mai marw a raid, arfer moddion bywyd yr ydwyf o hyd. Y mae Duw wedi trefnu moddion bywyd tragwyddol, a moddion i'w harfer ydynt, ac nid oes neb a ŵyr na chaf fywyd am byth wrth eu harfer. Am hyny mi a arferaf â moddion gras tra fyddwyf byw; mi wnaf y tro i fyn'd i uffern. yn y diwedd, pe b'ai raid." Felly y penderfynodd wneyd, ac felly y gwnaeth tra fu byw. Bob yn dipyn, tra yn cadw at ei benderfyniad, cafodd y lan, a bwriodd ei goelbren ymysg pobl yr Arglwydd.

Ymddengys ei fod yn grefyddol bob amser cyn dyfod, fel y dywedai yr hen bobl, at grefydd. Cafodd le i weithio, a gwaith a wnai y tro iddo, yn union, pan y daeth yn un o filwyr Seion. Gwell yw adrodd y modd y daeth i gysylltiad ag ysgolion Mr. Charles yn ei eiriau ef ei hun :—"Yn fuan wedi i mi ymuno â'r eglwys, cafodd Mr. Charles ar ei feddwl yn fawr, gan nad oedd ysgolfeistriaid crefyddol i'w cael i gadw ysgolion Saesneg, a oedd dim modd rhoi ychydig o ddysg i ddynion ieuainc crefyddol, i'r diben o'u cymhwyso i gadw ysgol yma a thraw ar hyd y gwledydd. Ac fel yr oedd ei feddwl gwrol ef am bob peth a dybiai a wnai leshad i ddynion, ni orphwysai nes cael y peth i ben. ac felly y bu hyn. Hefyd penododd ar ddau o eglwys y Bala, sef Morris Rowlands a minnau, a danfonodd ni ein dau i Gaergybi, yn Môn, yn mis Tachwedd, 1807, ac aeth yn rhwymedig am ein hysgol a'n cynhaliaeth hefyd, ei hun; ni wn pa faint o gynorthwy a gafodd, ond yr wyf yn meddwl mai go ychydig." Yr oedd y Morris Rowlands uchod yn ŵr nodedig o dduwiol. Ond collodd ei iechyd, a bu farw ymhen ychydig o fisoedd. Arhosodd Richard Jones yn Nghaergybi am dri chwarter blwyddyn, pryd yr ysgrifenodd ei feistr at Mr. Charles i'w hysbysu ei fod wedi dysgu digon. Ymhen y mis ar ol cyrhaedd adref, dechreuodd gadw ysgol yn nghapel y Methodistiaid yn y Bala.

Yr oedd ef wedi ei gymhwyso, fel y gwelir, i gadw Ysgol Ganolraddol neu Uwchraddol, h.y., yr oedd yn alluog i gyfranu. addysg yn yr iaith Saesneg i'r ysgolheigion. Cynyddai yr alwad at ddiwedd oes Mr. Charles am ysgolfeistriaid galluocach na'r rhai cyntaf, yr hyn a brawf fod agwedd y wlad wedi newid llawer o ran gwybodaeth mewn ychydig dros ugain mlynedd o amser. Un o'r cyfryw ysgolfeistriaid ydoedd. Richard Jones. Ar ol i'w dymor yn nhref y Bala ddyfod i fyny, aeth i gadw ysgol i Drefrhiwaedog, a bu gyda yr un gorchwyl drachefn am yn agos i bedair blynedd yn y Parc, gerllaw y Bala. Yma dewiswyd ef yn un o flaenoriad yr eglwys. Yn Mehefin, 1814, y flwyddyn y bu farw Mr. Charles, y mae yn symud i gadw ysgoli Drawsfynydd. Ac am ddau o'r gloch y Sul, Mawrth 19, 1815, y mae yn sefyll ar risiau pulpud Capel Cwmprysor, yn darllen yr unfed Salm ar ddeg, ac yn gwneuthur sylwadau oddiwrth un adnod, ac yn gwneuthur yn gyffelyb hwyr yr un dydd yn Nhrawsfynydd. A dyma y diwrnod a gyfrifai fel y dydd y dechreuodd bregethu. Y mae bellach yn bregethwr ac ysgolfeistr, a chyflawna y naill swydd a'r llall yn drwyadl a chymeradwy. Yr oedd y lle y pryd hwnw yn dra anghysbell iddo fyned i'w deithiau Sabbothol. Ac nid oedd ganddo, meddai ef ei hun, amser cyfreithlawn i fod oddicartref ond o 11 o'r gloch ddydd Sadwrn hyd 8 o'r gloch bore Llun, ac mor gydwybodol ydoedd i gyflawni ei waith yn iawn, fel mai anaml iawn y methodd, haf na gauaf, ddechreu yr ysgol yr awr foreuol hono, faint bynag fyddai pellder ei daith y Sabboth blaenorol. Fel Richard Jones, Trawsfynydd, yr adnabyddid ef gan lawer hyd ddiwedd ei oes, gan iddo fod yno yn lled hir, ac oddiyno yr aeth ei enw yn hysbys trwy y wlad fel efengylwr. Yno y priododd, ac yr ymsefydlodd, fel y dywedir, yn y byd. Yn Nghymdeithasfa y Bala, 1825, ordeiniwyd ef i holl waith y weinidogaeth, ac yn. niwedd yr un flwyddyn anfonwyd ef tros y Gogledd i wasanaethu yr achos yn Llundain, a bu yno 11 o Sabbothau. Ar ol dychwelyd o Lundain y pryd hwn, ni cheisiodd gadw ysgol mwyach. Ymroddais," meddai, "i gymeryd y byd a gawn wrth wasanaethu yr eglwysi yn y sir, ynghyd âg ambell daith weithiau i siroedd eraill."

Calanmai, 1829, y mae yn gadael Trawsfynydd, wedi bod yn y lle hwnw yn fawr ei barch am 15 mlynedd, ac ar gais brodyr a chyfeillion yn y Bala y mae yn symud yno, efe a'i deulu, i gyfaneddu hyd ddiwedd ei oes. Gwasanaethu yr eglwysi a wna bellach yn gyffredinol trwy y Cyfundeb, weithiau yn Llundain, weithiau yn Liverpool a Manchester, bryd. arall ar daith i'r Deheudir ac i siroedd y Gogledd, ond gan mwyaf yn Sir Feirionydd, gan gymeryd y byd a gai. Golyga yr ymadrodd hwn o'i eiddo fod yn rhaid i weinidog yr efengyl ymhlith y Methodistiaid, yn ei amser ef, ymfoddloni ar ymborth a dillad a dim ond hyny, gan nad oedd yr eglwysi eto yn credu fod y sawl a bregethai yr efengyl i fyw wrth yr efengyl. Llanwodd Richard Jones le mawr yn ei ddydd yn y Cyfundeb, ac yn neillduol yn Meirionydd, ei sir enedigol. Ystyrid ef yn un o'r colofnau gyda holl symudiadau yr achos yn y sir. Yr adeg y pwyswyd arno gan ei frodyr i fyned i fyw i'r Bala, nid oedd odid neb o weinidogion y sir yn gymaint ei ddylanwad ag ef. Yr oedd hen bregethwyr y Bala wedi eu symud oddiwrth eu gwaith at eu gwobr, a nifer y rhai cyfrifol wedi teneuo yn fawr. John Roberts, Llangwm, oedd yr arweinydd a'r pen—rheolwr y blynyddau hyn, ac yr oedd yntau. yn hen ac o fewn pum' mlynedd i ddiwedd ei oes pan symudodd Richard Jones i'r Bala. Yr oedd John Roberts yn helaethach ei wybodaeth, ac yn rhwyddach ei ymadrodd na phregethwyr ei oes yn gyffredin, yn llawn yni a bywiogrwydd, a chanddo allu arbenig i gario ymlaen amgylchiadau allanol yr achos. Efe oedd Ysgrifenydd y Cyfarfod Misol am y pum' mlynedd ar hugain y bu yn trigianu yn y sir. Yr oedd wedi ei eni i deyrnasu, ac ystyrid gan lawer ei fod yn teyrnasu ac yn llywodraethu mwy nag a ddylasai. Prawf o hyn ydyw. yr hanesyn canlynol:—Yr oedd Cyfarfod Misol yn cael ei gynal yn Nolwyddelen rywbryd, ac wrth holi am hanes yr achos yn y lle, gofynai John Roberts i'r hen bregethwr adnabyddus, John Williams (Shon William), Dolyddelen, "A ydyw y bobl ieuainc yn Nolyddelen yma yn helpu tipyn arnoch chwi i gario yr achos ymlaen, John Williams?" "Nac ydynt," oedd yr ateb chwyrn, "nac ydynt," 'does dim eisieu. iddynt wneyd; yr wyf fi yn gwneyd y cwbl fy hun, fel yr ydych. chwithau yn gwneyd y cwbl eich hun yn y Cyfarfod Misol yma!"

Cyn belled ag y gellir casglu oddiwrth amgylchiadau cydgyfarfyddol, Richard Jones, y Bala, a ddaeth yn Ysgrifenydd Cyfarfod Misol y Sir am y chwe' blynedd rhwng marwolaeth John Roberts, Llangwm, yn 1834, a'r amser y rhanwyd y Sir, yn ddau Gyfarfod Misol, yn 1840. Nid oes dim cofnodion ar gael i brofi y ffaith; a methwyd a chael tystiolaeth ar air i'w sicrhau, ond mae ei enw ef i'w weled yn fynych lle y dysgwylid cael enw Ysgrifenydd y Cyfarfod Misol. "Digon tebyg mai y fo oedd yr Ysgrifenydd" meddai y blaenor haeddbarch a'r cofiadur rhagorol, Mr. Bleddyn Llwyd, Gyrddinan, Dolyddelen. Yr wyf yn cofio fy mod mewn Cyfarfod Misol yn Nhrawsfynydd, cyn rhanu dau ben y Sir, ac yr oedd Richard. Jones yn eistedd wrth ryw fwrdd yn y sêt fawr, ac yn codi i fyny yn awr a phryd arall i wneuthur sylwadau byrion." "Dyna un peth," ychwanegai, "wyf yn gofio Richard Jones. yn ddweyd yn y Cyfarfod Misol hwnw: y dylai pregethwyr beidio grwgnach o herwydd yr hyn oeddynt yn ei gael am bregethu; nid oedd ganddynt le i rwgnach, yr oedd wedi gwella llawer yn y peth hwn rhagor y bu. Fe fum i,' ebai, 'yn dyfod o'r Bala i Drawsfynydd yma heb gael digon am fy ngwasanaeth am y Sabboth i gadw y merlyn hyd y Sabboth dilynol.'" Ac yr oedd y sylw hwn am wellhad wedi cymeryd lle yn y gydnabyddiaeth Sabbothol, yn cael ei wneuthur fwy nag ugain mlynedd o amser cyn i ddyddiau yr hen oruchwyliaeth fyned heibio.

Yn y Cyfarfod Misol hwnw yn Nhrawsfynydd rhoddai John Griffith, Capel Curig, blaenor adnabyddus a dylanwadol y tymor hwn, ac un a gymerai ran flaenllaw yn ngwaith y Cyfarfod Misol, gynghorion i bawb, yn bregethwyr a blaenoriaid, i fod yn ffyddlon i ddilyn y Cyfarfodydd Misol gyda chysondeb, a'r pwysigrwydd o wneuthur hyny. Ar ol iddo eistedd i lawr, cyfododd yr hynod hen bregethwr, Owen William, Towyn, ar ei draed, ac a ddywedodd:-"Ni waeth i rai o honom heb ddyfod iddynt, nid oes neb yn gofyn pa beth ydym dda wedi i ni ddyfod." Ac aeth yn dipyn o ymdderu rhwng yr hen bregethwr o Dowyn a'r blaenor o Gapel Curig. Lewis Jones, y Bala, a gyfododd i gyfryngu rhyngddynt, mewn ysbryd addfwyn a hawddgar, gan ddangos ei bod yn ddyledswydd ar bawb i fynychu y cyfarfodydd, nid yn unig er mwyn rhoddi help i gario y gwaith yn ei flaen, ond hefyd er derbyn lles a bendith bersonol, trwy ddyfod i gyffyrddiad â phethau mawr y Deyrnas.

Crediniaeth pawb am Richard Jones ydoedd ei fod yn un o ddynion goreu ei oes yn y cylchoedd yr oedd yn troi ynddynt. "Nid yn fynych," dywedwyd wedi iddo orphen ei yrfa, "y gwelwyd neb llai ei frychau, ac amlach ei rinweddau." Treuliodd ran gyntaf ei oes yn wasanaethgar fel ysgolfeistr, a'r rhan olaf o honi fel gweinidog yr Efengyl a gweithiwr egnïol yn ngwinllan ei Arglwydd. Torwyd ef i lawr yn nghanol ei ddefnyddioldeb. Cymerwyd ef yn glaf yn Nhymdeithasfa y Gwanwyn yn Aberystwyth, ac ymhen pythefnos, sef boreu ddydd Gwener y Groglith, Ebrill 17eg, 1840, bu farw, yn 55 mlwydd oed.