Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price/Ei Ymadawiad i Lundain

← Dechreuad Bywyd Crefyddol Y Dr

Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price gan Benjamin Evans (Telynfab)

Bywyd Athrofaol Y Dr

PENNOD III.

EI FYNEDIAD I LUNDAIN AC YN OL.

Gorpheniad ei brentisiaeth—Anrheg gan ei feistr iddo– Ei onest— rwydd — Cerdded i Lundain— David Jones, Caerdydd—Ma— thetes—Cyrhaedd y Brifddinas—Dick Whittington—Cael gwaith Awydd ymberffeithio yn ei grefft—Ymuno à sefydliadau celf— yddydol — Mynychu llyfygelloedd—Darllenwr mawr Cymro pur—Ymaelodi yn Moorfields—Dechreu pregethu—Ei destyn cyntaf—Myned at y Saeson—Cael derbyniad i'r coleg—Gorchwyl diweddaf cyn myned i'r coleg—Talu yn rhanol am ei addysg—Ymhyfrydu adrodd helyntion ei fywyd—Y myfyrwyr yn ei dderbyn yn llawen.

AR derfyniad ei brentisiaeth, anrhegodd ei feistr ef â phum' punt, fel arwydd fechan o'i barch tuag ato, am ei ymdrechion egniol i ddysgu ei grefft, ei ffyddlondeb iddo, a'i ymddygiadau da a theilwng tra yn ei wasanaeth. A'r swm bychan hwn penderfynodd Price ddechreu yn y byd drosto ei hunan. Ni adawodd i'r glaswellt dyfu dan ei droed. Dododd ei benderfyniad ar waith, ac ni wnelai un lle y tro ond Llundain i'r llencyn Cymreig un ar hugain oed, modrwyog ei wallt, a gwridgoch ei wedd. Wedi prynu ychydig ddillad, y rhai, meddai Price pan yn adrodd yr amgylchiadau hyn ei hunan, oedd eu hangen arno; ac fel bachgen egwyddorol a gonest, wedi talu pob gofynion arno yn y dref, yr hyn a lyncodd y swm oll o fewn ychydig sylltau, efe a gyfeiriodd ei gamrau tua'r Brifddinas; a dywedir iddo gerdded bob cam o'r ffordd o Aberhonddu i Lundain, 160 milldir, a chyrhaeddodd mewn tri diwrnod. Gorfu arno, yn ddiau, alw yn sychedig wrth lawer drws, fel y diweddar David Jones, Caerdydd, wrth ddyfod o Sir Gaerfyddrin "bant i'r gweithiau," neu yr enwog Mathetes yn teithio bob cam o Gastell-Newydd-Emlyn i Ddowlais heb ddim ond hanner coron yn ei logell, pan yn ymadael ag ardal brydferth ei enedigaeth, am gwpanaid o ddwfr, ac eistedd efallai dan wylo mewn llawer clawdd i dynu ei esgid ag oedd yn dolurio ei droed. Ac yn aml pan fyddai ei feddwl yn cynllunio trefniadau ei fywyd wedi cyrhaedd y ddinas fawr, byddai yr ychydig arian oedd yn ei logell wedi twymo gan wres ei law yn eu rhifo, eu trafod, a'u troi. O'r diwedd, pan mor flinedig, heb wybod pa fodd i roi un droed o flaen y llall, daeth dwndwr tragwyddol y modern Babylon i'w glustiau, ac mewn ychydig, yr oedd yn rhodio ar hyd pelmynt ei hystrydoedd. Bu y Dr. yn Cheltenham, Bath, a chylchoedd ffasiynol ereill, yn ymweled â hwynt gyda chylchdeithwyr (tourists), tra yn ngwasanaeth y Cliftons; ond dyma y cyflwyniad cyntaf i gyflawn lanw bywyd Seisnigaidd poblogaidd. Y fath deimladau cymmysglyd y rhaid fod yn ei feddiannu pan yn agoshau, fel Dick Whittington arall, at brif ddinas y Saeson; ond er yr holl bryderon dwys allai fod yn codi yn ei feddwl am ei ddyfodol, bu yn dra ffodus i gael gwaith yn union deg wedi ei chyrhaedd. Nid oedd ef, hyd yn hyn, ond yn baentiwr tai; ond rhagorai yn hyn ar y cyff- redin. Wedi cyrhaedd Llundain, teimlodd Thomas Price awydd i feistroli rhanau mwy celfyddydgar ei grefft, a threuliodd ei oriau hamddenol i gyrhaedd hyn. Cofrestrodd ei enw ar gyfres un o'r sefydliadau celfyddydol, a dysgyblodd ei alluoedd yno trwy fyfyrdod dwys. Yn yr amser hwn y dysgodd ei wersi cyntaf mewn grammadeg, hanesiaeth, araethyddiaeth, a phortreadu.

Arosodd Price yn Llundain am bedair blynedd yn ngwasanaeth Peto a Gazelle, ac yr oedd y cyfnod iddo ef yn un o gynnydd meddyliol a moesol. Yn fuan, daeth yn aelod o gymdeithas y dynion ieuainc yn y Red Lion Square, a mynychai y Mechanics' Institute yn y South Brampton Buildings, a sefydlwyd yn Plymouth Road gan yr athronydd naturiol enwog, Dr. Birbeck. Yr oedd llyfrgell ardderchog yn gyssylltiedig â'r sefydliad, o'r hon, yn nghyd ag ystafell y newyddiaduron, y gwnaethai Price ddefnydd mynych. Ymhyfrydai yn fawr hefyd mewn darllen a myfyrio Duwinyddiaeth Dwight. Pan fyddai ereill yn ceisio y gweithiau gwerthfawr hyn, cawsid hwy yn fynych yn nwylaw y myfyriwr ieuanc, Thomas Price. Er fod y paentiwr ieuanc o Frycheiniog yn awr wedi dyfod i feddiant o fanteision mawrion a chyfleusderau lluosog i gasglu gwybodaeth fuddiol, ac i ddysgu yr iaith Saesneg drwy droi yn mhlith ac ymgymmysgu â Saeson y brif ddinas; etto, ni ddarfu iddo ef gael ei drawsnewid yn dalp o Sais, fel llawer o blant Gwalia a aethant yno, ac ni chollodd ronyn o'i gydymdeimlad â'i wlad nac â'i gydwladwyr, megys y gwna llawer. Wedi bod yn Llundain flynyddau, gallai seinio pob gair yn iaith fendigaid ei fam mor Gymroaidd a chroew a neb. Yr oedd ein gwron yn ormod o ddyn i annghofio ei hunan yn y cyfeiriad hwnw.

Ar ymadawiad Price o eglwys Porthydwr, Aberhonddu, ymunodd, trwy lythyr parchus o ollyngdod a gafodd, ar unwaith â'r eglwys Fedyddiedig fechan Gymreig yn Moorfields, ar yr hon y pryd hwnw yr oedd y Parch. D. R. Jones, diweddar America, yn weinidog. Tra yno yr oedd Price yn un o athrawon goreu yr Ysgol Sul. Yn fuan wedi ymaelodi yma, dadblygodd y paentiwr ieuanc awydd i bregethu, a chafodd gymhelliad gan y frawdoliaeth. Ei destyn cyntaf oedd, "Wele Oen Duw, yr Hwn sydd yn tynu ymaith bechodau y byd," Ioan i. 29. Profodd ei anerchiad cyntaf yn dra derbyniol gan yr eglwys a'r gynnulleidfa. Cymmerodd hyn le tua'r flwyddyn 1838. Er y boddlonrwydd a roddodd y pregethwr ieuanc ar ei gychwyniad yn y gwaith pwysig o gyhoeddi Crist yn Geidwad, nid oedd y gefnogaeth a roddid iddo gan yr eglwys yn fawr iawn. Felly tueddwyd ef i ymuno â'r eglwys Seisnig yn Eagle Street; ond er ei fod wedi myned at y Saeson, yr oedd yn pregethu ac yn siarad yn gyhoeddus yn awr ac eilwaith wrth ei gydwladwyr mewn gwahanol barthau o'r ddinas. Yr oedd yn llwyddiannus iawn. Cydnabyddai pawb a’i hadwaenai fod iddo ddyfodol dysglaer; ac y mae bywyd defnyddiol a gwerthfawr y Dr. enwog wedi profi fod eu barnau a'u syniadau yr adeg hono yn gywir am dano. Ar gais taer yr eglwys (ac nid fel un yn neidio o'r clawdd i'r pwlpud ac heb ei alw), gadawodd ei grefft, ac ymgyssegrodd yn drwyadl i waith mawr y weinidogaeth. Wedi gwneyd apeliad rheolaidd yn y dull arferol, derbyniwyd ef yn fyfyriwr yn y flwyddyn 1842, yn Athrofa y Bedyddwyr yn Mhontypwl, lle y bu yn llwyddiannus am dair blynedd a hanner. Dr. Thomas oedd y llywydd yr amser hwnw, a'r Parch. George Thomas, A.C., yn gydathraw ag ef. Rhif y myfyrwyr yr adeg hono oedd 21. Derbyniwyd Price i'r coleg yn ol mynegiad y llywydd y flwyddyn hono o eglwys Eagle Street, Llundain, ar ei draul ei hun; ac fel y gwelir yn Hanes Athrofeydd Cymru, gan Rufus, yr oedd y draul hono yn £30 iddo.

Cyn myned i'r Coleg, treuliodd Price ychydig amser yn Aberhonddu, ac ardal ei enedigaeth, ac yn brawf o barch ei hen feistr ato a'i ymddiriedaeth ynddo, rhoddodd iddo y gorchwyl o baentio ball-room y Castle yn Aberhonddu. Cofus genym ei glywed yn adrodd am hyn wrth ei hen gyfaill, Jenkin Howell, Aberdar, mewn banquet a gynnelid yn yr ystafell er anrhydedd i Syr William Thomas Lewis, Mardy, Aberdar, yr adeg y gwnaed ef yn Uch Sirydd, ac nid tŷ cyffredin oedd y Castle. Hwnw, meddai y Dr., oedd y gorchwyl cyflogedig diweddaf gyda'i grefft.

Yr oedd ymdeithiad Thomas Price yn y byd Seisnigaidd, ac yn neillduol ei ddyfodiad o'r brif ddinas, yn rhoddi iddo safle a phoblogrwydd yn mhlith y myfyrwyr, oblegyd yr oedd Llundain mor ddyeithr a Kamschatka iddynt hwy. Teimlai Price ddyddordeb neillduol pan yn y Coleg i ad- rodd wrth ei gydfyfyrwyr, fel Columbus arall, hanes ei deithiau, y rhyfeddodau mawrion a'r golygfeydd gogonedd- us yr oedd wedi eu gweled mewn gwahanol fanau, a gwran- dawai y bechgyn gyda'r astudrwydd a'r mwynhad mwyaf arno.