Capelulo/Sel Tomos

← Troi Dalen

Capelulo gan Robert Owen Hughes (Elfyn)

Dysgu Darllen

V. SEL TOMOS.

WEDI dal at ei ymrwymiad yn ffyddlon am rai misoedd, cynhelid cyfarfod dirwestol mawr yng nghapel Seion, Llanrwst, ac, ar anogaeth y llywydd, adroddodd Tomos dipyn o'i brofiad fel dirwestwr. Ni bu iddo ymollwng i ddweyd dim oedd yn ddigrif y tro hwn, ond daeth yn areithiwr doniol ryfeddol ar ol hynny. Byddai yn arswydus o ffyrnig wrth ymosod ar feddwdod a chyfeddach, ac ni byddai yn rhy ofalus am wneyd y detholiad priodol o eiriau wrth wneyd hynny. Ond byddid yn maddeu yn rhwydd iddo os âi, weithiau, ar draws y chwaeth oreu, ac os defnyddiai, wrth felldithio. ambell air nad oedd yn ddigon canonaidd i fod mewn geiriadur. Rai troion, mewn cyfarfod dirwest, rhaid fyddai i'r llywydd atal Tomos pan yn torri allan i'r hwyl fawr, ac yn taflu gormod o ffrwyn i'w dafod a'i sel. Dyma. engraifft.

Tomos (yn dweyd y drefn am y ddiod,. &c.).—Yr hen sopen ddrwg, yr hen feuden felldigedig, uffernol gyni hi! Fasa yna ddim jêl, na madows, na thransbort, oni bae am dani hi. Y c——l, yn siwr i chi, oedd y cynta un i ddyfeisio peth fel hyn. Y fo ffeindiodd y risêt i'r briwars mawr yma i gael gwybod sut i'w gwneyd hi. Ran hynny, y fo sy'n rho'i stwff at i gneyd hi hefyd. Mi rydw i'n cofio pan oeddwn i ar fy nherm yn y nos yn Bombay, ac yn methu ar faes medion y ddaear a mynd yn f'ol at y sowldiwrs erill, mi ddoth yna glompan o .ddynes

Y Llywydd:—Yn ara' deg, yrwan, Tomos Williams.

Tomos:—O, ie, diolch yn fawr i chi, syr. Mi fydda i bob amser yn colli arnaf fy hun pan ddechreua i son am Bombay, achos mi ddaru'r hen lafnes ddu, styfnig, ladronllyd, ddigwilydd

Y Llywydd :-Hidiwch befo hi heno, Tomos.

Tomos:—O'r gora, ynta, er mor anodd ydi o i mi phasio hi heb gael rhoi un hergwd i'r hen sopen aflawen. Ond rhoswch chi : lle mae 'f'araeth i wedi mynd? Ond waeth am dani hi damed, mi fedra i neud araeth newydd spon danlliw pan ar ganol deud hen un. O, ie, wrth gofio, deud yr o'n i mai'r diafol sy'n rhoi'r holl stwff i neud y ddiod arswydus yma. Mae o'n gyrru sacheidia o frwmstan i fyny o'r pwll di-waelod yn regilar bob dydd, ac erbyn iddo fo ddwad ar wyneb yr hen ddaear yma, mae'r myrtsiants mawr yna yn newid i enw fo. ar yn ei alw fo yn alcohol. Cofiwch chi, bobol, mai brwmstan mwya cynddeiriog uffern ei hunan ydi'r enw iawn ar y peth yna. Ac y mae dylanwad hwnnw yn ofnadwy. Rydw i'n cofio fod gan Elis y Cowpar gerdd dda, heb ei bath, ar yr Helynt garu ym Mlogan." Mi fum i, ryw dro, yn ei deud hi bob gair wrth y Marcwis of Anglesea. Chafodd o 'rioed ffasiwn sbort yn ei fywyd, medda fo. Mi rôth sofren felen yn fy llaw i am i deud hi. Dyma i chi bennill ne ddau o'r gerdd—

Y Llywydd:—Well gadael iddyn nhw heno, Tomos. Mae hi wedi mynd yn hwyr.

Wedi gair neu ddau ymhellach, eisteddai Tomos i lawr gan edrych mor foddlon, ac ar delerau mor ragorol ag ef ei hun, a phe buasai wedi areithio yn deilwng o un o brif siaradwyr y byd. Byddai y llywydd yn garedig ac yn ymarhous wrtho rhag ofn ei ddigio, a thrwy hynny beri i'w sel ddirwestol lwfrhau.

Wedi i Domos Williams gadw at ei ardystiad am beth amser, dechreuodd ennill ymddiriedaeth ei gydnabod. Cafodd gant o lyfrau dwy geiniog yr un ar goel gan Mr. John Jones (Pyll), yr argraffydd a'r llyfrwerthydd adnabyddus o Lanrwst, yr hwn oedd, hefyd, yn fardd celfydd, yn wr o enaid meddylgar ac o ysbryd caruaidd. Mae'n synn na fuasai rhywun wedi di-ddaearu ei hanes bellach. Bu John Jones yn gyfaill ac yn noddwr caredig i Domos hyd y diwedd. Aeth efe, sef Tomos, ar hyd y wlad i werthu y llyfrau, a chynhygid iddo ddiodydd meddwol yn barhaus yn gyfnewid am danynt. Ond gwrthod bargeinion o'r fath gyda phenderfyniad di-encil a wnai yr hen frawd. Gwerthodd yr oll o'r llyfrau mewn ychydig ddyddiau, a thalodd yn llawn am danynt i John Jones, yr hwn a synnai yn fawr am na buasai Tomos yn dod yn ol heb na cheiniog na llyfr. Calonogodd a chanmolodd ef yn wresog, a chynghorodd ef i ddal yn ddiysgog at ei ymrwymiad. O'r dydd hwnnw allan masnachodd Tomos yn hollol onest hyd ddiwedd ei oes gyda John Jones ac eraill o deulu caredig y "Printing."

Tybiai rhai pobl grefyddol (tybed?) nad oedd yn werth cymeryd sylw o Domos—dyn oedd wedi treulio hanner can mlynedd i ymgydnabyddu a ffosydd duaf uffern—ni chredent fod yn bosibl i'r cablwr ofnadwy hwn ddiwygio dim. Ond credai eraill—ac, efallai, Tomos ei hun—yn wahanol. Un diwrnod, pan gyda'i gerddi a'i almanaciau ym mhentref tawel Llangernyw, pwy ddaeth i gyfarfod ag ef ond y pregethwr a'r bardd enwog Caledfryn. Adwaenent eu gilydd ers blynyddau. Wedi deall ei fod yn ddirwestwr, anogodd Caledfryn ef i barhau yn gadarn felly, i ymroi i ddarllen y Beibl ac i fynychu moddion gras. Dywedodd Tomos nad oedd ganddo yr un Beibl, ac nad oedd yn medru darllen, ond fod ganddo awydd cryf am gael gwrando yr efengyl. Rhoddodd Caledfryn bum swllt iddo tuagat gael "Beibl bras;" ac, meddai y bardd a'r dyngarwr wrtho, "Os wyt ti yn addo o ddifrif mynd i'r capel, ac os oes arnat eisieu siwt o ddillad, neu het, neu esgidiau, neu'r cwbl hefo'u gilydd, dos di at John Jones, y Printar, a dywed wrtho am eu ceisio i ti, ac anfon y cyfri i mi, ac mi dalaf innau am danyn' nhw. Wyddost ti ddim na fedrwn ni gael yr hen Gapelulo i mewn i'r nefoedd eto. Mae yno rai llawn cyn waethed a thi wedi mynd." Fel y gellir casglu yn hawdd, calonogwyd Tomos yn fawr iawn gan eiriau tyner ac ymddygiad rhadlon Caledfryn—gŵr y mynnai rhai ddweyd am dano ei fod yn berchen enaid llym a gaua faidd. Trodd yn ol i Lanrwst ar ei union, heb gymaint a chynnyg diddanu trigolion Llangernyw gyda cherdd na'u goleuo gydag almanac. Aeth at ei noddwr, John Jones, yn ddiymdroi, a mynegodd iddo ei y neges oddiwrth Caledfryn. Pwrcaswyd "Beibl bras" ar unwaith, er nad oedd Tomos yn medru darllen yr un gair ohono. Bu raid i John Jones roddi câs o bapyr llwyd cryf am dano, a thorri ei enw mewn llythrennau cywrain ynddo. Rhoddai y Beibl o dan ei obenydd bob nos, a daliai efe ei fod yn gallu cysgu yn esmwythach byth ar ol dechreu gwneyd hynny.