Cenadon Hedd/Mr. Thomas Jones, Hendre

← Mr. W. Williams, Tyhen

Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman

Mr. Josuah Griffiths, Llanpumsaint →

MR. THOMAS JONES, HENDRE

GANWYD T. Jones yn mhlwyf Llanon; claddwyd ei dad pan yr oedd yn bedair blwydd oed. Yr oedd ei fam yn bur isel o ran ei hamgylchiadau; er hyny ymdrechodd i roddi ychydig o ysgol iddo, yr hyn a fuo wasanaeth mawr iddo byd ddydd ei farwolaeth. Yr oedd gwr o'r enw John Davies yn cadw ysgol yn y gymydogaeth, yn y lle a elwir Capel Efan; at yr hwn anfonodd ei fam wrthddrych ein cofiant i gael ei addysgu. Yr oedd y gwr hwn yn gynghorwr gyda'r Trefnyddion Calfinaidd. Cynghorwr y galwent un yn yr amser gynt a fyddai yn pregethu heb gael ei ordeinio gan esgob. Gan y gwr a enwyd uchod y cafodd ei hyfforddi gyntaf mewn pethau crefyddol. Diau y dylai rhieni ofalu i ba le y danfonant eu plant i gael eu haddysgu. Y mae llawer fel pe baent heb un egwyddor yn y mater hwn; danfonant eu plant i ddysgu catecismau, y rhai sydd yn hollol gyfeiliornus. Dylem ddeall fod y plant bob amser mor barod i dderbyn hyfforddiadau yr ysgolfeistr gyda golwg ar bethau crefydd ag y maent i dderbyn eu haddysg gyda golwg ar rifyddiaeth, &c. Mae mwy o ddefnydd credu mewn plant nag sydd o ddefnydd ymresymu; credant bob peth a glywant, am hyny dylai y rhieni ofalu pa le y mae eu plant yn cael eu haddysgu.

Pan oddeutu 16 oed, aeth T. Jones i wasanaethu i le nid yn mhell o'r gymydogaeth, at rai oedd yn perthyn i'r Bedyddwyr. Yma cafodd gymhelliad i fyned i gymanfa oedd i gael ei chynal yn y Felinfoel, ger Llanelli. Safodd y testunau a darnau o'r pregethau a glywodd yno ar ei feddwl hyd ddydd ei farwolaeth. Ni wyr penau teuluoedd pa faint o ddaioni a allant wneyd wrth gymhell eu tylwyth i wrando yr efengyl. Ychydig o amser ar ol hyn torodd diwygiad grymus allan yn Nghapel Efan, a Brandy-way. Disgynodd pethau yr efengyl mewn modd grymus ar feddwl Thomas Jones y pryd hwn; a phenderfynodd roddi ei hunan i'r Arglwydd, ac i'w bobl. Pan yn y teimlad hwn, arweiniwyd ef gan y rhagluniaeth i Bentwyn, Llanon, lle yr arosodd am ryw dymhor. Cyfarfyddodd a theulu yma o'r un meddwl ag ef ei hun, yr hyn fu yn fantais fawr iddo feithrin ysbryd crefydd. Oddiyma efe a aeth i le arall yn y gymydogaeth o'r enw Tyllwyd, lle yr oedd cymdeithas grefyddol wedi ei sefydlu rai blynyddau cyn hyny. Gwelwn fod gan wrthddrych ein cofiant hyny o grefydd er yn fachgen, fel ag i ddewis y lleoedd mwyaf manteisiol i grefydda. Priododd â Rachel, merch benaf John Owens, Tyllwyd, o'r hon y cafodd chwech o blant. Pan oedd oddeutu 37 oed dechreuodd ar waith y weinidogaeth dan lawer o anfanteision. Fel dyn yr oedd yn gyffredin yn addfwyn, gostyngedig, a hawdd ei drin. Nid oedd yn ddyn cas ac afrywiog, fel llawer. Yr oedd yn un hynod mewn gofal am ei deulu. Yr oedd yn ymdrechu na chai dim ei wastraffu mewn un modd. Dewisodd fyw yn brin lawer gwaith wrth fagu ei blant, yn hytrach na phwyso ar neb. Ni allai oddef y meddylddrych o fyned i ddyled. Gwell oedd ganddo ymwasgu na myned i ymofyn benthyg unrhyw beth gan gymydog, a dangosai weithiau yr ewyllysiai i eraill wneyd yr un modd. Yr oedd yn rhagori ar lawer o ran ei amgyffrediadau. Fel Cristion, gallem ei osod yn y rhes flaenaf. Gweddiai lawer yn y dirgel. O ran ei ymarweddiad allanol, yr oedd yn ddiargyhoedd. Yr oedd yr achos yn ei gartref yn agos iawn at ei galon. Cyfeiliornem pe dywedem ei fod yn ddibechod; ond gallem ddywedyd yn ddiragrith ei fod mor ddibechod a neb a adwaenem. Da fyddai pe llenwid yr holl eglwysi a'i gyffelyb.

Fel pregethwr yr oedd yn fuddiol ac yn adeiladol. Nid ydym wedi clywed iddo gael llawer o odfaon â phethau annghyffredin yn tori allan ynddynt; eto byddai y gwirioneddau yn myned o'i enau rai gweithiau gydag awdurdod mawr; ac y mae llawer yn tystio iddynt gael llesâd laweroedd o weithiau wrth ei wrando. Yr oedd yn gosod allan ei feddwl yn eglur, fel y gallasai pawb ei ddeall. Ei sylwadau ar ei destun oeddynt syml atharawiadol. Yr oedd ei bregethau y rhan amlaf yn ymarferol, ond dywedai yn fynych wrth bregethu, fod colledigaeth dyn i gyd o hono ei hun. "Nid oes gan y damnedigion yn Gehena ddim lle i feio ar y Jehofah;" o'r ochr arall, "Mae cadwedigaeth dyn i gyd o ras heb ddim o'r dyn ei hunan." Yr oedd yn hoff iawn o son am yr arfaeth a'r cynghor tragywyddol; llawer gwaith y dywedodd, "Ni wn i sut i ddywedyd yn y fan yma, ond dywedaf fel hyn: fe fu rhyw gynghor rhwng y Personau bendigedig yn yr Hanfod santaidd, am godi pechadur i'r lan." Nid oedd awdwyr eraill yn llefaru ond ychydig drwy ei enau ef. Byddai ei bregethau bob amser yn hollol wreiddiol. Diau y buasai yn rhagorach duwinydd pe buasai yn ymgynghori mwy â meddyliau dynion eraill. Pe buasai yn coethi ei feddwl yn moreu ei oes, a phe buasai Rhagluniaeth yn caniatau iddo ddarllen a myfyrio mwy, diau y buasai yn addurn i'w genedl. Teithiodd lawer drwy Ddeheu a Gogledd Cymru gyda gwaith y weinidogaeth. Nid yn aml er hyny y byddai yn absenol o'r Cyfarfodydd Misol a'r Cymanfaoedd. Yr oedd yn teimlo y fath ddyddordeb yn holl gyfarfodydd y Cyfundeb, fel na allai fod yn absenol heb fod mewn teimladau gofidus. Er nad oedd pob peth ynddo a gyfrifir yn fawr gan ddynion, eto yr oedd ynddo lawer o bethau a gyfrifir yn fawr gan Dduw mewn dyn ar y ddaear. Yr oedd y brawd anwyl hwn, a Jones, Llanddarog, a Bowen, Llansaint, yn gyfeillion mawr iawn; teithiasant lawer gwaith gyda'u gilydd wrth fyned i, a dyfod o Gyfarfodydd Misol y Sir. Cawsant ill tri fyw i gyrhaeddyd yr un oedran cyn ymadael â'r ddaear. Er nad oeddent ill tri yn bregethwyr mawr yn nghyfrif dynion, yr oeddent yn fawr yn nghyfrify Nefoedd. Yr oedd eu bywydau santaidd yn profi bod eu nod yn uchel. Deuent ill tri, fel y dywedwyd, i'r Cyfarfod Misol, a da iawn oedd gan bawb eu gweled yn dyfod, er nad oeddynt ond anaml iawn yn gyhoeddus fel pregethwyr. Hen weddiwyr hynod oeddent hwy ill tri; dal breichiau eu brodyr a'u gweddiau y byddent hwy. Mae cyfarfod 10 o'r gloch drosodd. Wele hwy yn myned adref ar gefnau eu ceffylau, a'r rhai hyny yn dda eu gwedd bob amser, a'u cyrph wedi eu gorlwytho â dillad. Er na fuont yn pregethu am 10 a 2, fel y dywed un, eto mae rhyw fawredd arnynt yn eu hymadawiad, fel na allai neb eu diystyru. O yr hen bregethwyr gonest a diddichell. Bydded i ninau eu hefelychu yn y pethau hyn.

Bu farw T. Jones, Ionawr y 16eg, 1851, yn 78 mlwydd oed, wedi bod yn pregethu gyda'r Trefnyddion Calfinaidd am bymtheg mlynedd ar ugain. "Efe a â i dangnefedd; hwy a orphwysant yn eu hystafelloedd, sef pob un a rodio yn ei uniondeb."