Cenadon Hedd/Y Parch. R. Phillips, Llanymddyfri

← Mr. Joseph Thomas, Penybanc

Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman

Mr. John Hughes, Llanedi

Y PARCH. REES PHILLIPS, LLANYMDDYFRI

MAB ydoedd Rees Phillips i Thomas ac Elizabeth Phillips, o'r dref uchod, a brawd i'r Parchn. Thomas Phillips, Henffordd, a Jonah Phillips, Llanymddyfri. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1799. Ymunodd â chrefydd yn y flwyddyn 1819; dechreuodd bregethu yn y flwyddyn 1826; cafodd ei ordeinio yn Pontypridd yn mis Awst, 1836; bu yn pregethu am ddeg mlynedd ar ugain.

Yr oedd Mr. Phillips o hyd cyffredin, corph lluniaidd a hardd; yr olwg arno yn foneddigaidd, ei wisgiad ddestlus. Ei agwedd yn siriol a hawddgar; yr oedd wedi dysgu y wers hono yn drwyadl, i feddwl cyn llefaru: ac yna dywedai yn llithrig yr hyn a feddyliai. "Yr oedd iddo air da gan bawb, a chan y gwirionedd ei hun."

Yr oedd yn ddyn gwir dduwiol a defnyddiol; yn dra chyfarwydd yn y Bibl. Byddai pob gosodiad o'i eiddo, pob cynghor ac anogaeth a ddeusi o'i enau, wedi ei sylfaenu ar air y gwirionedd. Mab tangnefedd oedd efe; byddai yn dwyn yr arwydd hwn gydag ef i bob man. Un hynod oedd am daflu dwfr ar dân. Pan byddai rhyw annghydfod mewn rhyw fan, byddai ef ond odid mor debyg a neb i gael ei anfon gan y Cyfarfod Misol i'r lle; ac ni byddai y lle yn waeth o'i fod ef yno. Un hynod oedd at gadw at y gair a'r rheolau; un diduedd oedd, Chwiliai i'r eithaf am gael gafael yn y bai, pa le bynag y byddai.

Yr oedd ei bregethau y rhan fynychaf yn athrawiaethol. Crist yn ei aberth a'i iawn, yn nghyda'i swyddau a'i ditlau, &c., fyddai hoff faterion ei bregethau. Mae yn agos i ddeugain mlynedd bellach er pan welsom ef gyntaf erioed, yr hyn oedd mewn cymanfa yn Llandilo-fawr; newydd dyfod at grefydd oedd ein hanwyl a'n hoffus frawd y pryd hwnw. Cymanfa oedd hon a gofir am dani byth gan laweroedd. Y Nefoedd yn tywallt gyda gweinidogaeth y cenadon oedd yn pregethu ynddi, er nad oedd ysgrifenydd y llinellau hyn ond ieuanc iawn yr amser hwnw; ond y mae yn gofus genym am agwedd Mr. Phillips yn nghanol y dorf fawr oedd ar y cae, yn bloeddio allan, ac yn diolch am yr iawn. Aeth dros ben ei lestr arno lawer gwaith wedi hyny, nes tori allan i orfoleddu a diolch am yr iawn. Yn aml wrth bregethu byddai yn diolch am "yr hwn a osododd Duw yn iawn." Clywsom ef yn dywedyd mai y fan yma y cafodd ei fywyd. "Pan oeddwn," eb efe, "o dan Sinai, ac yn canfod fy mod yn greadur colledig a damniol, yn ngafael cyfamod wedi ei dori, a'r ddeddf yn ymaflyd ynof, y gorchymyn wedi'm dal, a minau wedi marw, y cefais olwg ar yr iawn. Nis gallwn," eb efe, "lai na diolch. Trwy yr iawn y cefais fy mywyd."

Un iraidd ei ysbryd oedd Mr. Phillips. Pan glywai fod yr achos yn llwyddo yn rhyw le, byddai hyny yn ei ddwyn ef i lawenhau. Byddai weithiau pan ar weddi yn diolch i'r Arglwydd am gael clywed y newyddion da, ac adgoffhäni hyny yn aml pan yn pregethu. Y golled fwyaf a gafodd yr achos yn mhlith y Methodistiaid Calfinaidd yn Swydd Gaerfyrddin er ys blynyddau lawer oedd colli y brawd hawddgar hwn. Yr oedd yr holl eglwysi yn y Sir yn agos at ei galon, ac ar ei feddwl y rhan amlaf o'i amser, yn enwedig yn ei flynyddau olaf. Yr oedd ei ofal gymaint a phe buasent wedi eu hymddiried oll iddo ef. Gwr gofalus ydoedd am yr achos yn ei holl ranau, gartref ac oddicartref. Bu am hir amser yn ysgrifenydd i'r Cyfarfod Misol; cyflawnodd y swydd hon yn ddigoll. Ni byddai un amser yn absenol o'r Cyfarfodydd hyn oddigerth ei fod allan o'r Sir; da iawn oedd gan bawb ei weled, pan yn eistedd yn y seat fawr o dan y pwlpud, a'r bwrdd o'i flaen, a'r ysgrifell yn ei law.

Ein llygaid ni oedd gwrthddrych y cofiant hwn. Mae yn amlwg erbyn heddyw na adawodd neb ar ei ol, mor ffyddlon ag ef ei hun, yn hyn o orchwyl beth bynag. Yr oedd Mr. Phillips yn ddyn o ysbryd bywiog iawn, ac awydd myned yn mlaen gyda chrefydd, a chyda phob diwygiad fyddai yn fanteisiol er hyrwyddo olwynion cerbyd yr Immanuel.

Yr oedd ysgrifenydd hyn o linellau yn dra chyfarwydd ag ef, yn enwedig yn y blynyddau diweddaf o'i fywyd. byddem fynychaf yn y Cyfarfodydd Misol yn lletya yn yr un man. Yn ystod yr amser hyn, cefais dystiolaeth i mi fy hun ei fod yn Gristion didwyll; gweddiai lawer yn y dirgel, a siaradai lawer am yr achos, yn ei holl amgylchiadau. Mae arnaf hiraeth ar ei ol hyd heddyw; treuliais lawer awr felus yn ei gymdeithas. Teimlwn wedi bod gydag ef, fy mod wedi bod gyda gwr Duw. Rhoddwn ei hanes yn mhellach eto, fel ag y mae wedi ymddangos eisioes gan weinidog parchus yn ein Sir, yr hwn a bregethodd ei bregeth angladdol oddiar 3 Ioan xii, yn y Cyfarfod Misol cyntaf ar ol ei gladdu. Da fyddai pe anrhegid y cyhoedd â'r bregeth ragorol hon.

Awst 22, 1854, bu farw y Parch. Rees Phillips, Llanymddyfri, yn 55 mlwydd oed. Nis gwyddom beth a ddygwydd mewn diwrnod. Cafodd y brawd anwyl hwn ei daraw gan bang o'r parlys pan wrth y gorchwyl o bregethu yn Nghyfarfod Misol Rhydcymerau, ar yr 17eg o Awst. Diffrwythwyd un ochor i'w gorph ar unwaith; ac yr oedd ei enaid wedi dianc i baradwys yn mhen pum niwrnod.

Bu Mr. Phillips yn pregethu oddeutu 30 mlynedd, ac yn neillduedig i gyflawn waith y weinidogaeth am 18 mlynedd. Un o" heddychol ffyddloniaid Israel" ydoedd ef. Yr oedd yn gymeradwy yn mysg lluaws ei frodyr," ac iddo air da gan bawb, a chan y gwirionedd ei hun." Yr oedd yn ddyn sefydlog; yn gyfaill ffyddlon; yn Gristion trwyadl, ac yn weinidog cymhwys y Testament Newydd. Yr oedd yn hawdd adnabod fod yn anwyl iawn ganddo am Grist, ac mai yr hwn a dderbyniasai ei hun a gymhellai ar eraill; ac yn gyffredin, yn enwedig yn ei amser diweddaf, byddai yn agos yn wastad o dan raddau helaeth o'r "eneiniad oddiwrth y Santaidd hwnw." Fe gafodd dystiolaeth cyn ei symud ddarfod iddo ryngu bodd Duw. Bu farw mewn gorfoledd, a'i lygaid yn gweled iachawdwriaeth yr Arglwydd. Fe'i cymerwyd ymaith, fel y gwelir, yn bur ddisymwth, a hyny yn nghanol ei ddefnyddioldeb. Teimlir colled fawr ar ei ol, yn enwedig yn ei sir ei hun; canys un oedd ef a wir ofalai am yr achos yn ei holl ranau. Yr oedd wedi llwyr ymgysegru i'w wasanaethu. Gellir dywedyd yn ddibetrus, "Yr hyn a allodd hwn, efe a'i gwnaeth."

Yn nesaf rhoddwn hanes ei oriau diweddaf, fel ag y mae wedi ei ysgrifenu gan y brawd parchus, yn nhŷ yr hwn fu farw yn Rhydcymerau.

"Yr oedd Mr. Phillips, ar yr amser y cafodd ei daro gan angau, yn pregethu yn Nghapel Rhydcymerau, Sir Gaerfyrddin, tua phymtheg milldir o Lanymddyfri, yn y Cyfarfod Misol, Awst 16eg a'r 17eg; ac efe oedd yr olaf yn pregethu y dydd diweddaf am 2 o'r gloch. Ei destun oedd, Y dynion hyn ydynt weision y Duw goruchaf, y rhai sydd yn mynegi i chwi ffordd iachawdwriaeth, Act. xvi. 17. Cawsom ddigon o foddlonrwydd yn ei gystudd i wisgo ei destun am dano ef, gan ddywedyd, Y dyn hwn oedd un o weision y Duw goruchaf." Pan oedd yn ei frwdfrydedd yn mynegi ffordd iachawdwriaeth i bechaduriaid, y teimlodd ryw ddiffyg yn ei dafod, a'i law aswy yn myned yn ddideimlad; ond yn nerth Duw, fel bob amser, cafodd fyned trwy ei bregeth; a chyda'i fod yn gweddio ar y diwedd, crymodd tua'r llawr, gan ddywedyd, "Dyma fi ar ben; rhowch air i ganu.' Cymerwyd ef rhwng pedwar o'r brodyr i dŷ yr ysgrifenydd, (sef Mr. D. Davies, Shop, un o'r Bedyddwyr, yr hwn hefyd bellach er ys tuag wyth mis sydd wedi huno yn yr Iesu) a dodwyd ef yn y gwely. Anfonwyd am feddyg yn ddioed, yr hwn pan ddaeth a ddeallodd ei fod wedi cael ei daro gan y parlys yr ochor aswy i gyd. Gwnaeth ei oreu iddo; ond pan ddel angau, mae pob meddyginiaeth yn ofer, ac felly y bu y tro hwn. Am y tri diwrnod cyntaf, swrth-gysgu oedd bron o hyd; a phan ddeffroai, ei brif ofid oedd fod dydd ei ddefnyddioldeb yn darfod o flaen ei fywyd. Gobeithini yn fawr y gwellhäai eilwaith am ychydig, i gael bod yn ffyddlon dros ei Dduw, i gyhoeddi iawn y groes i bechaduriaid sydd yn gorwedd mewn trueni mawr. Yr oeddwn yn treio ei gysuro trwy ddywedyd na fyddai yn ddim colled iddo ef pe buasai ei oriau bron a'u rhifo ar y ddaear. Pa fodd y gwyddoch chwi hyny?' ebe yntau. Am eich bod yn ddyn duwiol, ebe finau, "a phan oeddech yn mynegi ffordd iachawdwriaeth y cawsoch eich taro yn glaf.' 'O,' ebe yntau, 'dyw hyny ddim i bwyso arno;' ac yna dywedai

Iachawdwriaeth rad ei hunan,
Yw fy nghais o flaen y nef,
A farwel am dana'i fythol,
Oni chaf ei haeddiant Ef."

'Mr. Phillips,' ebe finau, 'peidiwch â bod yn ormod o Galfin; y neb sydd yn ceisio sydd yn cael; a chofiwch mai y dynion sydd yn byw yn santaidd yn y byd hwn yw y rhai a gedwir i fywyd tragywyddol, ac mai wrth ei ffrwyth mae adnabod y pren.' Yr ateb a gefais oedd

"Iesu ei hunan,
Oll o flaen fainc i mi."

Am ddeg o'r gloch nos Sabbath cafodd ei daro mewn llewyg caled iawn, nes yr oeddwn yn meddwl ei fod yn yr afon. Ceisiai genyf wasgu ei ben, gan ddywedyd, "Nid oes dim niwed yn bod; yr Arglwydd yw fy Mugail; ni bydd eisiau arnaf;' yna ymostyngodd David Davies, y blaenor, mewn gweddi ddwys iawn yn ei achos. Credwyf fod gweddio y tro hwn mor rhwydd ag anadlu. 'Arglwydd,' eb efe wrth weddio, os oes rhaid i'r hen long fyned yn ddrylliau yma, a than y don, mae yn ddigon eglur nad oes dim colled am fywyd neb.' Ar hyn gwaeddodd Mr. Phillips, Bendigedig! Duw yn Nghrist, ddwy waith. 'Ffydd, meddai eilwaith, beth dâl ffydd os na thâl hi yn awr?'

Ffydd i'r lan a'u daliodd hwy,"

ebe finau. Atebodd yntau,

"Mae'r addewid lawa i minau,
Pa'm yr ofna f'enaid mwy ?"

Aeth i lewyg mor drwm ar ol hyn fel y tybiodd pan' ddihunodd mai yn y capel yr oedd; a phwy ryfedd ei fod yn barod i fyned at ei hoff bethau? O'r capel y daeth i'r gwely. Yna dechreuodd bregethu, gweddiodd ar ol y bregeth, rhoddodd air i ganu, dechreuodd y dón ei hunan, ac erbyn hyny canodd pawb oedd yn y tŷ, a phawb, 'rwy'n meddwl, yn canu yn yr ysbryd, nes aeth yn haleluia trwy yr holl le. Testun y bregeth hon oedd, Yr hwn a osododd Duw yn iawn trwy ffydd yn ei waed ef.' 'Dyma lle mae cael cyfiawnhad,' meddai, trwy ffydd yn ei waed ef; dyma lle mae cael santeiddhad a mabwysiad; dyma lle mae cael nerth yn ol y dydd; dyma lle mae cael modd i farw yn dawel, a chael y tangnefedd na wyr y byd ddim am dano; ie, yn ei waed ef, mewn gair, y mae cael pob peth sydd yn angen ar bechadur. Bendigedig fyddo ei enw byth bythoedd.' Y gair a roddodd i ganu ydoedd

"Does gen'i yn wyneb calon ddu
Ond Iesu'r Meddyg da," &c.

Byddai yn rhy faith i gofnodi ei holl ymddyddanion. Dywedai yr ymadrodd canlynol wrtho ei hun, pan nad oedd yn meddwl fod neb yn gwrando arno:—Caru a ddylem, ac nid cornio; dylem anwylo, ac nid casâu. Oblegyd cornio yn lle caru, a chasâu yn lle anwylo, y mae yr Arglwydd yn dywedyd, "Gadewais fy nhŷ." Yr oedd yn amlwg fod gofid mawr arno o herwydd iselder crefydd. 'A ddaw yr Arglwydd eto yn ol i'w dy? ebai. Dywedais ei fod wedi addaw. 'Os yw wedi addaw,' ebai, y mae yn sicr o ddod; 'does dim doubt am hyny. Nerthed ni i ddysgwyl wrtho mewn ffydd.' 'Mae yn dda iawn genyf, meddai bryd arall, 'fod yn debyg i lawer dyn; ond bod yn debyg i Iesu Grist yw y gamp fawr. Y can cymaint yn y byd hwn; ond yn y byd a ddaw fywyd tragywyddol. Un peth ydyw gwybod mwyneidd-dra yn y pwnc, peth arall yw bod yn fwynaidd. Wrth gael rhyw ymweliad yn y Gymanfa a'r Cwrdd Misol, a'r eglwysi lleol, y mae y Methodistiaid wedi dal eu tir hyd heddyw yn Nghymru; a thra y byddom ni yn amcanu fel Corph i ymgadw rhag drygnu, nid yw yn debyg y gwna yr Arglwydd ein gadael." Sylwai bryd arall, 'Does modd i gael mwy ar y ddaear hon, na chael yr Arglwydd yn Dduw i ni.' hyn allan gwaethygu yr oedd o hyd o ran y dyn oddiallan, ac yn gwella o hyd o ran y dyn oddimewn. Yr oedd yn cwyno am fyned adref, ac yn dysgwyl y fly o Lanymddyfri i'w ymofyn dydd Llun; ond nos Fawrth anfonodd Duw ei angel-gerbyd i'w ymofyn i'w artref tragywyddol; ac y mae yn hyfryd genyf feddwl fod ffordd wedi ei hagor o fy ngwely bach i i'r drydedd nef.

"Dydd Mawrth, ychydig ddywedodd am fyned adref: yr oedd yn wael iawn trwy y dydd. Gofynais iddo yn y prydnawn a oedd yn teimlo poen mawr. Atebodd nad oedd, fod y gwaethaf wedi myned heibio. Bendigedig fyddo Duw am hyny,' eb efe. Atebais inau fy mod yn ofni fod poen mawr arno; ond ni chymerodd arno fy nghlywed. Dywedodd eilwaith, le yn wir, bendigedig, a bendigedig fyddo byth bythoedd hefyd am hyny. Am saith o'r gloch nos Fawrth dechreuodd bregethu a chynghori pawb i wneyd y goreu o'u hamser. Cewch ffeindio,' eb.efe, y bydd yn ddigon byr i chwi, heb wastraffu dim o hono.' Erbyn hyn daeth llawer iawn o ddynion at y tŷ i wrando arno—llais megys o fyd arall, a phawb a'u gruddiau yn wlybion. wrth wrando. Mawr mor effeithiol oedd ei ymadroddion. Gofynodd ei ferch iddo a oedd yn ei hadnabod hi. Meddyliodd yntau mai gwraig y tŷ oedd yn gofyn iddo.. Ydwyf,' ebai, 'yn eich adnabod chwi; fe ddylwn eich adnabod hefyd, am yr holl garedigrwydd wyf wedi ei dderbyn oddiar eich llaw. Yr Arglwydd a'ch gloywo chwi i gyd fel teulu. Gair yr Arglwydd a wnaeth hyn i mi. Fel pe dywedasai mai effaith gair yr Arglwydd oedd yn ein calonau ni yn peri i ni fod mor dyner tuag ato fel hyn. Yr oedd yn myned at y gwreiddyn.

Pe buaswn yn ysgrifenu fel yr oedd pob peth yn dod o'i enau, ni fuasai eisiau un golygydd i edrych ar ol y gwaith. Fel y canlyn yr oedd ei ymddyddanion olaf.

Yn y dyfroedd mawr a'r tonau
Nid oes neb a ddeil fy mhen," &c.

"Mae geiriau yn dywedyd na fyddant farw mwy,' ebe fi wrtho. Atebai yntau, Nis gallant farw mwy, Dafydd bach; oblegyd cyd-stad â'r angylion ydynt." Fel hyn y parhaodd i lefaru yn hyfryd ar erchwyn y gwely, hyd nes daeth yr angylion i'w ymofyn o wlad y cystudd mawr i wlad na chlywir neb ynddi yn dywedyd, 'Claf ydwyf. Am haner awr wedi deg o'r gloch gallasem ddywedyd am dano yntau, "Nis gall farw mwy." Fel hyn y terfynodd y gwr duwiol hwn ei yrfa. Cafodd fynediad helaeth i mewn i'r deyrnas dragywyddol. Y dydd Iau canlynol hebryngwyd ei weddillion mewn modd anrhydeddus i Lanymddyfri, a gosodwyd hwynt i orphwys y noson hono yn ei dŷ ei hun. Prydnawn dranoeth am 3 o'r gloch, cyn cychwyn y corph o'r tŷ, darllenodd a gweddiodd y Parch. E. Williams, Defynog; yna aed i'r capel, lle y darllenodd ac y gweddiodd y Parch. T. Job, Llanddarog; pregethodd y Parch. T. Elias, Defynog, oddiwrth Phil. i. 23; yna dodwyd ei gorph i orphwys yn nhŷ ei hir gartref, o'r tu allan i'r capel, ar gyfer y pwlpud, y fan a ddymunasid ganddo ei hun. Anerchwyd y gynulleidfa yn dra effeithiol ar lan J bedd gan y Parch. B. D. Thomas, Llandilo, a gadawyd ei ran farwol yno hyd adgyfodiad y meirw. Canwyd yr hymn ganlynol cyn ymadael:

"Mae'm cyfeillion wedi myned
Draw yn lluoedd o fy mla'n,
Rhai fu'n teithio dyffryn Baca,
Gyda mi i Salem lân," &c.

Nis gwelsom fwy o barch ac o deimlad yn cael ei ddangos i neb nag a ddangosid yn gyffredinol ar ol y brawd ymadawedig hwn yn nhref ei enedigaeth. "Dyna ddyn duwiol," ebe un. "Dyna ddyn da a diniwed, ebe y llall. "Un melus ydoedd yn y society," meddai y trydydd: "os byddai brawd neu chwaer yn wan yno, ymdrechai Mr. Phillips ei godi i fyny." Y swn cyffredinol trwy y dref oedd, "Y fath golled a gawsom!" Fel blodeuyn, gwenai yn siriol yn ei fywyd; ond yn ei angau llanwai yr awyrgylch a'i berarogl. "Ystyr y perffaith, ac edrych ar yr uniawn; canys diwedd y gwr hwnw fydd tangnefedd."