Cymru Fu/Ymddiddan Rhwng y Bardd a'r Llwynog

← Dafydd y Garreg Wen

Cymru Fu Dafydd y Garreg Wen gan Isaac Foulkes Dafydd y Garreg Wen

Einion ap Gwalchmai a rhian y glasgoed—damheg →

YMDDIDDAN RHWNG Y BARDD A'R LLWYNOG.

GAN HUW LLWYD O GYNFAL.

(O Hên Ysgriflyfr.)

Y BARDD.

DYDD da i'r llwynog o'r ogof,
Gelyn pob aderyn dôf;
Dy waneg a adwaenwn,
Croeso'n wir i'r rhydd-dir hwn,
Mynega fyth mewn gwiw faes
Pa hyd ŵr taerllyd torllaes ?
Wyt teg a glân, ti a gei glod,
A lluniaidd bob lle ynod;
Lliwiwyd ti a lliw tywyll
Melyn a choch mal na chyll;
Dy drwyn eiddil sydd filain,
Dy ddannedd rhyfedd yw'r rhain;
Gefel chwith a gafael chwyrn
Draw a wesgi drwy esgyrn;

A'th lygad mor seliad syn,
Hwn a drois mal hen drawsyn;
Ar dy ben, wrda, beunydd
Rhyw fonion gythion y sydd,
Dy war isel a drwsiwyd
I'r drwyn, dy ystum da wyd.
Bol costog dan banog bais,
Llyna fol llawn o falais;
Troedfyw glew, trwy dewfrig lwyn,
Trotianwr taer at wanwyn.
Bonllost, neu ysgub unllath,
Rhy lawn fodd, rholyn o fath.
Ffagod hyd frig ceryg carn
Ffagodwas o'i ffau gadarn,
Da yw dull dy dŷ di
A dirgel rhag daeargi.
Bwriad drwg, byw yr wyd draw,
Was boliog, wrth ysbeiliaw;
Chwilena, o chei lonydd,
Ydyw dy waith 'r hyd y dydd;
Myni gig tra fo man i'w gael
Defaid, o d'on yn d' afael.
Byw yn lân lle bo wân lu
Digam it i degymu;
Dwg yn rhad di a gei'n rhydd
Wydd ag iar yn ddigerydd.
Diddwl wyd i ddal adar,
Gallt neu gors, gwylltion a gwâr.
Campus pob modd ii'th roddwyd,
Lle bo gas, llew wbywiog wyd;
Ag o daw hynt gyda hwyr,
Oes un mor llawn o synwyr!
Neu neb well mewn dicbellion,
Na'th di lwynog difiog don!
Na lle, mi a wn, mewn llwyn iach
Y caf reswm cyfrwysach.
Minau sydd ddi-ymanerch,
Ddigalon, ddison, ddi-serch;
Difalais, a didrais draw,
A dirym yn mhob ymdaraw.
Da yr haeddit air heddyw;
Dangos yn rhodd fodd i fyw.
Perhoid im' gyngor rhagorawl
Gwnaet im' fyth ganu dy fawl!

Y LLWYNOG.

Taw son, ddyn iach, nac achwyn,
Na chais na chymhorth na chwyn;
Gwel fod, hynod yw hyn,
Ddwy ffordd i ddyn amddiffyn,—
Un ffordd iawn, gyfiawn a gwedd,
Un arall drwy anwiredd;
Oes eisio llwyddo a gwellhau,
Mynwn it' fyw fel minau.
A fo gwirion, a llonydd,
Difalais, difantais fydd.
Lladrata, a fentra fyd,
Treia synwyr tros enyd.
Dysgwylia aur, dysgwyl wall,
Nac eiriach un nac arall;
Cofia wrth wraidd cyf'rwyddyd,
Cofia wrth fawl—cyfraith fud;
Dyfeisia, gwylia gilwg
I bawb draw gwybydd bob drwg;
Daioni na wna di yn d'oes,
I'r un dros golli'r einioes.
Pâr d'adnabod lle rhodi,
Rhag ofn gwna d'annhegu di.
Nid haws byw heddyw heb wâd,
Er a geir o wir gariad.
Os myni fyw yma'n faith,
Dos, ac yna dysg weniaith;
Ag ar weniaith bob gronyn
Dysg fedru bradychu dyn.
Dywed yn deg dy neges;
O'th law na ollwng mo'th les;
Dywaid bob geiriau duwiol,
A'th drais, a'th falais i'th fol;
Na âd i un wedi ei eni
Wybod mewn man dy amcan di,
Dyna'r ffordd i dreisiwr, ffwl—
Ef a addef ei feddwl.
Treisia'r gwan, nid traws y gwaith,
Trina gadarn trwy weniaith.
Gwna hyn oll ag ni cholli,
Trwy dwyll draw ymdaraw di.
Gwna ddrwg heb ei ddiwygiaw,
Iti, ddyn, byd a ddaw,

Ni chaf 'chwaneg fynegi,
Y ffordd arall deall di.
Ci a welaf i'm calyn,
Nid hawdd im' siarad ond hyn;
Nac aros yn min gorallt—
farwel,—rhaid im' ffoi i'r allt !

ARALL O WIATH YR UN AWDWR

YR UN TESTYN.

Y BARDD.

Y LLWYNOG, a'r lliw anhardd,
O flaen hyn fu lân a hardd;
Ai ti, hwyliwr at helynt,
Is gallt a welais I gynt!
Fe'th newidiwy d, wynllwyd wedd,
Dy amheu 'rwyf, dyma ryfedd!

Y LLWYNOG.

Un ydwyf a newidiwyd,
Myfi heddyw sy' ar lliw llwyd;
Newidiodd amser wedi,
Ac yn hwn newidiwn ni;
Fy ngwisg ban yn fuan fodd
Dda fawrglod a friglwydodd.
Fy nanedd blin fuchedd fu,
Ffaelio wnaethon' a phylu;
Rhai yn adwy aeth o'r ên hon,
A rhai heddyw yn rhyddion.
Fy winedd a fu enyd,
Llymion a chryfion uwch rhyd,
Gan gerig o frig y fron
Hyd y fyn y darfuon'.
Bu fy dare buan i rhedynt,
Yn tramwy nos—trymion ŷnt.
Fy ngolwg, gwn fy nzwaeledd,
A'm clywed aeth waeth-waeth wedd.
Fy amser yn ofer un wedd,
A weriais mewn anwiredd.

Chwimwth fum, droed a chymal,
A heddyw'n wir hawdd yw'n nàl:
Pob gŵr, pob bachgen, pob gwas,
Pob dyn o amgylch pob dinas,
Pawb a rydd is glaswydd glyn
Ar f'ol waedd (oerfel iddyn');
Pob pï a fydd i'm 'spio,
Pob brân o gwmpas pob bro;
Ar dir, pob rhyw aderyn
A'm dengys, hysbys yw hyn.
Mae dialedd i'm dylid;
Er hyn, gwaeth na'r rhain i gyd,
Fy nghydwybod sydd yn codi
Mawr boen waeth i'm herbyn I;—
I'm hir gyhuddo mae hon.
Yn dyst fal mil o dystion.
Ni chaf, Och y fi! heno
Un dryll cyntun tremyn tro
Na bwy'n gweled lle rhedwn,
F'aelodau'n garpiau gan gŵn.
Cefaist gynghor, o cofi,
Ynai fyw genyf fi.
O ystyrio holl ystryw hwn
Llai oedd nag oll a wyddwn.
Ni fynwn â hwn enyd
I bawb ei wybod o'r byd.
Gwnaethost yn nysg mawrgost maith
Ganu fy moliant ganwaith.
Cefais air byth fe'm cofir,
A sôn am dana 'mhob sir;
Un gair gan inau dan gof
A gei'n wir, o gwnei erof,
Caria i bawb, câr ei bod,
Ddiball, ddilwgr, gydwybod—
Trysor dda i gael ni ffaelia,
I ddyn yw cydwybod dda.
Fe gaiff lle yr eiff llwyr iach
Nis metha hun esmwythach;
Gwell trysor, gwall yw treisiaw,
I ddyn ryw ddiwrnod a ddaw.
Cydwybod lân ddianair.
(Gwae lid ffol a golud ffair)
Nid ofna ryfel gelyn;
Er gwan na chryf gwn na chryn,
Nac a ddêl ysbail asbriw

Yn ei dai yn enw Duw.
Nac a ofnith mo'i gefnu,
Da ei ffydd yn y dydd du.—
Os anesmwyth llwyth y'ch llog
Dau waeth cydwybod euog;
Swmbwl dibwl cydwybod
Sydd flin ei feithrin a'i fod.
Cna' oer gwael yn cnoi'r galon,
Heb beidio ond hysio hon.
Ail pryf yn nghanol pren,
Moel dôn yn malu derwen.
Gwna'r tro a weddo i ŵr
Na fydd fawr frwydydd fradwr.
Mados bellach ymadael
Cyn ffoi i'r allt, can' ffarwel;
Rwyf fi yn ofnog o'm gogylch,
Clywaf swn y cŵn o'm cylch.