Gwaith Goronwy Owen Cyf I/Bywyd yn Donnington

Gwaith Goronwy Owen Cyf I

gan Goronwy Owen

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

BYWYD YN DONNINGTON.

At William Morris, Chwef. 24, 1753

ER hoffed gennyf yw eich hepistolau, eto, nid. wyf yn anoddefgar nad allwn weithiau aros eich cyfleusdra am danynt; nag mor sarrug, nad allwn faddeu ryw swrn o'ch hesgeulusdra, o bai raid, a chyd ddwyn â'ch anibendod am nad wyf fy hun mor esgud ag y gweddai. Felly, boed. sicr i chwi, nad ymliwiaf byth â chwi o'r ethryb hwnnw; a phed fawn Bab, chwi gaech lonaid y cap coch o'm pardynau, Prin y gallech goelio, ac anhawdd i minnau gael geiriau i adrodd, mor rhwymedig wyf i Mr. Ellis a chwithau. Diau mai o wir serch ar ddaioni, ac nad o ran cydnabyddiaeth, neu un achos arall o'r cyfryw, y mae Mr. Ellis cymaint ei garedigrwydd. Duw, awdur pob daioni, a dalo iddo! Fe orfydd arnaf yn ddiamau chwilio am ryw le cyn bo hir; ac felly, debygaf, y dywedwch chwithau pan wypoch fy hanes.

Mae gennym yma ryw ddau ysgweier o hanner gwaed, chwedl y Bardd Cwsg; un Mr. Lee, ac un Mr. Boycott. Y naill a fu, a'r llall y sydd, yn ben trustee i'r ysgol yma. Yr oeddwn o'r dechreu mor gydnabyddus a'r naill ag â'r llall. Y diweddaf sydd yn un o m plwyfolion yn Uppington; ond y llall a fu yn wastadol yn gynorthwywr imi yn fy anghenion. Mr. Lee a roe i mi fenthyg pum punt neu chwech wrth raid; ond gan Boycott ni chaid amgen na mwg o ddiod a phibellaid; ac weithiai, pan ddigwyddai iddo ddyfod i'r eglwys, yr hyn ambell flwyddyn a fyddai ynghylch teirgwaith, mi gawn ran of giniaw, os mynnwn; ond fe 'm nacaodd, y cadnaw, o fenthyg chweugain wrth fy angen, er nas gofynaswn ond i brofi ei haelder ef. Yr ych yn llygadrythu, ysgatfydd, wrth glywed son am fenthyca arian; ond ped rhyfedd y peth a mi yn dal rhyw faint o dir, ac yn talu treth, ac ardreth, a chyflogau, heb dderbyn mo 'm cyflog fy hun ond dwywaith, ac yn amlaf unwaith, yn y flwyddyn. Ba ddelw bynnag, mae rhyw elyniaeth rhwng y ddau wr uchod; a'r sawl a gaffo gariad un, a fydd sicr o gas y llall. Lee sydd Chwig, a Boycott sydd yn un o addolwyr lago. Pob cyffelyb a ymgais, fal y dywedynt; felly nid anhawdd dirnad pa 'r un gymhwysaf ei hoffi o ran ei blaid; a, phed amgen, pa 'r un a haeddai hefyd ei hoffi er mwyn ei haelioni. Nid ellais erioed aros addolwyr Baal, lago, &c., a'u cabals a'u celfi; ac ni ddysgais erioed chwareu ffon ddwybig; a thybio yr wyf na ddichon neb wasanaethu Duw a Mammon. O'r ddeuwr hynny Boycott yw eilun fy meistr (fal y mae gnawd i un o Ucheldir yr Alban), a chan fod yn gorfod arno ef fod yn Llundain, ar law Boycott y gadawodd ei holl faterion yma i'w trin fal y mynno. Ac felly Boycott sy 'n talu i mi fy nghyflog ac yn derbyn fy ardreth. Ac yn awr dyma 'r anifail, wedi cael o honaw fi yn ei balfau dieflig, yn dwyn fy nhipyn tir oddi arnaf. Yn iach weithion i lefrith a phosel deulaeth; ni welir bellach mo'r danteithion gwladaidd hynny heb imi symud pawl fy nhid. Ni wiw imi rhagllaw ddisgwyl dim daioni yma; ac anghall a fyddai fy mhen pe disgwyliwn; ac odid imi aros yma ddim hwy na hanner y Gwanwyn o'r eithaf. Ond o'r tu arall mae imi hyn o gysur. Dacw Mr. Lee wedi cael imi addewid o le gan yr arglwydd esgob o Landaff, yn gyntaf byth y digwyddo un yn wag yn ei esgobaeth. Mi glywaf ddywedyd na thal y lleoedd hynny nemawr, ac nad oes ond rhyw ychydig iawn o honynt ar ei law ef, ped fai'r holl bersoniaid yn meirw. Beth er hynny? Gwell rhyw obaith na bod heb ddim. Ond och! fi, wr fach, pa fodd imi ddyall eu hiaith hwynthwy? A pha bryd y caf weled fy anwylyd,

"Mon doreithog a'i man draethau?"

Dyna gorff y gainc.

Llawer gwaith y bwriedais gynt, ac nis gwelaf eto achos amgen, na ddown byth i breswylio ym Mon, hyd na bawn well fy nghyflwr nag yr oeddwn pan ddaethum allan o honi. Pan ddaethum o honi yr oedd gennyf arian ddigon i'm dianghenu fy hun (a pha raid ychwaneg?) ac nid oedd arnaf ofal am ddim ond fy ymddwyn fy hun fal y gweddai. A thybio yr oeddwn fod dwy law a dau lygad yn llawn ddigon i borthi un genau. Diameu na thybia 'r byd mo 'r cyflwr presennol elfydd i hwnnw a grybwyllais. Mae gennyf yn awr lawer o safnau yn disgwyl eu porthi, er nad oes gennyf ond yr un rhifedi o ddwylaw ag o'r blaen tuag ymdaro am fy mywyd. Eto, er maint fy ngofalon, cyn mhelled wyf fi oddiwrth feddwl fy nheulu yn bwys a gormes arnaf, a'm bod yn fy nghyfrif fy hun yn ganwaith dedwyddach na phe fai gennyf ganpunt sych wrth fy nghefn am bob safn sydd gennyf i ofalu trosto. Pe digwyddai imi unwaith ddyfod at Gerrig y Borth yn y cyflwr yr wyf, da y dylwn ddiolch i Dduw a dywedyd, fal y dywedodd y padriarch Jacob, "Ni ryglyddais y lleiaf o'th holl drugareddau di, nag o'r holl wirionedd a wnaethost a'th was; oblegid â'm ffon y daethum dros y FENAI hon, ond yn awr yr ydwyf yn ddwy fintai." A diau mai fy ffon a minnau oedd yr holl dylwyth oedd gennyf pan ddaethum dros Fenai o Fon; ond yn awr mae gennyf gryn deulu a roes Duw imi mewn gwlad ddieithr. Bendigedig a fyddo ei Enw ef!

If I were ever so sanguine, I could hardly hope that the Lord Bishop of Landaff would find me anything so soon as I should want it, which must be probably about Lady-day next; and, consequently, I should not be so indolent as to leave myself unprovided in case of necessity. To use one's own endeavours is not at all inconsistent with a firm reliance on Providence.

I should be very glad to hear of a curacy in any county of North Wales, excepting Anglesey and Denbighshire. The first I except for the reason above mentioned; and the other, because I know the inhabitants of it too well. Pobl gignoethaidd, atgas ydynt. "Ffei arnynt," as my wife is used to say in her Shropshire dialect. I beg you would be so good as to get some intelligence whether that curacy in Lancashire, where young Owen of Aberffraw was to have gone, may now be had; and if so, whether it is worth the striving for. I have no objections to that country any more than to this, and I am now a pretty old priest; and anyone that would serve turn in Shropshire, especially in this part of it, might almost suit any other country in England, London only excepted. As I am in favour with Mr Lee, nid anhawdd fyddai iddo ef ddal i mi grothe yn mha le bynnag y byddwn, ond cadw o honof yr hen gyfeillach ar droed. Mae o yn wr mawr iawn gyda Earl of Powys, Lord Herbert gynt, Sir Orlando Bridgman, Esgob Landaff, ac aneirif o'r gwŷr mwyaf yn y deyrnas; ond y mae yn awr yn bur henaidd ac oedranus, yn nghylch pump a thriugain, neu ddeg a thriugain, o leiaf; ond fallai Dduw iddo fyw ennyd eto er fy mwyn i. Nid rhaid i chwi ymgenyd mo hyn wrth y Llew, rhag iddo ddifrawu o'm plegid, ac felly i minnau golli 'r cyfle o ddyfod fyth i Fon. Ond y mae 'n debyg ei fod yn gwybod eisoes; oblegid yn ddiweddar, pan oedd Bodfuan yn Lleyn wedi marw, mi ddymunais ar Mr Richard Morris fyned, yn enw Mr. Lee a minnau, at Esgob Llandaff i ddeisyf arno ofyn y lle hwnnw imi gan ei frawd esgob o Fangor. Pa sut a fu rhyngddynt nis gwn i, ac nis gwaeth gennyf; ond mi gollais yr afael y tro hwnnw. Ond y mae Mr. Morris o'r Navy Office yn dywedyd addo o Esgob Bangor ynteu wrtho ef, y cofiai am danaf ryw dro neu gilydd, pe fai goel ar esgob fwy nag arall. Nis gwn i pa fyd a'r ddaw; ond hyn sydd sier gennyf, fod yr un nefol Ragluniaeth ag am porthodd hyd yn hyn, yn abl i'm diwallu rhagllaw; a pha bryd bynnag y digwydda imi seithug, fod Duw yn gweled mai rhywbeth arall sydd oreu er fy lles.

GRO. DDU O FON.

Nodiadau