Gwaith Goronwy Owen Cyf I/Gwladgarwch

Gwaith Goronwy Owen Cyf I

gan Goronwy Owen

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

GWLADGARWCH.

At Richard Morris, Ion. 24, 1754

CAREDIG GYDWLADWR,—Echdoe y derbyniais yr eiddoch o'r namyn un ugeinfed o'r mis sy 'n cerdded. Drwg iawn gennyf glywed ynghylch y peswch brwnt sy 'n eich blino; a meddwl yr wyf nad oes nemawr o'r gwŷr a facer yn y wlad a eill oddef mygfeydd gwenwynig y ddinas fawr fwrllwch yna. Mi adwaen lawer a gollasant eu hiechyd yna mewn llai nag ugeinfed ran o'r amser y buoch chwi yn preswylio ynddi. Duw piau llywodraethu a rhannu 'r bywyd ac iechyd; ac, os mynnai efe, llwyr y dylai Gymru erfyn arno ganiatau ichwi yn hir bob un o'r ddau; oblegid, pe amgen, nis gwn pa beth a ddelai o'n Cymdeithas na 'n hiaith ychwaith. Am ein cenedl, honno a ymdarawai trosti ei hun, gan ddirywio ac ymollwng yn ei chrynswth i fod yn un á chenedí fawr yr Eingl; ac yna y gwiried geiriau 'n drwg ewyllyswyr; sef, na pharhäi ein hiaith oddiar can mlynedd ar wyneb y ddaear. Telid Duw iddynt am hynawsedd eu darogan.

"Aie"? meddwch. Nid oes gennych neb yn eich Cymdeithas onid chwi eich hun a fedr wneuthur ymadferth nag ystum yn y byd tuag at ddangos eich hamcanion buddiol i'r byd. Och fi! Gresyndod mawr yw hynny. Gwae fi na bawn yn eich mysg; ni chai fod arnoch ddim diffyg ysgrifennydd, na dim arall o fewn fy ngallu fi. Ceisied yr aelodau gwasgaredig o'ch Cymdeithas eich cynorthwyo orau gallont tuag at y tipyn llyfryn hwnnw, os oes modd. Rhoed Gwilym Cybi ei law i mewn am lysiau, blodau garddwriaeth; canys nid oes mo 'i well am hynny. Rhoed. Llywelyn ynteu ei ran am hynafiaeth, hanesion, ac historiau, philosophyddiaeth anianol, a'r cyffelyb yr hyn bethau a ŵyr oddi wrthynt orau yng Nghymru, pe cai amser; ond nis gwn i ddim oddi wrthynt. Minnau, ac Ieuan Brydydd Hir ysgatfydd, a rof fy nwy hatling tuag at farddoniaeth, philology, a'r cyffelyb. A thros ben hynny, nid ymdderchafaf, oblegid nas meddaf nag amser na llyfrau cyfaddas i'r fath bethau.

[At John Rowlands, Clegir Mawr, Mon.]

YR ydwyf fi yn talu yma bum swllt a chwecheiniog y mesur am y gwenith Winchester measure. Y mae 'r gwair yn wyth geiniog yr Stone; hynny yw, ugain pwys y cwyr am wyth geiniog; yr haidd yn ddeuswllt a deg ceiniog, a thriswllt y Winchester measure; a phob peth arall yn ol yr un bris.

Mae hi'n awr yn hir amser er pan fu 'm yn Mon; ac yr wyf agos wedi bwrw fy hiraeth am dani. Eto pe cawn le wrth fy modd ynddi, mi ddeuwn iddi eto, er mwyn dysgu Cymraeg i'r plant; onide hwy fyddant cyn y bo hir yn rhy hen i ddysgu; oblegid y mae 'r hynaf yn tynnu at chwe blwydd oed, heb fedru eto un gair o Gymraeg; ac yn fy myw ni chawn gantho ddysgu; oni bai ei fod ymysg plant Cymreig i chware; ac ni fedr ei fam ddim Cymraeg a dâl son am dano, ond tipyn a ddysgais i iddi hi. mae sir y Mwythig yn llawer hyfrytach a rhatach gwlad na hon; ac mae 'n lled edifar gennyf ddyfod yma. Ond eto y mae 'r cyflog yma 'n fwy o gryn swm. 'R wyf yn cael yma yn nghylch dau ugain punt yn y flwyddyn, a llawn lonnaid fy nwylaw o waith i'w wneuthur am danynt. Mae yma gryn farwolaeth yn ein plith. Mi fyddaf weithiau 'n claddu pobl o fesur tri a phedwar yn y dydd. Dyma alwad arnaf i ymweled â'r claf y munudyn yma; felly ffarwel.

GRONW OWEN.

N.B.—Mae fy mrawd Owen ynteu wedi priodi er ys rhwng chwech a saith o flynyddoedd, ac yn byw o hyd yn Nghroes Oswallt yn sir Mwythig, a chanddo naill ai pedwar ai pump o blant. Ond ni welais i mono fo na hwythau er yn nghylch dwy flynedd a hanner neu well. Byddwch wych; a gadewch glywed oddi wrthych pan gyntaf y galloch.

[At William Morris, Ebrill 1, 1754)

A beth a ddaeth o Ned Foulkes, person Llansadwrn? Oherwydd mi glywaf fod ei le fo 'n wag.

[At Richard Morris, Ebrill 9, 1754]

Y CAREDIG GYDWLADWR,—Nid wyf yn ameu nad ydych bellach yn tybio fy mod wedi marw yn gelain gegoer. Ac yn wir fe fu agos i'r peswch a'r pigyn a'm lladd. Nid wyf yn cofio weled erioed gethinach a garwach gauaf. Nid yw 'r wlad oerllom yma ddim yn dygymod à mi 'n iawn. Llawer clytach oedd Swydd y Mwythig. Dyma ddeuddydd o hin wych yn ol yr amser o'r flwyddyn. Nid oes dim yn fy mlino cymaint a darfod i'r pigyn brwnt, a rhyw dra- fferthion eraill, lestair i mi yrru i chwi ganiad erbyn Gwyl Ddewi. Ni ddylai undyn a ystyrio mor ansier yw 'n bywyd, a'n hiechyd, a'n hamser —yn enwedig y sawl a fo megis gweinidog tan arall, fal yr wyf fi—addaw dim yn sicr ac yn ddifeth i neb; oblegid nas gwyddom, o'r naill awr i'r llall, pa beth a ddigwydd i'n rhwystro. Yr oeddwn wedi dechreu caniad i'r tywysog ar y mesur a elwir "Gwawdodyn Hir"; ond nid orffenais ond tri phennill o honi; ac bellach yn anorffen y caiff fod tros byth am a wn i. Ni wiw gennyf yrru y ddarn yna ichwi.

I lately took a fancy to my old acquaintance Anacreon. And as he had some hand in teaching me Greek, I have endeavoured to teach him to talk a little Welsh, and that in metre too.

"Hoff gan hen yw gwên a gwawd;
Bid llanc ddihadl, drwyadl droed;
Os hen an—nien a naid,
Hen yw ei ben lledpen, llwyd,
A synwyr iau sy 'n yr iad."

Observe that there is but the very same number of syllables in the Welsh as are in the Greek; and I think the Welsh Englyn Proest fully answers. the scope and meaning of the Ode; and that in an almost verbatim translation. The more I know of the Welsh language, the more I love and admire it; and think in my heart, if we had men of genius and abilities of my way of thinking, we should have no need to despair of seeing it in as flourishing a condition as any other, ancient or modern.

Nodiadau