Gwroniaid y Ffydd/Maes y Frwydr
| ← Gwroniaid y Ffydd | Gwroniaid y Ffydd gan Robert David Rowland (Anthropos) |
Y Diwygiad Protestanaidd |
BRWYDRAU RHYDDID.
PENNOD I.
MAES Y FRWYDR.
PAN yn talu ymweliad â rhai o'r llanerchau hyny sydd wedi bod yn faes brwydrau celyd a chofiadwy, manteisiol ydyw dringo rhyw fryn neu uchel—dir cyfagos mewn trefn i gael syniad cyffredinol am gyd-berthynas y gweithrediadau.
Meddylier ein bod yn talu ymweliad a Morfa Rhuddlan. Byddai yn naturiol i ni gerdded drwy y gwastattir gwelltog, lle y gwelwyd[1]
"dull teryll y darian;"
lle y clybuwyd
"si, eirf heb ri' arni yn tincian,"
a mwy na'r oll, lle bu ein hynafiaid yn gwaedu dros ryddid a gwladgarwch. Ond mewn trefn i gael yr olygfa'n gyflawn i'r meddwl, dylid esgyn ar ysgwydd gref un o'r bryniau sydd yn gwarchod Dyffryn Clwyd:
Aros mae'r mynyddau mawr
Rhuo drostynt wna y gwynt.
Ein hamcan ar y dalennau hyn ydyw arwain darllenwyr ieuanc Cymru yn benaf—i olwg maes brwydr,—y frwydr hirfaith, rhwng rhyddid a gormes, rhwng gwirionedd a chyfeiliornad, rhwng nerthoedd unedig llysoedd eglwysig a gwladol, â nerthoedd barn bersonol wedi ei hysbrydoli gan egwyddorion gwirionedd Duw.
Y DEFFROAD.
Ac i'r amcan hwn ni a gymerwn ein safle am ychydig ar un o fryniau Hanes—yr ucheldir enwog hwnw a adwaenir fel y Diwygiad Protestanaidd. Yr oedd hyny yn
.jpg)
JOHN WICKLIFFE
("Seren foreu" y Diwygiad yn Lloegr).
nechreu yr 16eg ganrif,—un o'r cyfnodau rhyfeddaf yn hanes Europ. Yr adeg hono y deffrodd y meddwl dynol wedi hunllef hir yr Oesau Tywyll. Daeth bywyd ac ynni newydd i gerdded dros y gwledydd. Daeth llenyddiaeth glasurol a'r celfau cain o dir angof. Enynwyd ysbryd anturiaeth a dyfais. Yn eu mysg yr oedd yr argraff-wasg, llawforwyn ffyddlawn i achos rhyddid a chynydd. Y gwr a ddygodd y ddyfais hon drosodd i Loegr ydoedd William Caxton, a thrwy gydsyniad y brenhin Edward IV. gosodwyd y wasg gyntaf yn Westminster yn 1471. Bu y ddyfais hon, a'i chyffelyb, yn wasanaethgar i ysbryd y Diwygiad, y chwyldroad hwnw a ysgydwodd nerth y Babaeth hyd ei sail, ac a arweiniodd filoedd o feddyliau o dywyllwch ofergoeledd i oleuni dydd efengyl y tangnefedd.
SEREN Y BOREU.
Yr oedd llawer o ddefnyddiau y Diwygiad wedi eu casglu cyn i'r peth ei hun dori allan mewn nerth. "Eraill a lafuriasant," ar y Cyfandir, ac yn y deyrnas hon. Yn eu mysg yr oedd y gwr a adwaenir fel 'Seren foreu" y diwygiad yn Lloegr John Wickliffe, gweinidog yr Efengyl yn Lutterworth, swydd Leicester. Gorweddai ei fywyd a'i waith yn nghanol y 14eg ganrif. Efe oedd y blaenaf i gyfieithu Gair Duw i iaith ei wlad—gweithred haeddianol o anfarwoldeb. Ond nid efrydydd yn unig oedd Wickliffe: yr oedd, hefyd, yn ddiwygiwr aiddgar a thrwyadl. Coleddai syniadau rhyddfrydig mewn oes gul a rhagfarnllyd. Credai efe mai y Beibl, ac nid Cyngorau; y Beibl ac nid y Pab oedd yr awdurdod oruchaf mewn barn a chrêd. Ymosodai yn hallt ar lygredd a difrawder yr offeiriaid. Yr ydoedd yn elyn anghymodlawn i'r Trawsylweddiad, a chyfeiliornadau eraill eglwys Rhufain. Oherwydd ei ymroad i bregethu ac i ysgrifennu yn erbyn y pethau hyn, cafodd ei wysio i ymddangos o flaen y Cyngor, neu y Chwilys Pabaidd yn Lambeth, Llundain. Ac yno, yn nghanol gelynion yr egwyddorion a amddiffynid ganddo, yr ydoedd yn gorfod sefyll fel yr Apostol Paul o flaen Nero, yn unig a dinodded. Ond yn ystod y gweithrediadau siglwyd dinas Llundain gan ddaeargryn. Crynodd y Llys hyd ei sail, a meddianwyd y cardinaliaid gan ddychryn a braw. Gelwir y Cyngor hwnw yn "Gyngor y ddaeargryn" hyd y dydd hwn. Y mae'n fwy na thebyg i'r ddaeargryn effeithio ar ganlyniadau yr ymchwiliad. Cafodd Wickliffe ei ollwng yn rhydd. Dychwelodd i Lutterworth, ac yno y bu farw yn y flwyddyn 1384. Yn yr olwg ar y gwaith ardderchog a gyflawnodd yn ei fywyd, priodol fuasai dweyd—"Heddwch i'w lwch." Melus fyddo hûn y gweithiwr. Ond nid felly y bu. Yn mhen deugain mlynedd ar ol ei farw, aeth nifer o genhadon Pabaidd i eglwys Lutterworth liw nos. Codwyd esgyrn y diwygiwr o'r bedd, a llosgwyd hwy yn lludw. Cafodd y lludw ei daflu i afon gerllaw. Cludwyd ef i afon arall, ac yna i'r môr. Y pethau hyn sydd mewn alegori. Yr oedd hyn yn broffwydoliaeth o'r modd y caffai egwyddorion John Wickliffe, yn ol llaw, eu lledaenu a'u gwasgar dros wyneb y byd.