Hanes Methodistiaeth Corris a'r Amgylchoedd/Sylwadau Terfynol
| ← Cydweithwyr Rowland Evans yn Aberllefenni | Hanes Methodistiaeth Corris a'r Amgylchoedd gan Griffith Ellis, Bootle |
Galargan ar ôl Mr Humphrey Davies, Abercorris |
PENOD XI
SYLWADAU TERFYNOL
WRTH ddwyn ein nodiadau i derfyniad, cymerwn ryddid i ychwanegu ychydig sylwadau cyffredinol ar hanes a nodweddau Methodistiaeth yr ardaloedd hyn am y can mlynedd diweddaf, gan ddwyn i mewn rai ffeithiau nad oeddynt yn perthyn yn briodol i faterion y penodau blaenorol.
Ar derfyn Hanes dechreuad a chynydd y Trefnyddion Calfinaidd yn Nghorris, Meirion, yn y Drysorfa, 1840, gan Mr. Daniel Evans, ceir Olysgrif fel y canlyn:—
Gan mai ymdeithydd ydwyf fi yma, a fy mod wrth ymdaithwedi gweled ychydig o wahanol eglwysi, hwyrach y goddefir i mi ddweyd yn mhellach ychydig o'r hyn a welais ac a glywais am y lle hwn.
1 Clywais mai golwg isel iawn fu ar achos yr Arglwydd yn Nghorris am y deugain mlynedd cyntaf; ond wele ef yn awr yn ei dyrchafedig goruwch y bryniau, a lluoedd yn dylifo ato. Gan hyny, nid rhaid i neb, yn un man, anobeithio am lwyddiant teymas yr Emanuel, pa mor isel bynag y bo, tra y bo hi yn uchel yn addewidion y Gair.
2 Clywaf a gwelaf fod cariad brawdol yn dlws gwerthfawr yn eu golwg, ac ymdrechant i'w gadw. Mae ganddynt gyfeisteddfod a wneir i fyny o'r blaenoriaid, ac 8 neu 10 o'r brodyr mwyaf amlwg mewn gwybodaeth a baru yn yr eglwys, i eistedd ar bob achos cyn ei gychwyn; ac yna ymosodant ato oll fel un gŵr
3 Maent yn ddiwyd a ffyddlon yn dwyn eu plaut i fyny yn yr eglwys. Egwyddorir hwynt, ac ymofynir am destynau a phenau y pregethau am yr wythnos a basiodd, bob cyfarfod eglwysig. Maent wedi cael eneidiau yn wobr am eu gwaith, a diau y cânt lawer eto. A gymeradwywyd gan
Cyfeiriwyd eisoes at arafwch cynydd methodistiaeth yn Nghorris hyd 1819; ac nid oes genym yma nemawr i'w ychwanegu. Bychan iawn yn ddiau fu cynydd y boblogaeth yn y cyfnod hwn; yn wir, gwelsom fod poblogaeth y plwyf yn llai yn 1811 nag ydoedd yn 1801; ond nid ydyw bychander y boblogaeth yn rhoddi cyfrif digonol am arafwch cynydd methodistiaeth. Bu yr erledigaeth arnynt yn ddiau yn anfantais iddynt am flynyddoedd; ac ni ddigwyddodd, tua'r dechreu, unrhyw amgylchiad pwysig i roddi i Fethodistiaeth safle yn y gymydogaeth. Trwy ymweliadau achlysurol hen gynghorwyr cyffredin y rhoddwyd cychwyniad i'r achos yn y lle. Gwelsom fod Mr. Charles wedi rhoddi sylw i'r ardal, wedi anfon iddi fwy nag un o'i ysgolfeistriaid am dymhorau byrion, ac wedi ymweled ei hunan â hi rai troion; a diau mai ei gysylltiad ef fu gymydogaeth fu yr amgylchiadau mwyaf manteisiol i ddyrchafiad yr achos i sylw ynddi. Yr oedd y cychwynwyr yn ddiau mor barchus o ran eu sefyllfa a neb o'r ardalwyr. Yr oedd Jane Roberts yn wraig y Rugog, ffarm o faintioli cymedrol; Dafydd Humphrey a'i briod yn byw yn Abercorris, tyddyn arall o bwysigrwydd cyfartal i unrhyw dyddyn yn yr ardal; ac yr oedd Jane Jones yn wraig Aberllefenni; ond er bod yn barchus nid oedd neb o honynt yn meddu safle dywysogaidd. Nid oes genym wybodaeth pa bryd y bu farw Jane Roberts na Jane Jones, na thros ba hyd, mewn canlyniad, y cafodd yr achos eu presenoldeb a'u dylanwad hwy yn ei ffafr. ond y mae un peth yn sicr, mai nid anffyddlondeb y cychwynwyr oedd y rheswm am arafwch y cynydd. Gwelsom iddynt gael eu taflu i ddigalondid mawr un tymor, ac iddynt ollwng y Cyfarfod Eglwysig wythnosol i lawr am beth amser; ond gwelsom hefyd y profion cryfaf o ffyddlondeb y tadau ar mamau yn nghanol y digalondid mwyaf. Rhy anhawdd yw dywedyd i ba raddau yr oedd y llwyddiant amlwg, ar seiliau diogel, mewn blynyddoedd diweddarach, yn ddyledus i lafur cyson Dafydd Humphrey a'i gydoeswyr. Cadwasant y Tŷ yn agored yn ngauaf aflwyddiant, cadwasant y tân yn gyneuedig ar yr aelwyd yn nghanol pob oerni oddiallan; ac ni chollasant un cyfleusdra i wahodd eu cymydogion i ddyfod i mewn. Cerddodd D. H. lawer ar hyd yr ardaloedd i gymell dynion i foddion gras ac at grefydd; a chyn diwedd ei oes cafodd weled ei lafur wedi ei goroni â llwyddiant ymhell tu hwnt i'w ddisgwyliadau uchaf ei hun. Erbyn hyn, y mae Methodistiaeth mor gref yn yr ardaloedd fel y mae yr addysg a dynir uchod oddiwrth hanes ei chychwyniad, na raid i neb, yn un man, arobeithio am lwyddiant teymas yr Emanuel, yn rhwym o ymddangos i'r rhai hynaf yn y gymydogaeth yn bresenol yn dra dieithrol.
Credwn fod heddwch a chydweithrediad wedi bod, ar y cyfan, yn nodweddau amlwg Methodistiaeth y dosbarth hwn o'r dechreuad. Yr oedd y pwyllgor arianol sydd yn awr yn sefydliad mor bwysig mewn cysylltiad âg eglwysi Liverpool a manau eraill, yn bod mewn rhyw ffurf yn Nghorris fwy na haner can mlynedd yn ol.
Ond pa un bynag a'i bodolaeth y pwyllgor hwn a'i ynte rhywbeth yn ysbryd y bobl yw y rheswm, y mae y ffaith yn amlwg fod y cydweithrediad mwyaf dedwydd wedi bodoli yn yr eglwysi gyda phob symudiad a gymerwyd mewn llaw ganddynt. Iachus iawn oedd dylanwad Humphrey Davies. Tangnefeddwr trwyadl ydoedd ef; ac ni bu erioed yn llywodraethu gwialen haiarn. Yr oedd yn ddiau yn dywysog, ond yn dywysog cwbl gyfansoddiadol: nid oedd ynddo y duedd leiaf at fod yn ormesol. A theimlad gwerinol a gynyrchwyd trwy ei ddylanwad yn yr eglwysi. Gwnaeth bob gormes yn anmhosibl ynddynt byth. Ond yr oedd ar yr un pryd mor llawn o ysbryd gwaith fel y llanwodd yr eglwysi â'r cyffelyb ysbryd. Gwnaeth bawb yn gyffelyb iddo ei hun yn yr awydd am weithio yn hytrach na llywodraethu. A gwirionedd syml ydyw fod eglwys Corris a'r eglwysi ydynt wedi tori allan o honi, wedi bod yn nodedig o heddychol a gweithgar. Ein gweddi ydyw ar iddynt gael eu cadw felly ddyddiaur ddaear.
Nid anmhriodol fyddai ychwanegu fod y teimladau goreu wedi bod yn ffynu rhwng Methodistiaid yr ardaloedd hyn âg enwadau eraill. Daw y mater hwn dan sylw yn naturiol mewn cysylltiad a chrybwylliad a wneir am yr Achos Dirwestol.
Credwn fod crefydd Methodistiaid Corris yn type lled uchel o Cristionogaeth. Mae wedi eu gwneuthur yn ddynion cryfion a chyson. Y mae iddynt eu hegwyddorion: ac ni chafwyd achos erioed i gwyno oherwydd eu hanffyddlondeb iddynt. Gydag addysg a chyda gwleidyddiaeth y maent wedi bod yn Ymneillduwyr trwyadl. Dichon na osodwyd hwy erioed mewn amgylchiadau i'w profi fel y gwnaed mewn cymydogaethau eraill ond ein cred ydyw fod yn y cymeriad Methodistaidd yn yr ardaloedd hyn gryn lawer o'r defnydd o ba un mewn amgylchiadau neillduol y gwneir merthyron. Ac nid yw yn angenrheidiol ychwanegu nad ydym yn hyn yn eu cymharu â, nac yn eu gwahaniaethu oddiwrth yr enwadau crefyddol eraill.
Mae addysg yn ddiau wedi cael sylw neillduol yr ardaloedd; ac nid gormod ydyw dywedyd ei bod ar hyn o bryd mewn sefyllfa mor foddhaol ag mewn unrhyw gymydogaeth gyffelyb yn Ngogledd Cymru.
Peth arall sydd wedi nodweddu Methodistiaid Corris ar amgylchoedd ydyw eu ffyddlondeb i'r Achos Dirwestol. O'r flwyddyn 1836, y mae eu llafur gyda dirwest wedi bod yn gyson. Cyfeiriwyd eisoes at yr Wyl Ddirwestol ar Iau y Dyrchafael, sydd wedi parhau yn ei gogoniant trwy y blynyddoedd; ac ni ollyngwyd i lawr o gwbl y cyfarfodydd pythefnosol neu fisol yn y gwahanol gapelau, nes y daeth Temlyddiaeth Dda i mewn gydai Chyfrinfaoedd wythnosol. Cadwyd eglwysi Corris ac Aberllefenni hefyd yn lân, i raddau helaeth, oddiwrth y diodydd meddwol.
Gyda'r Achos Dirwestol y daeth canu corawl i fri yn y gymydogaeth; ac o'r canu hwnw y cychwynodd y canu corawl a chynulleidfaol sydd wedi rhoddi i Gorris safle barchus yn Meirionydd mewn cysylltiad â cherddoriaeth gysegredig.
Nid oes un amheuaeth nad yw ffyddlondeb yr ardaloedd hyn i ddirwest yn cyfodi o'u crefydd; ac nid oes amheuaeth ychwaith nad yw eu ffyddlondeb i ddirwest wedi effeithio yn ddaionus ar eu crefydd. Dyma yn ddiau i fesur mawr y rheswm am y teimlad da ar cydweithrediad rhwng y gwahanol enwadau, sef eu cydweithrediad cyson gyda'r Achos Dirwestol. Mae y Methodistiaid yn Fethodistiaid zelog, y Wesleyaid yn Wesleyaid zelog, ar Annibynwyr yn Annibynwyr zelog; ond trwy gydgyfarfod yn nghapelau eu gilydd gyda'r achos hwn y maent wedi llwyddo i raddau rhyfeddol i gadw yn fyw; gyda zêl dros eu henwad eu hunain, y teimladau mwyaf rhydd a charedig tuag at enwadau eraill. Bu cydweithrediad cyffelyb mewn Cymdeithas Lenyddol yn Rehoboth Cofiwn yn dda am y Gymdeithas hono, ac y mae ein rhwymau yn fawr iddi. Yr oedd y diweddar Barchedigion James Evans ac R. T. Owen yn aelodau o honi yr un pryd.
Cyn terfynu, rhaid i ni wneuthur crybwylliad byr am y brodyr a godwyd i bregethu yn yr eglwysi hyn. Nid oes genym ddim y dymunwn ei ychwanegu gyda golwg ar y ddau y cyfeiriwyd atynt eisoes, sef y diweddar Barchedigion John Jones, Brynteg, a Morris Jones, Aberllefenni, er fod y cyntaf o honynt; yn arbenig, yn haeddu crybwylliad llawer helaethach nag y mae yn ein meddiant ni y defnyddiau at ei roddi.
Yn Nghorris, ni chyfodwyd neb i bregethu ar ol y brodyr hyn hyd nes y dechreuodd y Parchedig John Roberts, yr hwn sydd yn awr ar ymweliad â'r wlad hon, wedi bod am uwchlaw deuddeng mlynedd yn genhadwr llafurus a llwyddianus ar Fryniau Khassia yn India'r Dwyrain. Mab ydyw ef i'r diweddar Richard Roberts, Gwyngyll, yr hwn ydoedd saer maen wrth ei alwedigaeth, a Jane, ei ail wraig. Bu farw y tad pan yr oedd ei fab John oddeutu naw mlwydd oed. Yn ddiweddar yn ei oes y daeth Richard Roberts at grefydd. Yr oedd bob amser yn ddyn moesol, ac yn tueddu at fod yn hunan—gyfiawn. Tybiai ei fod lawn cystal a llawer o'r rhai a gymerent arnynt fod yn grefyddol; ond trwy drugaredd Duw daeth i weled mai pechadur ydoedd, ac fel pechadur daeth i ymofyn am le yn nhŷ Dduw, yr hwn a gafodd gyda chroesaw. Ni estynwyd iddo lawer o flynyddoedd. Gŵr call craffus ydoedd, a hynod fedrus ac ymdrechgar gydai alwedigaeth, ac un a berchid yn gyffredinol gan ei gymydogion.
Gadawodd ei weddw gyda phedwar o blant ar haner eu magu, un ferch a thri o feibion. Arosodd John gyda'i fam i ofalu yn garedig am dani, oddigerth ychydig amser y bu yn gweithio yn Nhrawsfynydd a Ffestiniog, nes oedd wedi dechreu pregethu. Derbyniwyd ef fel ymgeisydd am y weinidogaeth yn Nghyfarfod Misol Bryncrug, Hydref 4ydd ar 5ed, 1863 Wedi treulio pedair blynedd yn Athrofa y Bala, a thymor yn Mhrifathrofa Edinburgh aeth allan yn genhadwr i India yn Medi 1871. Ymbriododd yn Mai 1871 â Miss Sydney Margaret Jones merch henaf y diweddar Glan Alun. Buont am rai blynyddoedd yn llafurio yn Shellapoonjee a Lait-kynsew; ac wedi hyny symudasant i Nongsawlia, Cherrapoonjee, lle y bu Mr. Roberts yn athraw y Coleg Normalaidd, a Mrs. Roberts yn ei gynorthwyo yn effeithiol gydag addysg y merched. Y mae iddynt saith o blant yn fyw; ac ar hyn o bryd y maent fel teulu yn cyfaneddu yn y Bala. Bwriadant ddychwelyd i faes eu llafur tua diwedd y flwyddyn hon.
Ni chyfododd pregethwr arall yn Nghorris hyd heddyw. Bw farw yn ieuainc amryw o fechgyn y disgwylid pethau mawr oddiwrthynt; ac y mae pedwar o'r cyfryw yn haeddu crybwyll iad yn y lle hwn, sef Robert Roberts, mab ieuengaf Robert a Jane Roberts, Garleglwyd; Rowland Jones, mab John a Jane Jones, Shop Newydd; Richard Roberts, mab John a Mary Roberts, Dolybont; a Meredith, mab John ac Anne Jones, Galltyrhiw. Yr ydym wedi arfer edrych ar farwolaeth y gwyr ieuainc gobeithiol hyn ymysg y colledion mwyaf y gwyddom ni i'r gymydogaeth eu dioddef mewn blynyddoedd diweddar.
Bu un gŵr a fagwyd yn eglwys Corris yn weinidog cymeradwy yn yr America am lawer o flynyddoedd, sef y Parchedig Edward J. Hughes, West Bangor, Pennsylvannia, yr hwn y cyfeiriwyd ato o'r blaen. Bu farw Gorphenaf 30, 1885
Yn Aberllefenni cyfodwyd tri o'r frodyr i'r weinidogaeth. Am resymau amlwg ni wneir un cyfeiriad yn y lle hwn at y cyntaf o'r tri.[1] Yr ail ydoedd y Parchedig John Owen, sydd yn awr yn weinidog yr eglwys y magwyd ef ynddi. Ar trydydd ydyw y Parchedig John Owen Jones, Llanengan, Swydd Gaenarfon. Yn Aberllefenni y dechreuodd yntau bregethu, er mai brodor ydoedd o Lanllechid, yn Arfon.
Mae un brawd o'r ardal hon yn bregethwr cymaradwy yn yr America, y Parchedig Evan D. Humphreys, Fairhaven, Vermont, yr hwn y cyfeiriwyd ato yn y benod flaenorol.
Dichon y goddefir i ni yn y fan hon wneuthur crybwylliad am rai brodyr a gychwynasant eu gyrfa weinidogaethol yn yr ardaloedd hyn gydag enwadau eraill. Nid ydym yn cofio neb ddechreu pregethu gyda'r Annibynwyr yn Nghorris ond y Parchedig Roderic Lumley, sydd yn awr yn llafurio yn Trevor, Sir Gaernarfon. Gyda'r Wesleyaid y codwyd y nifer fwyaf i'r weinidogaeth. Yr oedd yn eu mysg hwy o'r cychwyn lawer o wres a theimlad, awydd canmoladwy i feithrin pob doniau at wasanaeth crefydd, a pharodrwydd i roddi y gefnogaeth angenrheidiol i unrhyw ŵr ieuanc y ceid lle i gredu ei fod yn meddu cymhwysderau at y weinidogaeth; ar canlyniad fu i nifer liosog o frodyr droi allan o'u plith yn bregethwyr a gweinidogion effeithiol a llwyddianus. Gan fod y rhan amlaf o'r rhai hyn eto yn fyw, nid priodol fyddai i ni wneuthur unrhyw sylwadau arnynt; ond dodwn i lawr ychydig nodiadau ar ddau o honynt sydd ers blynyddoedd bellach wedi gorphwys oddiwrth eu llafur, sef y Parchedigion R. T. Owen a James Evans. Anrhydedd mewn gwirionedd i'r eglwys yn Carmel ydoedd cael rhoddi cychwyniad i'r ddau weinidog hyn; a cholled fawr i'r holl gyfundeb oedd eu marwolaeth gynar ac (i'n golwg ni) anamserol.
Yn Glanderi, Corris, y ganwyd R. T. Owen, Mai 13, 1842 Ei rieni oeddynt Owen ac Elisabeth Owen. Bu ei frawd, Mr. David Owen, pregethwr cynorthwyol gyda'r un enwad, yn llanw un o'r safleoedd cyhoeddus mwyaf pwysig yn Nghorris am flynyddoedd: ond y mae wedi symud ers amser bellach i gymydogaeth y Brifddinas. Dechreuodd R. T. Owen bregethu yn Medi, 1860, pan nad oedd ond ychydig fisoedd uwchlaw 18 mlwydd oed. Teimlodd bethau grymus yn niwygiad crefyddol 1859—60; ac aeth allan i bregethu Crist yn ngwres y diwygiad. Daeth yn boblogaidd ar unwaith; ac yn Medi, 1861 cafodd ei alw fel Pregethwr Cyflogedig i Nefyn, yn Nghylchdaith Pwllheli. Derbyniwyd ef i waith rheolaidd y weinidogaeth yn 1862; ar lle cyntaf yr anfonwyd ef i lafurio ynddo ydoedd Birkenhead. Symudodd oddiyno i Bethesda, yn 1863; aeth i Lanfyllin yn 1865, i Gaerlleon yn 1867, ac i Porthdinorwig, yn 1869 Yn y lle hwn y bu farw Hydref 2, 1871, yn 29 mlwydd oed.
Cawsom y fraint o fod yn gyfaill mynwesol iddo yn nyddiau ein mebyd; a hawdd fyddai i ni ysgrifenu llawer am ei gymeriad a'i lafur. Yn y fan hon, pa fodd bynag, nid gweddus fyddai ymollwng gyda'n teimladau. Ni chafodd un gŵr ieuanc erioed yrfa fwy llwyddianus. Er na chawsai braidd ddim manteision addysg yn nechreu ei oes, ac nad oedd ei gyfleusderau i gasglu gwybodaeth am rai blynyddau wedi iddo fyned trwy dymor mebyd ond tra phrinion, ymroddodd i lafur caled a'i galluogodd i orchfygu pob anhawsderau, ac i guddio yn dra effeithiol o olwg pawb ond efe ei hun bob arwyddion o'i amddifadrwydd o fanteision boreuol. Yr oedd yn amlwg wedi ei dori allan i bregethu, ac yn meddu y cyfuniad mwyaf dymunol o'r cymwysderau angenrheidiol at fod yn llwyddianus yn ei weinidogaeth. Yn gyntaf oll, meddai ddynoliaeth dda. Yr oedd yn serchog a synwyrol, yn llawn arabedd a sirioldeb, ac eto yn nodedig o graffus i adnabod dynion a medrus i'w trin. A thrwy y nodweddau hyn bu mor llwyddianus fel bugail ag ydoedd fel pregethwr. Ymhob cylch, yr oedd rhyw swyn ynddo a'i gwnelai yn anwyl gan bawb a ddeuai i gyffyrddiad âg ef. Yr oedd hefyd o dduwioldeb dwfn a diamheuol; ac anaml y gwelwyd ymgysegriad llwyrach i waith y weinidogaeth na'r eiddo ef. Byr fu ei yrfa; ond pery ei waith yn hir. Cofir am dano gyda serchogrwydd ymhob man lle y bu yn llafurio; ac nid oes amheuaeth na ddychwelwyd ugeiniau lawer at Grist trwy ei weinidogaeth. Yn ystod yr ychydig flynyddau a gafodd, nid oedd un gweinidog ieuanc yn fwy ei boblogrwydd a'i ddylanwad ymhlith y Wesleyaid; ac y mae yn amheus a oedd mwy nag un o'i gyfoedion y gellid ei gymharu âg ef yn y pethau hyn. Ond yn nghanol ei boblogrwydd, parhaodd yn gwbl ddirodres diymhongar. Erioed ni welwyd yn wir gymeriad mwy dymunol; ac anmhosibl ydyw traethu maint y golled a gafwyd trwy ei farwolaeth cyn ei fod yn llawn 30 mlwydd oed. Ymddangosodd Cofiant rhagorol iddo, yn 1875, gan y Parchedig Hugh Jones, yn awr o gylchdaith Shaw Street, Liverpool ynghyd â detholiad o'i Bregethau.
Ganwyd James Evans yn y Dafarn—newydd, Corris, Gorphenaf 12, 1841 Ei rieni oeddynt Robert ac Anne Evans. Gwnaed crybwylliad am ei daid, o du ei fam, James Evans, Tyn llechwedd, yn Penod iii. Cychwynodd James Evans ac R. T. Owen eu gyrfa fel pregethwyr yr un adeg; ond yn araf mewn cymhariaeth i'w gyfaill y daeth James Evans i'r golwg. Ac yr oedd hyn i'w briodoli yn unig i wahaniaeth naturiol rhwng eu galluoedd. Yr oedd J. E. wedi cael llawer gwell parotoad yn nyddiau ei febyd nag R. T. O, ond y diweddaf a ymwthiodd er hyny ar unwaith i ffafr y cyhoedd. A chymerodd J. E. rai blynyddoedd, ar ol dechreu pregethu, i gael rhagor o ysgol, tra na chafodd ei gyfaill o hyny hyd ei fedd ddiwrnod o hamdden at unrhyw efrydiaeth ond yn nghanol llafur gweinidogaethol o'r fath galetaf. Yn 1864, ddwy flynedd, yn ddiweddarach na'i gyfaill, y galwyd J. E. i'r gwaith rheolaidd, er ei fod yntau, tra yn yr ysgol yn Abertawe, yn gwasanaethu y gylchdaith hono yn gyson. I Lanrwst yn Tach wedd y flwyddyn hono, mewn canlyniad i farwolaeth y Parchedig Owen Evans, yr anfonwyd James Evans i ddechreu ei lafur. Yn 1865, aeth i Porthdinorwig, yn 1866 i Lansilin, yn 1868 i gylchdaith Amlwch, yn 1869 i Liverpool yn 1871 i Coedllai, ac yn 1874 i Ddolgellau, lle y bu farw Hydref 15, yr un flwyddyn, yn 33 mlwydd oed. Heblaw fod oes y ddau frawd hyn yn fyr, cawsant gryn dipyn o afiechyd a'u hanalluogodd i lafurio o gwbl am rai misoedd, ac am rai blynyddoedd gyda'r effeithiolrwydd y gwnaethent pe yn mwynhau iechyd cryf. Gwnaeth y ddau niwed i'w cyfansoddiadau trwy aros. i fyny gyda'u gilydd un noswaith gyfan o bob wythnos i gyefrydu gwahanol awduron, tra yn gweithio yn galed y dydd drachefn gydau gorchwylion. Gwelir i'r ddau gael eu galw i rai o gylchdeithiau pwysicaf y dalaeth, megis Liverpool a Chaemarfon; ac y mae eu coffadwriaeth ymhob man lle buont yn fendigedig. Dechreu dyfod i'r golwg yr oedd James Evans pan y bu farw. Yr oedd y ddau frawd yn wylaidd yn naturiol, a bu gwyleidd—dra J. E. yn brofedigaeth a magl iddo i ryw fesur hyd y diwedd. Er ei fod yn gerddor rhagorol, ac yn hoff mewn gwirionedd o gerddoriaeth, ni ddeuwyd i ddeall hyd o fewn ychydig flynyddoedd i derfyn ei oes y gwasanaeth gwerthfawr y gallasai ei gyflawni gyda cherddoriaeth y cysegr. Yn y cylchdeithiau y bu yn llafurio, deallid yn fuan ei werth; ac at ddiwedd ei oes yr oedd yntau yn ymollwng yn fwy rhydd i gymeryd y lle a berthynai iddo. Yr oedd ganddo hefyd adnoddau a fuasent yn rhwym o hawlio iddo mewn amser le parchus ymysg y rhestr flaenaf o weinidogion ei enwad yn y Dywysogaeth. Colled fawr i Wesleyaeth ac i grefydd yn Nghymru oedd marwolaeth gynar y brodyr anwyl hyn. Ymddangosodd Cofiant gwerthfawr i'r Parchedig James Evans, yn yr Eurgrawn am 1880, wedi ei ysgrifenu gan y Parchedig W.H. Evans, yn awr o'r Abermaw. Yn Nghladdfa Bangor y gorwedd llwch y Parchedig R. T. Owen; ac yn nghladdfa yr Eglwys Sefydledig yn Nghorris y gorphwys yr hyn sydd farwol o'r Parchedig James Evans. Tra parhaodd eu dydd, gweithiasant yn egniol; ac y maent ill dau yn ddios yn awr yn myned i mewn i lawenydd eu Harglwydd. Mae yn nghapel Siloh, Corris, goflechau (tablets) hardd a threulfawr wedi eu gosod i fyny er anrhydedd i goffadwriaeth y naill ar llall.
Nid yw yn perthyn i ni wneuthur unrhyw sylwadau ar y swyddogion na'r aelodau ydynt mewn cysylltiad a'r gwahanol eglwysi yn bresenol; nac ychwaith draethu ein syniadau am rhagolygon methodistiaeth yr ardaloedd yn y dyfodol Yr ydym o'n calon yn dymuno am i'r llwyddiant rhagllaw fod yn gyffelyb ac os oes modd yn fwy na'r llwyddiant yn yr amser aeth heibio.
Gallesid ychwanegu penod ddyddorol ar Ddiwygiadau Crefyddol yr Ardaloedd yn enwedig diwygiadau 1819, 1839, a 1859 Nid ydym yn cofio ein hunain ond y diweddaf; ac yr ydym wedi ymatal rhag gwneuthur unrhyw grybwyllion am dano oddieithr yn gwbl achlysurol. Plant diwygiadau ydyw Methodistiaid Corris ar Amgylchoedd; ac nid anyddorol fuasai olrhain effeithiau y diwygiadau ar eu cymeriad; ond arweinid ni gyda'r gorchwyl hwn yn rhy agos i'r tir beirniadol yr ydym wedi ymdrechu cadw allan o hono. Gresyn ar yr un pryd fyddai i hanes y diwygiadau gael eu colli; ac yr ydym, wrth derfynu, yn awgrymu mai dymunol fyddaf ei gasglu a'i ddiogelu, heb golli ychwaneg o amser, gan rywun neu rywrai sydd yn preswylio yn y gymydogaeth.
Nodiadau[golygu]
- ↑ Y Parch Griffith Ellis, Bootle, sef awdur y llyfr hwn