Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I/Byr Hanesion Ychwanegol (parhad)

← Mary Jones

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I gan Robert Owen, Pennal

Gwyl Can'mlwyddiant yr Ysgol Sabbothol

Talu Dyled y Capelau yn 1839.

Crybwyllwyd droion mewn cysylltiad a'r eglwysi, am yr ymdrech a wnaethpwyd y flwyddyn uchod i dalu dyled y capelau. Teilynga yr ymdrech hono sylw ychwanegol, oherwydd fod yr egwyddor o'r naill yn cynorthwyo y llall, i'w gweled mor amlwg ynddi, ac, hefyd, am ddarfod i'r ymdrech gael ei choroni â llwyddiant perffaith. Rhoddwyd y cynllun ar waith gan ddau ŵr da, sydd yn sefyll yn uchel mewn parch hyd heddyw yn Sir Feirionydd. Yn y daflen isod, ceir cyfrif o'r arian a dderbyniwyd ac a dalwyd tuag at ddileu dyledion ar gapelau y Methodistiaid yn y dosbarth rhwng y Ddwy Afon, yn dechreu Mawrth 1af, 1839 ac a gasglwyd gan y Parch. Richard Humphreys a William Williams, Ysw., Ivy House, Dolgellau. Gwnaed y casgliad yn fanwl ymhob ardal-o lan afon Mawddach i lan afon Dyfi. Aeth y ddau ŵr a grybwyllwyd o amgylch i gasglu addewidion, y rhai oedd i'w talu yn fisol o hyny hyd ddiwedd y flwyddyn hono, Mr. Williams gymerodd y drafferth fwyaf gyda hyn. Y mae y swm a gasglwyd ymhob lle, ac enw pob un a gyfranodd ymhob lle, ynghyd â'r swm ar gyfer ei enw, wedi eu cadw yn ofalus hyd yn awr. Rhoddodd y Cyfarfod Misol ei gefnogaeth wresog i'r anturiaeth, oherwydd penderfynwyd yn y Bontddu, Mawrth 2Sain, 1839: "Fod i'r blaenoriaid gyhoeddi yn y capelau, mai ar ol y cyfarfod gweddi, bob nos Lun cyntaf o'r mis, y byddant yn derbyn yr addewidion tuag at dalu dyledion y capelau, ac hefyd yn cymeryd addewidion ychwanegol. Yn ol y cynllun yr oedd pob cynulleidfa i gyflwyno ei chasgliad i un gronfa gyffredinol, a'i dyled oll i'w thalu allan o hono; ac yr oedd pob cynulleidfa i gasglu yr un ffunud, pa un bynag a oedd mewn dyled ai peidio. Y canlyniad fu i'r anturiaeth droi allan yn gymaint o lwyddiant fel ag i glirio yn llwyr holl ddyled y cylch, gan adael swm yn weddill.

Ar ol talu y dyledion hyn, cymerodd yr ymddiddan canlynol le rhwng offeiriad A- âg Edward Williams, hen flaenor cyntaf Towyn. Nid oedd llawer o amser er pan adeiladesid Eglwys Wladol A-, ac yr oedd peth o'i dyled yn aros eto heb ei thalu. "Yr ydych chwi wedi cael colled fawr," ebe yr offeiriad, trwy farwolaeth Cadben Ellis (gŵr blaenllaw a haelionus i achos y Methodistiaid.)" Ydym," ebe Edward Williams, "ond y mae hyn yn gysur mawr i ni, yr ydym wedi talu dyledion ein holl gapelau rhwng y Ddwy Afon." "Yr ydych yn wir," ebe yr offeiriad, "yr ydym ni yn methu talu dyled un adeilad " "Rhyfedd iawn," ychwanegai Edward Williams, "a chenych chwi y mae hyrddod Nebaioth' i gyd!"

Y TEITHIAU SABBOTHOL

Yn 1836.

1. Corris, Ystradgwyn, Cwrt. 2. Pennal, Maethlon, Aberdyfi. 3. Towyn, Bryncrug. 4. Trinant, Llanegryn. Bwlch, Llwyngwril, Sion.

Yn 1886.

1. Corris, Esgairgeiliog. 2. Aberllefeni, Ratgoed. 3. Bethania, Ystradgwyn.4. Abergynolwyn, Penmeini 5. Pennal, Bryniau. 6. Aberdyfi. 7. Towyn, Maethlon. 8. Bryncrug, Abertrinant. 9. Llanegryn, Bwlch. 10, Towyn Saesneg. 11. Aberdyfi Saesneg. Y mae Llwyngwril a Sion yn perthyn yn awr i Ddosbarth Dolgellau. Yn 1836, rhif y teithiau oedd 5, a rhif y capelau,, 11. Yn 1886, mae rhif y teithiau yn 11, a rhif y capelau a'r ysgoldai yn 18—heb gyfrif Aberdyfi Saesneg, lle y cynhelir yr achos hyd yma mewn ystafell ardrethol.

Y GWEINIDOGION A'R PREGETHWYR
Yn 1836.

1. Lewis Morris, Sion. 2. Owen Williams, Bryncrug. 3. Hugh Jones, Towyn. 4. Evan Roberts, Sion. 5. William. Jones, Maethlon. 6. Evan Morris, Bryncrug. 7. Edward. Rees, Llanegryn. 8. Edward Roberts, Maethlon.

Pedwar yn unig oedd eu rhif yn 1820; Lewis Morris, William Hugh, Hugh Jones, Towyn, Owen Williams, Towyn, (Bryncrug).

Yn 1886

Gweinidogion—William Davies, Llanegryn; J. H. Symond, Towyn; Robert Owen, M.A, Pennal; Griffith Evans, Bryncrug; William Williams, Corris; John Owen, Aberllefeni;. Richard Rowlands, Llwyngwril. Pregethwyr—R. W. Jones, Abergynolwyn; R. E. Morris, B.A., Aberdyfi; John Evans, Pennal; Owen Parry—Owen, Pennal; John Owen, Abergynolwyn; William Evans, Pennal; John Vaughan, Towyn.

CYFRIFON EGLWYSIG DEUGAIN MLYNEDD

Yn 1849 y dechreuwyd argraffu y cyfrifon cyntaf yn y sir. Cesglid rhyw ychydig o honynt ynghyd yn ystod y deng mlynedd blaenorol, i'w cyflwyno i'r Cyfarfod Misol. Dengys yr ychydig golofnau isod o'r cyfrifon cyntaf a gafwyd, y Ar ol y cyfrif cynydd yn y deugain mlynedd diweddaf cyntaf, rhaid cofio fod Aberllefeni, Bethania, ac Esgairgeiliog, wedi eu tynu allan o eglwys Corris, a'r un modd yr eglwysi. Saesneg, mewn rhan, o eglwysi Cymraeg Towyn ac Aberdyfi.

YMWELIAD A'R EGLWYSI

Yn amser y tadau, fel yn bresenol, byddai yr arferiad dda o ymweled âg eglwysi y sir, gan swyddogion o benodiad y Cyfarfod Misol, yn cymeryd lle yn awr ac yn y man. Yr ymweliad pellaf yn ol, y mae dim o hono wedi ei gadw, ydyw yr un a wnaed yn niwedd y flwyddyn 1851. Fel hyn y mae yr hyn sydd ar gael o'r ymweliad hwnw:—

Llwyngwril. Y merched braidd ar ol—ddim mor ffyddlon ag y byddai dda—defnyddir arian yr eisteddleoedd at fwyd i'r pregethwyr.

Bwlch. Golwg dlodaidd, ddigalon—yn teimlo fel pe byddai yr achos yn myned i farw—heb ddim pobl ieuainc—y gynulleidfa a'r Ysgol Sabbothol yn bur deneu— mewn trafferth efo eu capel, yn gorfod talu mawr rent am dano.

Llanegryn. Siriol a ffyddlon—Ychydig o blant yn arfer dyfod ynghyd i'r society, hyny feallai o eisiau ymgeleddu mwy arnynt—Dirwest i fyny.

Abertrinant. Heb yr un blaenor, ac eto, yn rhyw ddal ati hi.

Bryncrug. Golwg bur ffafriol ar y cyfan—yn bur ffyddlon.

Towyn. Golwg braidd yn isel—diffyg undeb crefyddol rhwng ychydig bersonau, yr hyn sydd yn lled niweidiol i grefydd yn y lle yn bur dda a deheuig efo y rhanau arianol—y capel yn bur hardd.

Maethlon. Naw ydyw eu rhifedi oll, ac wyth yn bresenol ar y pryd—yn bur siriol—yn dyfod at eu gilydd yn bur gyson —yn dweyd eu profiadau oll bob tro—yr Ysgol Sabbothol yn dda y gymydogaeth yn dyfod yn aml yn lled gryno i foddion gras.

Aberdyfi. Siriol a chysurus—rhai yn esgeuluso, ac eraill yn bur ffyddlon—y gynulleidfa yn cynyddu yn raddol—eisiau codi gallery yno.

Pennal. Y mwyaf siriol o'r cwbl—aml un yn dyfod atynt o'r newydd y gynulleidfa yn cynyddu—undeb da rhyngddynt a'u gilydd yn ffyddlon er cyd—gynal yr achos yn y lle.

Corris. Cyfrifon manwl—yn ddirwestwyr oll—yn ffyddlon gyda phob moddion o ras—yn cael arian yr eisteddleoedd ymlaen yn meddwl talu dyled y capel yn fuan—Aml un o'r newydd yn dyfod atynt.

Cwrt. Yn siriol a ffyddlon efo eu gilydd—yn defnyddio arian yr eisteddleoedd at y weinidogaeth—cwyno braidd efo'r Ysgol Sabbothol o eisiau athrawon at y rhai ieuainc.

Ystradgwyn. Llawer yn absenol, ac yn arfer felly—golwg well ar yr achos nag a fu—mwy o ysbryd gweithio mewn rhai—wedi cael clock a lampau—y gymydogaeth yn dyfod i gyd. i'r ysgol yn meddwl talu dyled eu capel yn fuan—eithr wedi gostwng yn mhrisiau yr eisteddleoedd.