Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II/Arholiad Sirol yr Ysgol Sabbothol

← Y Fugeiliaeth Eglwysig yn y Sir

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II gan Robert Owen, Pennal

Cynhadledd Canmlwyddiant yr Ysgol Sabbothol yn Nolgellau, 1885

PENOD V.

ARHOLIAD SIROL YR YSGOL SABBOTHOL

CYNWYSIAD.—Yr amser y dechreuodd yr Arholiad—Rhodd mewn ewyllys at yr Ysgol Sul—Cadben Henry Edwards—Y pwyllgor cyntaf—Y Rheolau cyntaf—Rhestr o'r buddugwyr yn yr Arholiad.

 YMUDIAD wedi cychwyn yn ddiweddar yn ein plith ydyw yr arholiad mewn cysylltiad â'r Ysgol Sabbothol. Nid oedd son am dano ugain mlynedd yn ol. Ond erbyn hyn, y mae arwyddion fod holl siroedd Cymru wedi ymgymeryd âg ef, i fesur mwy neu lai. Wedi ei weled yn myned gymaint ar gynydd, a hyny gyda chamrau breision mewn rhai manau, diameu y bydd gwybod hanes dechreuad y symudiad yn fanteisiol yn yr amser a ddaw. Cynhaliwyd yr Arholiad cyntaf, yn y wedd yma, o fewn cylch Cyfarfod Misol Trefaldwyn Isaf, oddeutu y flwyddyn 1873. Yn 1875, ffurfiwyd Undeb Ysgolion Sabbothol Môn. Gorllewin Meirionydd oedd y nesaf o'r Cyfarfodydd Misol i ymgymeryd â'r anturiaeth. Yr oedd cynlluniau wedi eu rhoddi ar droed yma gyda'r symudiad ddwy neu dair blynedd cyn dechreu yn weithredol ar y gwaith. Yn 1877 y cynhaliwyd yr arholiad cyntaf yn y rhan hon o'r sir, ac fe ddechreuodd dwy o'r siroedd eraill yn union ar ol hyny.

Yr achlysur i roddi cychwyniad i'r symudiad yn Ngorllewin Meirionydd ydoedd, i swm o arian gael ei adael mewn ewyllys, tuag at achos crefydd ymhlith y Methodistiaid, mewn cysylltiad â'r Ysgol Sabbothol. Y gwr a'u gadawodd oedd Cadben Henry Edwards, mab i John ac Ann Edwards, o Arthog. Cafodd ei ddwyn i fyny gyda'i rieni yn eglwys y Methodistiaid yn yr ardal hono. Aeth i'r môr pan yn ieuanc, a thueddai, fel llawer o fechgyn wedi myned oddicartref, i bellhau oddiwrth grefydd. Ond yr oedd yr argraffiadau a dderbyniasai yn ei febyd yn para heb eu dileu, a glynasant wrtho ar hyd y blynyddoedd. Wedi iddo adael y môr, dywedai wrth gyfaill iddo ei fod yn awyddus iawn i gael ymuno â'r eglwys drachefn, ac i wneuthur rhywbeth oedd yn ei allu tuag at yr achos mawr mewn cysylltiad â'r Methodistiaid. A'r canlyniad fu iddo adael yn ei ewyllys 150p., yn ngofal Mri. Elias Pierce, Birkenhead, a John Lloyd Jones, Liverpool, i'w defnyddio yn y modd y barnent hwy yn oreu. Cyn hir wedi hyn, gwaelodd ei iechyd; ac ar ol rhai wythnosau o gystudd, bu farw, yn nhŷ ei chwaer hynaf, yn y Lodge, Arthog, a chladdwyd ef yn mynwent Llwyngwril.

Trosglwyddodd Mr. Elias Pierce yr arian drosodd i ofal Cyfarfod Misol Gorllewin Meirionydd, a gynhaliwyd yn Nolgellau, Ionawr, 1875. Rhoddwyd receipt am danynt, wedi ei arwyddo gan y trysorydd, a chyflwynwyd diolchgarwch cynes y cyfarfod i Mr. Pierce am ei ewyllys da tuag at y Cyfarfod Misol, ac am ei ffyddlondeb yn dyfod o Birkenhead yn bwrpasol i gyflwyno yr arian, ynghyd a 5p. o lôg a dderbyniasai oddiwrthynt hyd y pryd hwnw. Gan fod y Legacy Duty wedi ei dalu allan o'r swm gwreiddiol, rhoddwyd yr arian ar lôg yn enw trysorydd y Cyfarfod Misol, hyd nes iddynt gyraedd y swm llawn o 150p. Yn mis Ebrill, yr un flwyddyn, penododd y Cyfarfod Misol bedwar o bersonau—un o bob Dosbarth Ysgol,—sef y Parchn. D. Roberts, Rhiw; D. Jones, Llanbedr; J. Davies, Bontddu; R. Owen, M.A., Pennal, ynghyd a Mr. Elias Pierce, Birkenhead, yn bwyllgor i ystyried y ffordd oreu i ddefnyddio yr arian at wasanaeth yr Ysgol Sabbothol. Ac un o'r rheolau cyntaf oedd, fod dau o aelodau y pwyllgor i fyned allan o'u swydd bob blwyddyn, a dau eraill i gael eu penodi yn eu lle. Wedi i'r pwyllgor gyfarfod amryw weithiau, cyflwynwyd i'r Cyfarfod Misol, a gynhaliwyd yn Maentwrog Uchaf, Medi 4ydd a'r 5ed, 1876, y penderfyniadau canlynol, y rhai a fabwysiadwyd yn unfrydol.

ARHOLIAD

Mewn cysylltiad a'r Ysgol Sabbothol o fewn cylch Cyfarfod Misol Gorllewin Meirionydd.

1. Fod Arholiad Cyffredinol, perthynol i'r Cyfarfod Misol, i gael ei gynal unwaith yn y flwyddyn, ar un o Bynciau Athrawiaethol crefydd. 2. Fod yr Arholiad hwn i gael ei ddwyn ymlaen mewn ysgrifen, ar ddull yr Arholiad Cymdeithasfaol. 3. Fod arholwr i gael ei benodi bob blwyddyn gan y Cyfarfod Misol. 4. Fod yr arholwr i anfon copiau o'r cwestiynau i bob lle yr anfonir amdanynt. 5. Fod gofal yr arholiad yn y lle ar y gweinidog ac un o'r diaconiaid, pa rai sydd i ofalu am anfon yr atebion i'r arholwr. 6. Fod y mater yn cael ei hysbysu yn Nghyfarfod Misol Awst; yr atebion i fod yn llaw yr arholwr y dydd cyntaf o Ebrill; ac enwau y buddugwyr i'w cyhoeddi yn Nghyfarfod Misol Mai. 7. Fod yr arholiad i gael ei gynal ymhob lle ar yr un dydd, a bod hyd yr eisteddiad i'w benodi gan yr arholwr. 8. Fod 5p. o wobr i'r goreu; 2p. i'r ail; 1p. i'r trydydd. Mater yr arholiad y flwyddyn gyntaf ydoedd, "Cyfiawnhad." Y Parch. R. Roberts, Dolgellau, yn arholwr.

Argraffwyd y penderfyniadau hyn yn slips, ac anfonwyd hwy i arolygwyr, athrawon, ac athrawesau yr ysgolion. Dyma ddechreuad yr arholiad blynyddol sydd erbyn hyn wedi dyfod yn sefydliad mor bwysig yn y sir, ac yn y wlad yn gyffredinol. Gwnaethpwyd amryw o gyfnewidiadau yn y rheolau o bryd i bryd, y rhai a gyhoeddir gyda'r materion yn flynyddol. Rhoddwyd y rhai cyntaf i mewn yma, er mantais i weled pa fodd yr oedd pethau yn y cychwyn gyda hyn. Swm y gwobrwyon ar y cyntaf oedd yr hyn a dderbynid yn llogau oddiwrth yr arian crybwylledig adawsid at wasanaeth yr Ysgol Sabbothol. Ond cynyddodd y treuliau yn fuan gryn lawer yn fwy na'r derbyniadau. Ac i'r amcan o chwyddo y 150p. a dderbyniasid ar y cyntaf, gwnaethpwyd ymdrech amser yn ol, trwy lafur ysgrifenydd y Pwyllgor, y Parch. G. C. Roberts, y pryd hwnw o Faentwrog, i gasglu swm ychwanegol o arian. Er hyny, prin y cyrhaedda y swm a dderbynir yn flynyddol i haner y treuliadau yr eir iddynt gyda'r arholiad, ac hyd yma gwneir y gweddill i fyny o 'drysorfa y Cyfarfod Misol. Y mae nifer Pwyllgor Sirol yr Ysgol Sabbothol gryn lawer yn lliosocach nag yr oedd yn y dechreu. Cyfaddasir yr arholiad y blynyddoedd diweddaf i gyfateb i'r Meusydd Llafur a drefnir gan Bwyllgor Undeb yr Ysgolion Sabbothol. Hyd yn ddiweddar, defnyddiai yr holl ymgeiswyr yn yr arholiad ffugenwau wrth eu cynyrchion. Nid oedd pawb yn cydweled am y priodoldeb o wneuthur felly, a bu cryn lawer o ddadleu o berthynas i newid y drefn. Yn awr rhydd pawb eu henwau priodol eu hunain wrth eu hatebion. Wedi mabwysiadu y drefn hon, penodir arholwyr o'r tuallan i gylch y Cyfarfod Misol, tra y gwnelid y gwaith yn flaenorol yn rhad gan weinidogion ac eraill o'r sir ei hun. Yn ddiweddar, hefyd, mae y gwobrwyon wedi myned trwy gwrs o gyfnewidiad, fel ag i gyraedd i nifer liosocach. Ac er nad yw rhif yr ymgeiswyr yn yr arholiadau hyn yn fawr, y mae wedi cynyddu llawer rhagor y bu. A ganlyn ydyw rhestr y buddugwyr ynghyd â'r gwobrau o'r dechreuad hyd eleni:—

1877.

1. Mr. Hugh Pugh, Llanegryn, 5p. 2. Miss Ellen Davies, Hafodycoed, Gwynfryn, 2p. 3. Mr. Griffith Evans, Croesor, 1p.

1878

1. Mr. Evan Griffith, Aberllyfeni, 5p. 2. Mr. John Thomas, Tanygrisiau, 2p. 3. Mr. Hugh Roberts, Dolgellau, 1p.

1879.

1. Mr. Hugh Roberts, Dolgellau, 5p. 2. Mr. J. T. Williams, Croesor, 2p. 3. Mr. Evan Williams, Rhyd, Llanfrothen, 1p.

1880.

1. Mr. M. E. Morris, Minffordd, 5p. 2. Miss Davies, Hafodycoed, Gwynfryn, 2p 3 Mr. J. Solomon Jones, Minffordd, 1p.

1881.

1. Mr. John Pritchard, Brithwernydd, Penrhyndeudraeth, 5p. 2. Mr. David Owen, Ystradgwyn, 2p. 3. Mr. David Davies, Tan'rallt, 1p.

1882.

Yn y flwyddyn hon gwnaed rhai rhwng 15eg ac 21ain oed yn ddosbarth arnynt eu hunain, a rhai dan 15eg i ffurfio trydydd dosbarth. Y buddugwyr yn y Dosbarth I.—1. Mr. J. Solomon Jones, Minffordd, 3p. 2. Miss Davies, Hafodycoed, 1p. 10s. Dosbarth II.—1. Richard Jones, Tabernacl. 2. Miss Elizabeth Williams, Croesor; Miss Mary Thomas, Llanfair, cyfartal, 1p. i bob un. Dosbarth III. —Jane Griffiths, Salem, Dolgellau; John Edwards, Llanelltyd, yn gyfartal, 15s. bob un.

1883.

Dos. I.(1). Mr. Robert Morris, Peniel, Ffestiniog, 3p. (2). Mr. David Owen, Ystradgwyn, 1p. 10s. Dos. II —(1).William Evans, Llanfair, 2p. (2). E. Lloyd Richards, Maentwrog Isaf, 1p. Dos. III.—(1). Mary Ann Blunt, Maentwrog Uchaf, 1p. (2). John Williams, Bowydd, 10s.

1884.

Dos. I.—(1). Mr. David Roberts, Corris, 3p. (2). Miss Janet Jones, Tanygrisiau, 1p. 10s.

Dosbarth II.—(1) Robert Williams, Bowydd, 2p. (2). Miss Mary Thomas, Llanfair, 1p.

Dosbarth III.—(1) John Ellis Hughes, Engedi, ip. (2). Laura Ellen Jones, Tanygrisiau, 10s.

1885.

Yn y flwyddyn hon ychwanegwyd Dosbarth IV., sef rhai dan 12eg mlwydd oed. Am nad oedd ond nifer fechan yn cynyg, rhoddwyd ef i fyny.

Dosbarth I.—(1) Mr. Robert Evans, Bethania, 3p. (2). Mr. William Evans, Garegddu, 1p. 10s.

Dosbarth II.—(1) John Griffith Hughes, Tanygrisiau, 2p. (2). John D. Jones, Bethesda, 1p.

Dosbarth III.—(1) Alice Jones, Bethania, a Mary Lumley, Corris, cyfartal 10s. bob un. (2). Edward Evans, a Lizzie Evans, Bethania, cyfartal, 5s. bob un.

Dosbarth IV. (1) Catherine Jones, Llanegryn. (2). Thomas Williams, Garegddu.

1886.

Dosbarth I.—(1) Mr. Hugh Roberts, Dolgellau, 3p. (2). Mr. W. P. Roberts, Garegddu, 1p. 10s.

Dosbarth II.—(1) Mr. John Jones, Nazareth, Penrhyn, 2p. (2). Mr. John D. Jones, Bethesda, 1p.

Dosbarth III.—(1) Jennie Roberts, Bethel, Dolgellau, a Hugh John Hughes, Bethesda, yn gyfartal, 10s. bob un. (2). John D. Evans, Bethania, a Charles H. Jones, Bethesda, cyfartal, 5s. bob un.

1887.

Dosbarth I.—(1) Miss Davies, Llanegryn, 3p. (2). Mr. H. S. Roberts, Bethania, 1p. 10s. (3). Mr. W. Pugh, Siloh, 1p.

Dosbarth II.—(1) Miss Margaret Ellen Owen, Gorphwysfa, 2p. (2). Miss Mary Hannah Davies, Corris, 1p.

Dosbarth III.—(1) John R. Jones, Bethesda, 1p. (2). Robert Vaughan Humphreys, Engedi, a Susanah Owen, Aberllyfeni, cyfartal, 5s. bob un.

1888.

Dosbarth I.—(1) Mr. John Disley, Aberllyfeni, 3p. (2), Mr. David Roberts, Corris, a Mr. J. R. Jones, Abergynolwyn, cyfartal 15s. bob un.

Dosbarth II.—(1) Owen Ellis, Peniel, 2p. (2), Moses Henry Hughes, Garegddu, 1p.

Dosbarth III.—(1) Susanah Owen, Aberllyfeni, 1p. (2). Robert Vaughan Humphreys, Engedi, 10s.

1889.

Dosbarth I.—(1) Mr. H. S. Roberts, Bethania. 3p. (2). Mr. H. C. Evans, Bethania, 1p. 10s.

Dosbarth II.—(1) Mr. D. Lloyd Humphreys, Bethesda, 2p. (2). Miss M. E. Owen, Gorphwysfa, lp.

Dosbarth III.—(1) R. D. Evans, Bethania. (2). Thomas Williams, Corris. (3). Owen D. Jones, Bethesda.

1890.

Dosbarth I.—(1) Mr. R. R. Williams, Bethel, Dolgellau, 2p. (2). Mr. John Jones, Aberllyfeni, 1p.

Dosbarth II.—(1) Mr. Owen Evans, Peniel, 1p. (2). Miss Mary Lumley, Corris, a Miss M. Vaughan, Abergynolwyn, 15s. (3). Mr. Owen Edwards, Corris, 10s.

Dosbarth III.—(1) Owen D. Jones, Bethesda, 15s. (2). Thomas Williams, Corris, 10s. (3). Griffith Lewis Griffith, Minffordd, 7s. 6c. (4). D. J. Lewis, Garegddu, 5s.

Hyfforddwr.—(1) Mr. R. R. Williams, Bethel, Dolgellau, 1p. (2). Miss Mary Lumley, Corris, 15s. (3). Mr. Owen Davies, Peniel, 10s.