Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II/Bowydd

← Engedi

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II gan Robert Owen, Pennal

Eglwys Saeneg Blaenau Ffestiniog

BOWYDD.

Dechreuad yr achos yn Bowydd ydoedd, i nifer o frodyr perthynol i eglwysi y Rhiw a'r Garegddu gychwyn Ysgol Sabbothol yn yr Assembly Room. Cynhaliwyd yr Ysgol yno y tro cyntaf Medi 14, 1879, trwy gynorthwy un swyddog o bob un o'r ddwy eglwys uchod, sef Mr. Evan Thomas, o'r Rhiw, a Mr. William Jones, o'r Garegddu. Dewiswyd John R. Jones yn arolygwr, John Owen yn ymwelydd, a John Thomas yn ysgrifenydd. Cadwodd yr ysgrifenydd gofnodion am y ddwy flynedd a chwarter cyntaf, yn cynwys pob peth pwysig mewn cysylltiad a'r ysgol, ynghyd â'r holl symudiadau yn dal perthynas âg adeiladu y capel. Ymhen y mis wedi cychwyn yr ysgol, dechreuwyd casglu yn fisol tuag at gael addoldy newydd. Penodwyd Lewis Jones yn drysorydd, a John Thomas yn ysgrifenydd. Ymhlith manylion eraill yn Llyfr y Cofnodion, ceir nodiad i'r perwyl a ganlyn,-"Teimlir yn awyddus i gyfodi addoldy newydd i gyfarfod â'r gymydogaeth newydd sydd yn awr yn cael ei ffurfio, rhag i bobl a phlant fyned yn baganiaid, oherwydd fod y Garegddu yn llawn a'r Rhiw ymhell." Chwefror 1, 1880, derbyniwyd adroddiad y pwyllgor a gyfarfyddodd yn y Garegddu mewn perthynas i gael addoldy newydd ar y Fron Fawr. Sicrhawyd tir i adeiladu, ar brydles o 75 mlynedd, am ardreth flynyddol o 5p., a thalwyd 14p. 14s. am wneyd y weithred. Yn Nghyfarfod Misol Medi 1880, "Cymeradwywyd cynlluniau capel newydd Bowydd. Bwriedir iddo gynwys 700 o wrandawyr, ac i'r draul fod tua 2000p." Dygid y gweithrediadau ymlaen, cyn ffurfiad yr eglwys, trwy gydolygiad swyddogion y Rhiw a'r Garegddu, ynghyd âg arweinwyr yr Ysgol Sabbothol yn yr Assembly Room. Yn yr adeg yma penodwyd Mr. R. Rowland, U.H., y Bank, i fod yn arweinydd yr ysgol, ac i hyrwyddo y gwaith o adeiladu ymlaen. Aeth y capel yn fwy o faint nag a fwriedid ar y cyntaf, a chwyddodd y draul hefyd yn fwy na'r swm a osodid mewn golwg. Cynwysa le i oddeutu 800 eistedd ynddo. A'r dystiolaeth gyffredinol ydyw ei fod yn rhagori ar gapelau y gymydogaeth mewn destlusrwydd a chysur. Y cynllunydd oedd, Mr. O. M. Roberts, Porthmadog; adeiladydd, Mr. W. Owen, Rhiwbryfdir. Swm y contract, 2190p. 10s.; ychwanegol am yr ysgoldy ynghyd â chau y terfynau o'i amgylch, 378p. 11s. 2c. Ond oddiwrth yr ystadegau argraffedig y flwyddyn gyntaf ar ol ei orpheniad, sef ar ddiwedd 1882, gwelir fod y draul, rhwng pobpeth, yn cyraedd 2824p. 3s. 2c. A'r hyn a geir wedi ei dalu o'r swm hwn, ddiwedd y flwyddyn hono, ydyw 341p. 6s. 2c.

Agorwyd y capel Ionawr 1, 1882, pryd y pregethwyd gan y Parchn. Dr. Hughes, Liverpool, a Joseph Thomas, Carno. A phregethodd y Parch. D. Roberts, Rhiw, ynddo yn gyntaf, y nos Wener blaenorol. Ionawr 5, cynhaliwyd cyfarfod i sefydlu yr eglwys yn rheolaidd, ac yr oedd yn bresenol, yn cynrychioli y Cyfarfod Misol, y Parch. T. J. Wheldon, B.A., a Mr. W. Mona Williams, yn nghydag amryw o swyddogion yr eglwysi cymydogaethol. Ceir y nodiad canlynol yn Nghofnodion Cyfarfod Misol Abermaw, Ionawr 1882, "Gwnaed yn hysbys fod eglwys wedi ei sefydlu yn ffurfiol a rheolaidd yn nghapel Bowydd, Blaenau Ffestiniog-yr aelodau yn rhifo 140, a'r Ysgol Sul 179, a theimlai pawb yn llawen glywed am hyn." Yn fuan wedi i'r eglwys a'r gynulleidfa ymgasglu yn y capel newydd, y mae y fasnach lechau yn marweiddio, a'r boblogaeth yn lleihau, ac mae yr eglwys yn myned i gyfyngder. Mae y ddyled yn fawr, a'r llogau yn drymion, ac arian yr eisteddleoedd a'r casgliad bron i gyd yn myned i dalu y llogau. Yn y cyfyngder hwn daeth i feddwl nifer o chwiorydd i gynal dosbarth gwnio, a rhoddi ei gynyrch at y ddyled. O'r diwedd, ymunodd y gwahanol eglwysi ar gyfer Sale of Work, canlyniad yr hyn fu clirio 400p. o'r ddyled. Gyda bod hyn drosodd, cynygiodd brawd o eglwys arall, y rhoddai ef 500p. am 3p. y cant, ond cael y cwbl am hyny. Aed o gwmpas, a chafwyd y gweddill. Ac o hyny allan, telir swm sylweddol o'r ddyled bob blwyddyn. Y ddyled yn bresenol ydyw 1868p, 10s. Oc.

Swyddog cyntaf yr eglwys ydoedd Mr. R. Rowland, U.H., y Bank. Daeth ef yma o Garegddu, ar gais y brodyr yn Bowydd, ac anogaeth y Cyfarfod Misol. Yn mis Mawrth dilynol neillduwyd Mr. Robert E Roberts i'r swydd o flaenor. Cyn diwedd yr ail flwyddyn ar ol ffurfiad yr eglwys symudodd Mr. Rowland i fyw i Bwllheli. Yn y cyfwng hwn. gwnaethpwyd cais drachefn ar i Mr. Isaac Watkins ddyfod yma o Garegddu, a neillduwyd yntau a Mr. John Owen i'r swydd, Wedi hyny ymadawodd Mr. Watkins, gan symud i drigianu yn Nghriccieth. Yn 1887 galwyd Mr. W. Owen yn flaenor; ac yn ddiweddaf oll neillduwyd Mri. John Evans, Station Master, William Jones (Ffestinfab), a Rowland Edwards, tri wedi bod yn gwasanaethu y swydd mewn eglwysi eraill yn flaenorol. Y mae y Parch. D. Roberts, Rhiw, yn gofalu am yr eglwys fel gweinidog, ac wedi bod yn ffyddlon gyda'r achos yn ei holl gysylltiadau o'r cychwyn.

Nifer y gynulleidfa ar ddechreu 1890, ydyw 498; cymunwyr 239; Ysgol Sul 397.