Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II/Eden

← Cwmprysor

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II gan Robert Owen, Pennal

Maentwrog (Uchaf)

EDEN

Megis yr Eden gyntaf, felly y Mae yr Eden yma yn cario gyda'r enw y syniad o bellder, o ran lle ac amser. Er mwyn y rhai na wyddant, dywedwn yn gyntaf fod y capel hwn ar ochr y ffordd fawr sydd yn arwain o Drawsfynydd i Ddolgellau, oddeutu pedair milldir o'r lle cyntaf, a naw o'r olaf. Gelwir yr ardal yn y cylchoedd cyfagos Caeau Cochion. Ar lyfrau y Cyfarfod Misol, mae y capel fel taith Sabbath mewn cysylltiad â Thrawsfynydd, ac mae y tri lle, "Trawsfynydd, Cwmprysor, ac Eden," yn daith Sabbath er pan adeiladwyd y capel. Nid yw y tri yn annhebyg i dri throed trybedd, ond fod un troed yn fyrach na'r traed eraill. Y blynyddoedd diweddaf mae y brodyr yn Nhrawsfynydd yn rhoddi ceffyl a cherbyd i gludo y pregethwr yn ol a blaen i Eden.

Dechreuwyd yr achos yma trwy gychwyn Ysgol Sul, rywbryd o 1819 i 1823, mewn ffermdy o'r enw Graigddu Uchaf. Tebygol ydyw mai Richard Roberts, Hafod-fedw, wedi hyny y Parch. Richard Roberts, Dolgellau, oedd sylfaenydd yr ysgol hon. Gan fod yr ardal yn hynod o wasgarog, cynhelid hi, am lawer o flynyddoedd ar ol. adeiladu y capel, ar hyd gwahanol dai y gymydogaeth. Credir iddi gael ei huno â'r dosbarth tua diwedd 1836, pryd yr oedd ei rhif yn 19. Yn Hydref, 1866, sefydlwyd ysgol arall, fel cangen o ysgol Eden, yn Brynteg; ac yn 1869, symudwyd hi i'r Aber, i ystafell eang a roddwyd at ei gwasanaeth gan Robert Williams. Ceir ychwaneg o fanylion am yr ysgolion hyn yn Adroddiad Mr. E. Vincent Evans, am y flwyddyn 1871.

Adeiladwyd capel Elen yn y flwyddyn 1822, ar brydles o 99 mlynedd, ac ardreth flynyddol o 2s. 6c. O ran ei wedd allanol, erys y capel yn debyg hyd heddyw, eithr gwnaethpwyd rhai cyfnewidiadau tufewn iddo. Mae yn ansicr pa bryd y ffurfiwyd yma eglwys gyntaf, ond ni bu erioed yn lliosog. Ei rhif yn 1840 oedd 13, ac nid oedd ond saith o'r rhai hyny i ddibynu arnynt. Bu y Parch. Humphrey Evans, Maethlon, yn byw yn yr ardal hon pan yn ddyn ieuanc. Yr oedd yma yn y blynyddoedd 1837-8. Rhoddodd ef, ynghyd a'i fam. yn-nghyfraith, Anne Jones, yr hon a breswyliai yn nhŷ y capel, lawer o gynorthwy i'r achos yn yr adeg wanaf arno. Yma hefyd y dechreuodd y Parch. Robert Griffith, Bryncrug, bregethu (bu yn trigianu yn yr ardal am ychydig flynyddau); anfonwyd cenhadon i'r eglwys i'w holi o Gyfarfod Misol Awst, 1846. Dewiswyd brawd i flaenori yr eglwys yn Eden yn niwedd 1840. Owen Griffith, fel y tybir, oedd efe, brodor o Sir Gaernarfon, a brawd i R. Griffith, y pregethwr. Wedi gwasanaethu yr achos yn ffyddlon, ymfudodd i'r America. Hysbysir mai efe oedd blaenor cyntaf yr eglwys. Dafydd Pugh, Cefndeuddwr, a fu yn flaenor yma y tymor hwn. Yr oedd wedi bod yn flaenor yn Llanelltyd, a cheir crybwylliad am dano yno. Nid ymddengys y bu yma fawr neb wrth ei swydd yn blaenori hyd ar ol y diwygiad, 1859. Morris Llwyd, Cefngellgwm, fyddai yn dyfod yma trwy y blynyddoedd i wneuthur gwaith blaenor pan fyddai eisiau, sef adio y llyfrau ar ddiwedd blwyddyn, derbyn rhai yn gyflawn aelodau, disgyblu, gwastadhau anghydfod, derbyn arian y seti, ysgrifenu y cyfrifon. Neillduwyd tri yn flaenoriaid yr un adeg, oddeutu 1863, sef Robert Dafydd, Tŷ capel; John Owen, Ynystomos; ac Owen Evans, Caegwyn.

ROBERT DAFYDD.

Gwasanaethodd ef ei swydd gyda ffyddlondeb. Er nad oedd cyhoeddusrwydd yn perthyn iddo, eto arolygai yr achos gartref gyda gwir ofal calon. Yr hyn a'i nodweddai yn arbenig fel Cristion ac fel swyddog oeddynt, addfwynder, tynerwch, a ffyddlondeb. Bu yn gwasanaethu swydd blaenor am tuag un mlynedd ar hugain, a bu farw yn y flwyddyn 1884.

JOHN OWEN.

Parhaodd yntau yn ei ffyddlondeb, trwy ddilyn y moddion o bellder ffordd, a bu yn wasanaethgar i'r achos tra bu yn aros yma. Symudodd i fyw i Lanelltyd. Bu farw Ebrill 21ain, 1886, yn 84 mlwydd oed.

Symudodd Owen Evans, Caegwyn, ryw bymtheng mlynedd yn ol, i fyw y naill du i Gorwen. Bu ef a'i deulu o wasanaeth mawr i grefydd tra buont yma, ac yr oedd eu colli yn golled fawr. Y maent eto yn para yn eu ffyddlondeb i'r achos goreu. Bu Ellis Williams, Graigddu; David Thomas, a John Jones, Caegwyn; a Cadwaladr Williams, Aber, yn gwasanaethu y swydd, ond y maent yn awr wedi symud o'r ardal. Gwasanaethodd y chwaer Jane Davies, Tŷ Capel, lawer ar yr achos yn Eden. Mae ei thŷ wedi bod yn llety y fforddolion dros lawer o flynyddoedd. Ac yn yr amser gynt, pan oedd y teithio yn gwbl ar draed ac ar feirch, laweroedd o weithiau y troes gweision yr Arglwydd i mewn yma, megis y Meistr mawr wrth ffynon Jacob, i eistedd yn lluddedig, ac i ddiwallu eu hangen, tra nad oedd dim i'w gael yn unman arall.

Y blaenoriaid yn awr ydynt, Robert Williams, Aber, ac Edmund Richards.

Nifer y gwrandawyr, 70; cymunwyr, 34; Ysgol Sul, 56.