Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II/Eglwys Saesneg Abermaw

← Llanfair

Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II gan Robert Owen, Pennal

Yr Ysgol Sabbothol yn Nosbarth y Dyffryn

EGLWYS SAESNEG ABERMAW.

Amryw flynyddau cyn sefydlu achos rheolaidd, arferid cynal moddion Saesneg, yn misoedd yr haf, yn y capel Cymraeg, am un ar ddeg yn y boreu ac am bedwar o'r gloch yn y prydnhawn. Ond nid oedd y drefn yma yn gyfleus i'r cyfeillion Cymreig nac i'r dieithriaid. Felly, yn y flwyddyn 1876, dechreuwyd cynal y moddion Saesneg yn yr ystafell gyhoeddus. Yn Mai, 1877, ceir fod cais wedi ei wneuthur trwy y Cyfarfod Misol at y Gymdeithasfa, am grant o 8p. 1s. 3c. at gynal pregethu yma. Yn Nghyfarfod Misol Hydref, yr un flwyddyn, y mae dau benderfyniad yn cael eu mabwysiadu,"(1). Ein bod yn llawenhau fod cyfeillion yr Abermaw wedi symud ymlaen i sicrhau lle i adeiladu capel Saesneg. (2). Ein bod yn rhoddi caniatad i'r cyfeillion sydd yn dal cysylltiad â'r achos Saesneg i ymffurfio yn eglwys, a phenodwyd y Parchn. D. Davies, a J. Davies, Bontddu, a Dr. Edward Jones, Dolgellau, i gynorthwyo yn ei sefydliad." Ymunodd amryw o'r cyfeillion Cymreig, ac yn eu plith Mr. John Evans, un o flaenoriaid y capel Cymraeg. Y mae ef wedi parhau yn ffyddlon a gweithgar gyda'r achos Saesneg o'r dechreu.

Y cam nesaf ydoedd adeiladu capel, ac ymgymerodd y cyfeillion â'r anturiaeth fawr hon yn ngwyneb llawer o anhawsderau Trwy offerynoliaeth Mr. R. Rowland, U.H., yn awr o Bwllheli, yr hwn ar y pryd oedd yn y Bank yn y dref hon, sicrhawyd tir mewn man canolog a chyfleus, heb fod ymhell o Orsaf y Rheilffordd. Ar y pedwerydd dydd o Fawrth, 1878, ar yr achlysur o ymweliad y Cyfarfod Misol a'r dref, gosodwyd i lawr gareg sylfaen y capel, gan John Roberts, Ysw., A.S., Bryngwenallt, Abergele, yr hwn a gyflwynodd 25p. tuag at yr adeilad. Llywyddwyd gan y Parch. D. Davies. Rhoddwyd penill allan i'w ganu gan y Parch. R. H. Morgan, M.A., a darllenwyd rhan o'r Ysgrythyr gan y Parch. T. J. Wheldon, B.A. Wedi hyny, ymneillduwyd i'r Assembly Room gerllaw, a chymerwyd rhan yn y cyfarfod yno gan y personau uchod, a chan Mri. R. Rowland, U.H., ac E. Griffith, U.H., a Dr. Edward Jones, U.H., Dolgellau, a'r Parch. Dr. Hughes, Liverpool. Pregethwyd yn gyntaf yn y capel newydd gan y diweddar Barch. Dr. Harries Jones, ar Sabbath yr 20fed o Hydref y flwyddyn uchod. Tachwedd 5ed a'r 6ed, cynhaliwyd y cyfarfod agoriadol, pryd y gwasanaethwyd gan y Parchn. Dr. O. Thomas Liverpool; D. C. Davies, M.A., Llundain; a Joseph Jones, Menai Bridge. Dywedwyd ar ddydd gosodiad y sylfaen fod y capel i gynwys 250, ac y byddai y draul o 1100p. i 1200p. Ond ymddengys i'r capel a'r tir gostio dros 1850p. Cliriwyd dros 200p. y flwyddyn gyntaf. Yn 1886 gorfu i'r eglwys brynu y tir y tu ol i'r capel, yr hwn a gostiodd 300p. yn ychwanegol. Ond gyda rhodd o 100p. gan y Cyfarfod Misol, a chymorth y cyfeillion Cymreig, talwyd yr oll am y tir yn ystod y flwyddyn hono. Gwasanaethodd y Parch. R. H. Morgan, M.A., yr eglwys yn ffyddlon o'i sefydliad hyd ei ymadawiad o'r dref i Dowyn yn nechreu 1887. Yn Medi 1887, rhoddwyd galwad i'r Parch. O. Parry-Owen, yr hwn oedd yn enedigol o'r lle, a bu yn gweithio yn ffyddlon ac egniol hyd ei ymadawiad i Sir Drefaldwyn yn Ionawr 1889. Yn Mehefin 1888, daeth y Parch. D. Evans, M.A., a'r teulu, o Gelligaer, i fyw i'r gymydogaeth, y rhai a ymunasant â'r eglwys, a'r hyn a fu yn gaffaeliad mawr iddi. Cymer Mr. Evans ran flaenllaw yn y cyfarfodydd ganol yr wythnos.

Yn mis Mawrth 1879, galwyd Mri. G. O. Jones a G. Griffiths, Chemist, yn flaenoriaid i gynorthwyo Mr. Evans. Derbyniwyd hwy yn aelodau o'r Cyfarfod Misol yn y Dyffryn yr un flwyddyn. Yn y flwyddyn ganlynol, neillduwyd Mr. Jos. Thomas, Ysgol y Bwrdd, yr hwn a dderbyniwyd yn Nghyfarfod Misol Abermaw. Y tri diweddaf ydyw blaenoriaid yr eglwys yn awr; ac y mae y tri wedi gweithio yn rhagorol, gan mai i fyny y rhiw y bu yr achos yn cerdded hyd yma. Mae y ddyled eto yn drom ag ystyried mai bechan ydyw yr eglwys. Er's blwyddyn neu ddwy, pa fodd bynag, mae y cyfeillion Cymreig a'r Cyfarfod Misol hefyd wedi rhoddi cynorthwy ychwanegol, a'r flwyddyn nesaf (1891), bwriedir gwneuthur ymdrech arbenig i symud ymaith y baich. Fel, rhwng pobpeth, y mae y wawr yn dyfod yn oleuach. Rhaid ydyw, yn ol cwrs yr amseroedd, i'r eglwys hon gynyddu yn y blynyddoedd sydd i ddyfod.

Gwrandawyr yn bresenol 75; cymunwyr 29; Ysgol Sul 42.