Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion/Williams, David

Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion

gan Edward Davies, Penmorfa

Mae erthygl am y pwnc:
David Williams, Castell Deudraeth
ar Wicipedia

WILLIAMS, DAVID (1801—1869).—Cyfreithiwr a gwleidyddwr. Mab i David Williams, Saethon, Lleyn, lle y ganwyd ef, yn 1801. Hannai o deulu hynafol. Cafodd fanteision addysg rhagorol, a danghosodd yn fore mai yn dwrne y ganwyd ef. Ymsefydlodd ym Mhorthmadog, a dilynodd ei frawd yng nghyfraith Mr. John Williams—yn oruchwyliwr Ystad Madock. Bu hefyd yn Glerc yr Ynadon, a llanwai bob swydd o bwys ymron yn y lle. Bu'n Uchel Sirydd Meirion yn 1861, ac Arfon yn 1862. Ato ef yr apeliodd gwerin Meirionnydd am un i'w chynrychioli yn senedd eu gwlad. Cydsyniodd yntau i wynebu Etholiad 1859 etholiad a adawodd ei ôl yn amlwg ar lawer teulu yno, ac a brofodd egwyddorion yr etholwyr megis trwy dân. Ni welodd Meirion ond un etholiad cyn hyn, sef yn 1836. Gwrthwynebid Mr. Williams gan yr Yswain o Beniarth. Wedi brwydro'n wrol cafodd ei hun yn y lleiafrif o 40. Er hynny, ni lwfrhaodd ei ysbryd, ond wynebodd yn llawen Etholiad 1865, gyda'r un canlyniad. Wele fel y safai yn y ddau etholiad:—

1859 Mai 11.

Wynn, W. Watkin E. (T.) 390
Williams, David (R.) ... 350

1865—Gorff. 24.

Wynne, W. R. M. (T.) 610 Williams, David (R.) 579 Yn Etholiad 1868 etholwyd ef yn ddiwrthwynebiad; ond bu farw ymhen y flwyddyn wedi derbyn yr anrhydedd. Yn gydnabyddiaeth am ei lafur dros Ryddfrydiaeth Meirion, derbyniodd ganddi y swm o saith gant o bunnau, ac anrhegwyd ef â llestri arian drudfawr. Fel boneddwr, yr oedd yn nodedig am ei barodrwydd i estyn gwaith i'r sawl a'i ceisiai, a hwnnw lawer tro yn waith afreidiol. Cymerai ddyddordeb mewn llenyddiaeth Gymraeg, ac ysgrifennai'n fynych mewn rhyddiaeth a chân i'r cyfnodolion dan yr enw "Dewi Heli." A dywedid ar lafar gwlad fod ganddo Esboniad ar y Testament Newydd, o'i waith ei hun, mewn MS. yng Nghastell Deudraeth. Ond fel twrne, yn anad unpeth, yr erys yr atgof am dano yn Lleyn ac Eifionnydd. Bu farw ar y 15fed o Ragfyr, 1869, gan adael gweddw a deuddeg o blant yn amddifaid ar ei ol. Un o'r plant yw Syr A. Osmond Williams, Castell Deudraeth. Gorwedd ei lwch ym mynwent Eglwys Penrhyndeudraeth.—("Enwogion Meirion," tud. 48).

Nodiadau