Hanes Sir Fôn/Plwyfi Llanddeusant i Lanfwrog

Hanes Sir Fôn

gan Thomas Pritchard, ('Rhen Graswr Eleth)

PLWYF LLANDDEUSANT.

Mae'r plwyf hwn oddeutu chwe, milldir î'r gogleddorllewin o Lanerchymedd. Gorwedda yn agos i Afon Alaw. Tardda yr enw oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru i ddau sant-St. Marcellus a Marcellinus.

PLWYF LLANRHYDDLAD.

Gorwedda y plwyf yma oddeutu wyth milldir i'r gogledd-orllewin o Lanerchymedd. Cysegrwydd yr eg lwys i St. Rhyddlad. Dywed un hynafiaethydd fod enw'r lle wedi tarddu o'r gair rhydd (at liberty) neu'r gair rhudd (red); a gwlad (a country).

PLWYF LLANFECHELL.

Mae'r plwyf hwn yn sefyll oddeutu pum' milldir i'r gorllewin o Amlwch. Tardda ei enw oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru, yn y seithfed ganrif i St. Mechyll (Macatus) mab i Echwydd. Claddwyd ef yn Mynwent Penrhoslligwy, lle mae cerfiad er cof am dano.

PLWYF LLANFFLEWYN.

Mae Llanfflewyn yn gorwedd oddeutu 12 milldir i'r gogledd-ddwyrain o Gaergybi. Tardda yr enw oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru i St. Fflewyn, mab Ithel Hael, yn y chweched ganrif.

PLWYF LLANFWROG.

Gorwedda y plwyf hwn oddeutu pedair milldir i'r gogledd-orllewin o Bodedeyrn. Mae yr enw yn tarddu oddiwrth fod yr eglwys wedi ei chysegru i St. Mwrog.