Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai/Gweinidogion genedigol yn y ddau Blwyf
| ← Ansawdd Llenyddiaeth wedi sefydliad y cyfundebau ymneillduol | Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai gan William Parry (Llechidon) |
Pregethwyr Cynorthwyol genedigol yn y ddau Blwyf → |
Dosbarth yr Ail
HANES ENWOGION GENEDIGOL YN Y DDAU BLWYF
PENNOD I
GWEINIDOGION A PHREGTHWYR YR EFENGYL
I.—Y GWEINIDOGION
Ar un golwg, nid ydym yn ystyried bod un gŵr o enwogrwydd mawr wedi codi yn Llanllechid na Llandegai er's rhai canrifoedd; ac oni buasai fod graddau mewn enwogrwydd, ni buasem yn ymwneyd â'r testyn o gwbl. Ni chodwyd ynddynt erioed John Elias o bregethwr, na Demosthenes o areithiwr, na Newton o athronydd, na Milton o fardd, na Handel o gerddor, na Syr William Jones o ieithydd, &c. Eto, os nad allwn ymffrostio i ryw oleuadau mawrion yn ffurfafen lenyddol ein cenedl godi o'r plwyfydd hyn, gallwn ymffrostio fod yma sêr dysglaer wedi bod, ac yn bod yn llewyrchu ar ein gwlad. Ar un golwg, nid ydym yn ystyried hyd yn nod Gweinidogion yr Efengyl—yr oll ohonynt—i fyny â safon ein testyn; eto, cyn belled ag y maent yn ddosbarth o allu a dylanwad fel dynion cyhoeddus, a llawer ohonynt wedi d'od i fyny i safle uchel, ac yn feddiannol ar wybodaeth helaeth mewn amryw gangenau gwybodaeth, a hynny trwy lawer o anfanteision nis gallem, o'r ochr arall, lai na'u rhestru yn mhlith "Enwogion Llanllechid a Llandegai." Nid ydym yn bwriadu eu henwi, na gwneyd ychydig sylwadau arnynt, yn ôl eu teilyngdod llenyddol, nac yn ôl eu doniau gweinidogaethol. Na, ni a gawn eu henwi cyn belled ag y gallwn yn ôl eu hoedran. Mor bell ag yr ydym wedi cael allan, nis gadawn un gweinidog a anwyd yn un o'r ddau blwyf heb ei enwi, gyda'r Eglwys Sefydledig na'r Ymneillduwyr. Cawn enwi yn gyntaf
YR EGLWYSWYR.
PARCH. GEORGE GRIFFITH, D.D., LLANELWY
Esgob enwog oedd y gŵr hwn, yr hwn a anwyd yn y Penrhyn, yn y flwyddyn 1601. Dygwyd ef i fyny yn Ngholeg Westminster; ac oddiyno fe'i hetholwyd yn Fyfyriwr i Goleg yr Iesu, Rhydychain, yn 1619. Yn fuan daeth yn ddysgawdwr ac yn bregethwr enwog. Caf odd ei benodi yn Gapelwr i John Owen, D.D., Esgob Llanelwy. O'r lle hwn, dyrchafwyd ef gan Dr. Owen i berigloriaeth Llanfechan, yn swydd Drefaldwyn. Symudodd o'r lle hwn i Lanymynach, pryd yr oedd hefyd yn beriglor Llandrinio. Yn 1635, derbyniodd y gradd o " Ddoctor Duwinyddiaeth." Cawn ei fod wedi ysgrifennu amryw lyfrau gwerthfawr; a chyfieithodd y Llyfr Gweddi Cyffredin i'r Gymraeg. Yn y flwyddyn 1640, cynygiodd am argraffiad newydd o'r Beibl; ond nid ymddangosodd hyd y flwyddyn 1654. Oherwydd ei sêl a'i aidd dros yr Eglwys yn Nghymru, cafodd ei ordeinio yn Esgob Llanelwy Hydref 28, 1660. Bu farw Tachwedd, 1666, yn 65 mlwydd oed, a chladdwyd ef yn Nghôr ei Eglwys Gadeiriol. Gadawodd chwech o blant ar ei ôl un mab a phum merch un o ba rai a briododd gyda John Middleton, Ysw., o Gwaenynog, yn nhŷ yr hwn y mae darlun yr Esgob Griffith i'w weled hyd heddyw.
PARCH. ROGER WILLIAMS
Yr ydym yn cael i'r Parch. R. Williams gael ei eni a'i fagu yn y Gochwillan, a hynny er's ychydig dros ddau gant o flynyddau yn ôl. Bu yn Berson yn Llanllechid, ac yn Gangellwr yn Eglwys Gadeiriol Bangor. Yr oedd yn hynod o ddysgedig, ac yn meddu ar dduwioldeb amlwg, yr hyn nad oedd i'w gael ond anfynych yn yr Offeiriaid y dyddiau hynny. Gwnaeth lawer o ddaioni yn Llanllechid yn ystod yr amser y bu yno yn gweinidogaethu. Bu farw yn y flwyddyn 1693.
PARCH. RHYS PARRY
Dywedir i'r gŵr hwn gael ei eni naill ai yn " Caemawr," neu y "Wern," Llanllechid. Mae yn ymddangos yn fwy tebygol mai yn "Caemawr " y cafodd ei eni a'i fagu. Nid yw yn ymddangos fod y gŵr hwn yn rhyw ddysgedig iawn; eto, cafodd ei ordeinio yn Gurad yn Llanllechid gan y Parch. Griffith Williams, D.D., Periglor Llanllechid, ac wedi hynny Esgob Ossory, yn Iwerddon. Cawn fod gweinidogaeth y Rhys Parry hwn wedi bod o fendith anhraethol i drigolion Llanllechid. Bu yn hynod o lafurus, a dylynwyd ei lafur â llwyddiant mawr. Bu farw yn 1708.
SYR JOHN ELLIS.
Ganwyd y gŵr hwn yn Dolhelyg, Llanllechid. Ordeiniwyd ef yn Gurad yn Llanllechid o 1719 hyd 1730. Yr ydym yn cael iddo fyned o Lanllechid i Esgobaeth Llanelwy. Yr oedd nid yn unig yn fedrus yn y classics—yr ieithoedd meirwon—ond yr oedd hefyd yn llenor o radd uchel.
PARCH, JOHN HUGHES, LLANYSTUNDWY
Ganwyd y gŵr hwn yn Aberogwen, Llanllechid, yn y flwyddyn 1784. Enw ei dad oedd John Hughes. Bu am amryw flynyddau yn derbyn ei addysg yn Ngholeg yr Iesu, Rhydychain. O'r Coleg ordeiniwyd ef yn Gurad yn mhlwyf Pistyll, yn Lleyn. Oddiyno cafodd Bersonol aeth plwyf Caergwich, Lleyn. Symudodd oddiyno i blwyf Llanystundwy, lle y bu farw, yn y flwyddyn 1854, yn 70 mlwydd oed. Mae iddo ddau o feibion yn Off eiriaid yn bresenol-y Parch. W. Hughes, ei fab hynaf, Periglor Llanllyfni; John Hughes, Periglor yn mhlwyf Botwnog; a mab arall, sef Richard, yn Rhydychain yn derbyn ei addysg. Dywedir fod Mr. Hughes yn berchen ar ddysg a gwybodaeth helaeth iawn, ac yn bregethwr nodedig o hyawdl.
PARCH. HOWELL HUGHES, RHOSCOLYN
Ganwyd yr Offeiriad parchus hwn yn Llwyn-penddu, Llanllechid, yn y flwyddyn 1800. Mab ydoedd Mr. Hughes i'r diweddar amaethydd parchus, Mr. Owen Hughes, o'r Gochwillan, a brawd i Mr. O. Hughes sydd yn y lle yn bresennol, a brawd hefyd i'r Parch. Thomas Hughes, Gweinidog parchus gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn Nghaernarfon. Anfonwyd Mr. H. Hughes yn ieuanc iawn i ysgol Friars, Bangor, lle y bu am amryw flynyddau, a phan oedd tua 17 oed, anfonwyd ef i Goleg yr Iesu, yn Rhydychain. Bu yno am tua phedair blynedd. Yn ysbaid yr amser hwnnw, cynyddodd yn anghyffredin mewn dysg a gwybodaeth. Derbyniodd amryw wobrau colegawl; ac wrth ymadael o'r coleg, derbyniodd y gradd o A. C. (Athraw Celfyddydau). Yn fuan ar ôl hyn, cafodd Berigloriaeth Llangelynin, ger Conwy. Symudodd yn lled fuan o'r lle hwn i Berigloriaeth Caernarfon, o dan y diweddar Barch. J. W. Trefor. Aeth oddiyma i Drefriw, a dyma y Bersonoliaeth gyntaf a gafodd. Symudodd oddiyma drachefn i sir Fôn, lle y bu yn Berson Llanfair, Llanfihangel, a Rhoscolyn, Môn, lle y bu yn gwasanaethu hyd derfyn ei oes. Bu farw yn nhref Caergybi, a chladdwyd ef yn Rhoscolyn, Ionawr 1847, yn 47 mlwydd oed. Gyda golwg ar ei alluoedd meddyliol, a'i ddawn gweinidogaethol, yr ydym yn cael ei fod ar y blaen braidd yn Môn ac Arfon, yn enwedig felly gyda'r Eglwys Sefydledig. Byddai tuedd bob amser yn ei weinidogaeth i lesoli y byd, ac i gysuro saint y Goruchaf.
PARCH. RICHARD JONES, AMERICA
Ganwyd R. Jones yn yr hen Durnpike Llandegai, yn y flwyddyn 1818. Pan yn fachgen yr oedd yn meddu ar alluoedd meddwl cryfion, a defnyddiodd hwy i bwrpas, nes y cyraeddodd i gryn raddau o ddysg a gwybodaeth. Pan tuag 20 oed, codwyd ef i bregethu gan eglwys Annibynol Bethesda. Yn fuan ar ôl hyn, cafodd ei gyflwyno gan y Parch. W. Williams (Caledfryn) i'r diweddar a'r dysgedig Dr. Raffles, Liverpool, gyda'r hwn y bu yn derbyn ei addysg am ychydig. Yn yr adeg yma, cafodd Dr. Raffles le iddo yn y coleg Annibynol, Manchester, o dan ofal a dysgeidiaeth Dr. Vaughan. Wedi bod gyda'r Dr. enwog hwn am gryn amser, cafodd ei ordeinio i'r weinidogaeth gyda'r Annibynwyr Seisnig. Ond yr ydym dan orfod i ddyweyd na ddarfu iddo ymddwyn yn rhyw deilwng iawn at yr Annibynwyr, wedi iddynt ei ddwyn i fyny i'r fath raddau uchel mewn dysgeidiaeth. Yr ydym yn cael na fu yn hir heb ymadael oddiwrth yr Annibynwyr, ac ymuno gyda'r Eglwys Sefydledig yn Llundain. Symudodd o Lundain cyn hir, ac aeth i'r America, ac yno y mae yn bresennol, yn weinidog gwir ddysgedig gyda'r Eglwys Sefydledig.
PARCH, DAVID ROBERTS, MOSTYN
Ganwyd y gweinidog parchus hwn yn Mangor, yn y flwyddyn 1821; ond magwyd a dygwyd ef i fyny yn Ty'n y caeau, Llandegai. Yr ydym yn cael iddo gychwyn ei addysg yn yr Ysgol Rad, Bangor. Derbyn iod ei addysg yn y Lladin a'r Groeg am dair blynedd, gan y diweddar Barch. Morgan Lloyd, Periglor Bettws Garmon. Aeth oddiwrtho ef i'r Church Missionary College, Llundain. Wedi iddo fod yn y lle hwn am tua blwyddyn, gorfodwyd ef i ymadael gan waeledd ei iechyd. Gorphenodd ei addysg yn St. Bees College. Ordeiniwyd ef yn Ddiacon gyda'r Eglwys Sefydledig gan Esgob Llanelwy, yn y flwyddyn 1851, ac ar y pryd cafodd Guradiaeth Ysgeifiog. Tra yn Ddiacon, penodwyd ef, wedi bod yn Ysgeifiog am naw mis, i Berigloriaeth Mostyn, lle y mae yn awr er's pymtheng mlynedd. Derbyniodd ei gyflawn urddau yn y flwyddyn 1852. Gyda golwg arno fel pregethwr, cawn ei fod, o ran ei ddoniau a'i hyawdledd, yn nghyda gwreiddiolder ei syniadau, braidd ar y blaen i'w gyd weinidogion yn yr un Esgobaeth. Nid rhyw lawer y mae wedi ei gyhoeddi o gynhyrchion ei feddwl. Cyhoeddodd amryw bregethau a thraethodau ar wahanol bynciau yn yr "Haul." Cyhoeddwyd bywgraffiad y diweddar Barch. Rowland Williams, Periglor Ysceifiog, o'i eiddo yn Gymraeg. Mae yn fardd rhagorol hefyd. Ymddangosodd llawer iawn o'i weithiau barddonol yn yr " Haul," y " Cymro," a'r " North Wales Chronicle."
PARCH. WILLIAM JONES, RHOSYMEDRE
Ganwyd ef yn y Perthi, Llandegai, yn y flwyddyn 1826. Yr ydym yn cael iddo fod yn derbyn ei addysg yn Mangor, yn Mechanics' Institution Liverpool, yn Normal College Swansea, yn Training College Caernarfon, ac yn St. Bees' College, Cumberland. Bu yn gwasanaethu fel Scripture Reader am saith mlynedd o dan y Parch. G. Griffiths, Periglor Maentwrog. Yn y flwyddyn 1862 ordeiniwyd ef gan Arglwydd Esgob Bangor i Guradiaeth Clynnog; ac yn y flwyddyn 1866, cafodd ei ddyrchafu i Guradiaeth Rhosymedre, ger Rhiwabon, lle y mae yn gwasanaethu yn bresennol.
PARCH. MOSES THOMAS, LLANRUG.
Ganwyd Mr. Thomas yn Ty-newydd, Perthi, Llandegai, Ebrill 24, 1834. Bu yn derbyn ei addysg foreuol yn yr Ysgol Genedlaethol, Llandegai. Wedi iddo dd'od yn gymwys i weithio, aeth i Chwarel Caebraichycafn, lle y bu hyd y flwyddyn 1862, pryd y derbyniodd gymelliadau cryfion i fyned i ymofyn am chwaneg o wybodaeth a dysg yn yr ieithoedd gwreiddiol, a hynny mewn trefn iddo gael ei ordeinio i'r offeiriadaeth yn yr Eglwys Sefydledig. Yn y flwyddyn 1862, aeth i gymeryd ei addysg yn y Groeg a'r Lladin at y Parch. Richard Griffith, Incumbent Llanfair-isgaer, ger Caernarfon. Bu am ychydig amser hefyd gyda'r Parch. Lloyd Williams, Periglor Llanberis. Yn y flwyddyn 1864, ordeiniwyd ef gan Arglwydd Esgob Bangor i Guradiaeth Llanberis, lle y bu am ddeuddeng mis. Yna dyrchafwyd ef i Guradiaeth Llanrug, yn Ionawr, 1866. Mae Mr. Thomas yn un o'r pregethwyr mwyaf cymeradwy a dylanwadol ag sydd yn perthyn i weinidogion yr Eglwys yn Esgobaeth Bangor.
PARCH. JOHN PARRY, LLANGARMON, GER ABERYSTWYTH
Mae yn debyg fod y gŵr ieuanc hwn yn un o'r dysgawdwyr mwyaf a godwyd yn Llanllechid neu Landegai. Mab ydyw i'r diweddar J. Parry, Tyddyn dicwm, Llandegai. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1835, yn Tyddyn-dicwm. Dechreuodd dderbyn ei addysg yn foreu, a hyny mewn ysgolion uwchraddol. Amcanwn roddi ychydig o fras hanes amdano. Pan yn fachgen, dechreuodd dderbyn ei addysg yn "Ysgol Friars," Bangor. Oddiyno symudodd i'r " Royal Institution School," Liverpool: oddiyno drachefn i "Corpus Christi College," Caergrawnt. Etholwyd ef yn Athraw Trwyddedig yn y Royal Institution School, Liverpool, yn y flwyddyn 1854. Pan yn y Coleg uchod, etholwyd ef yn Scholar yn 1855, ac yn Mawson Mathematics Scholar yn 1856. Yn nghorff y pedair blynedd o'r fl. 1855 hyd 1859, enillodd y Gwpan Arian. Yn y fi. 1859, graddiwyd ef yn Wrangler yn Mhrif Goleg Caergrawnt. Wedi d'od o Gaergrawnt, etholwyd ef yn Athraw yn y Royal Institution School, Liverpool; ac hefyd yn Gurad yn Eglwys St. Pedr, Rock Ferry, Liverpool. Yn y i. 1863, cafodd ddyrchafiad i fod yn Beriglor Llangarmon, ger Aberystwyth. Yn nechreu y flwyddyn hon, 1867, cafodd ei benodi yn Athraw yn Codrington College, Barbadoes, West Indies.
PARCH. HUGH E. WILLIAMS, DOLWYDDELAN.
Mab yw Mr. Williams i'r diweddar Edward Williams, Hirdir, Llandegai. Ganwyd ef yn y fl. 1836. Derbyn iodd ei addysg foreuol yn yr Ysgol Genedlaethol Tyntwr. Bu amryw flynyddau yn gweithio gwaith chwarelwr yn Chwarel—y—Cae. Pan yn ugain oed, aeth i'r Training College, Caernarfon, lle y bu am ddwy flynedd. Yna aeth i gadw yr Ysgol Genedlaethol i Lanrug, lle y bu am flwyddyn. Yna symudodd oddiyno i gadw ysgol i Penrhyndeudraeth, lle y bu am bedair blynedd. Oddi yno aeth i St. Bees' College, llu y bu am dair blynedd, pryd yr ordeiniwyd ef i Guradiaeth Dolwyddelan. Yr ydym yn cael ei fod yn bregethwr da, ac felly yn dra chymeradwy.
Y TREFNYDDION CALFINAIDD
PARCH. MORRIS JONES, JERUSALEM.
Ganwyd y Parch. M. Jones yn Braich y cafn, Llandegai. Bu yn pregethu am tua 50 o flynyddau. Codwyd ef i bregethu gyda'r Annibynwyr, ond yn y flwyddyn 1817 ymunodd gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn y Carneddi. Bu M. Jones yn hynod o lafurus a ffyddlawn yn ôl y dalent a roddwyd iddo. Pregethwr i raddau pell iawn ar ben ei hun oedd ef. Nid oedd wedi ei gynysgaethu â rhyw dalentau dysglaer iawn; eto, yr oedd yn meddu ar ddoniau neillduol, a chawn ambell waith y meddyliau mwyaf ardderchog ganddo, teilwng o enaid gwir fawr. Yr oedd ganddo lais cryf a soniarus, a byddai hwnnw ar brydiau yn cael ei ollwng allan yn orlif hylithr. Ni chafodd M. Jones nemawr o fanteision addysg, ond llafuriodd ar hyd ei oes, trwy lawer iawn o anfanteision. Yr oedd fel pregethwr yn un tra phoblogaidd, a phawb yn hoff dros ben o'i glywed. Yr oedd ei ddoniau yn ddoniau arbennig a neillduol, ac felly yr oedd pawb, hyd yn nod y dosbarth mwyaf chwaethus a diwylliedig, yn dra hoff o'i glywed yn siarad. Bu farw Mai 20, 1862, yn 80 mlwydd oed. Claddwyd ef yn mynwent Glan Ogwen, lle y mae monument ardderchog ar ei fedd, yr hon a roddwyd gan eglwys Jerusalem.
PARCH. JOHN OWEN, HERMON
Ganwyd y Parch. J. Owen yn y Ffynon Bach, Llandegai, a hyny yn y flwyddyn 1798. Codwyd ef yn bregethwr gyda'r Cyfundeb Wesleaidd yn y flwyddyn 1830. Oherwydd rhyw annghydwelediad â'r brodyr uchod, fe ymadawodd yn mhen ysbaid maith o flynyddau, ac a ymunodd gyda'r Trefnyddion Calfinaidd. Bu gyda hwy am amryw flynyddau fel pregeth ŵr cynorthwyol, ac yn y flwyddyn 1859 ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth. Fel pregethwr, mae yn meddu ar ddoniau ac hyawdledd tra chymwys i'w wneyd yn bregethwr cymeradwy a phoblogaidd. Mae hefyd yn feddyliwr da, ac yn ymresymwr cadarn.
PARCH, THOMAS HUGHES, CAERNARFON.
Ganwyd Mr. Hughes yn y Tyddyn a elwir Llwyn Penddu, yn Llanllechid, yn y flwyddyn 1807. Fel y crybwyllasom, yr oedd Mr. Hughes yn frawd i'r diweddar Barch. Howell Hughes, Rhoscolyn, Mon. Ychydig o fanteision gwybodaeth a gafodd yn moreu ei oes. Dygwyd ef i fyny yn Arddwr yn Nghastell y Penrhyn. Yr ydym yn deall ei fod yn 21 oed pan yr ymunodd â'r Methodistiaid Calfinaidd, yn y Gate house. Yn mhen y pedair blynedd dechreuodd ar y gwaith o bregethu yr efengyl, ac yn mhen y 9 mlynedd drachefn, sef yn y flwyddyn 1841, cafodd ei ordeinio i holl waith y weinidogaeth. Cyn ei ordeinio, bu yn Athrofa y Bala am 18 mis yn derbyn ei add ysg, a dyna bron y cyfan o foddion addysg a gafodd erioed. Gallem ddyweyd fod Mr. Hughes yn bregeth ŵr tra egwyddorol, ac hefyd yn wir gymeradwy yn y corff y perthyna iddo.
PARCH. GRIFFITH JONES, TRE’RGARTH
Ganwyd Mr. Jones mewn tyddyn o'r enw Ty'n y Clawdd, yn mhlwyf Llandegai, yn y flwyddyn 1808, a bedyddiwyd ef yn Eglwys Llandegai, gan y Parch. Hugh Price, Periglor y plwyf. Ychydig o fanteision addysg a gafodd pan yn ieuanc. Cafodd ei ddwyn i fyny gyda chrefydd, oblegid yr oedd ei dad, Mr. John Humphrey, yn ddiacon parchus, llafurus, a gwir ffyddlawn yn nghapel Penygroes. Dechreuodd bregethu yn y flwyddyn 1832, ac ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth yn y flwyddyn 1845. Dylem grybwyll iddo gael ei ddewis i'w ordeinio yn y flwyddyn 1841; ond oherwydd iselder a llwfrdra meddwl, yn nghyda theimlad o anaddfedrwydd i'r fath swydd bwysig, ni chymerodd ei ordeinio am 4 blynedd wedi iddo gael ei ddewis. Gyda golwg arno fel pregethwr, gallem ddyweyd ei fod yn feddyliwr gwreiddiol a synwyrlawn, ac yn wir gymeradwy gan ei Gyfundeb. Bydd ei bregethau bob amser yn wir feddylgar, gwreiddiol, ac yn ffraeth dros ben.
PARCH. JOHN JONES, CARNEDDI.
Ganwyd Mr. Jones yn Pentref-isaf, Llanllechid, yn y flwyddyn 1808. Ychydig iawn o ddim modd ion addysg a gafodd ef erioed. Cawn iddo gael ei godi yn bregethwr gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn Corris, Swydd Feirionydd, yn y flwyddyn 1830. Ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth yn 1856. Mae yn ymddangos fod Mr. Jones wedi ei gymell i fyned i'r weinidogaeth cyn iddo fyned i Swydd Feirionydd, pan yr ydoedd yn y Carneddi; ond oherwydd rhyw amgylchiadau cysylltiedig â'i waith, gorfu iddo ymadael o gymydogaeth Bethesda, ac felly fe symudodd i Gorris i weithio. Gyda golwg arno fel pregethwr, gallem ddyweyd ei fod yn boblogaidd a chymeradwy trwy'r wlad yn gyffredinol. Er nad yw ei amgyffredion meddyliol yn rhyw eang ân nghyffredin, eto cawn ganddo ambell waith feddyliau a barant i ni synnu a mawrygu. Pan y bydd yn ei hwyliau goreu, bydd gyda'i ddoniau anghyffredin yn ysgubo pob peth o'i flaen.
PARCH. DAVID MORRIS, CAE—ATHRAW.
Ganwyd Mr. Morris mewn ffermdy o'r enw Cilfodan, ger Carneddi, yn y flwyddyn 1813. Efe a ymunodd ag eglwys y Carneddi pan tua 15 mlwydd oed. Codwyd ef yn Ddiacon yn y Carneddi yn y flwyddyn 1837; ac yn y flwyddyn 1838, codwyd ef yn bregethwr, a chafodd ei ordeinio yn y flwydd yn 1849. Yr ydym yn cael iddo fod am dymor byr yn derbyn ei addysg yn Athrofa y Bala. Fel pregethwr, gallem ddyweyd fod Mr. Morris yn dduwinydd galluog; yn meddu ar feddwl bywiog, treiddgar, a manwl; a chanddo ddawn serchog a phoblogaidd, iaith goeth, ac heb ddim ynddi yn isel ac annheilwng. Mae y pwyll, yr arafwch, a'r tawelwch sydd yn nodweddu y rhan gyntaf o'i bregethau, yn rhagarwyddion sicr o dymestl sydyn ac arswydol yn y rhan ddiweddaf o'i bregethau. Ond cyn diweddu bob amser bydd y storm drosodd, a haulwen oleu yr Efengyl yn tywynnu yn ei gogoniant, ac yn sirioli calonnau yr holl wrandawyr. Gallem ddyweyd ei fod yn un o'r gweinidogion mwyaf cymeradwy yn nghorff y Methodistiaid Calfinaidd yn Arfon.
PARCH. RICHARD GRIFFITH, WATERTOWN, AMERICA
Mab ydyw R. Griffith i'r diweddar Mr. John Griffith, Gerlan, Llanllechid. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1821. Cafodd ei ddwyn i fyny gyda chrefydd o yn blentyn. Bu mewn ysgol ddyddiol, fel plant ei ardal yn gyffredin ôl; ond pan y daeth yn alluog i weithio, dygwyd ef i fyny yn chwarelwr. Pan yn lled ieuanc, llafuriodd lawer am wybodaeth; ond yn y flwyddyn 1846 ymfud odd i Wisconsin, America, lle y cafodd ei godi i bregethu, yn y flwyddyn 1847, gyda'r Trefnyddion Calfinaidd. Yn y flwyddyn 1862, cafodd ei ordeinio yn weinidog. Cawn ei fod yn bregethwr da, a gwir gymeradwy.
PARCH. DANIEL T. ROWLANDS COLLINSVILLE, AMERICA
Ganwyd D. T. Rowlands mewn lle o'r enw Nant y graen, ger Bethesda, yn y flwyddyn 1824. Cafodd ei ddwyn i fyny gyda chrefydd o'i febyd, a hynny gyda'r Trefnyddion Calfinaidd, yn nghapel y Carneddi. Yr oedd ei dad, Mr. T. Rowlands, yn un o'r crefyddwyr hynaf a ffyddlonaf a berthynai i'r Carneddi. Wedi adeiladu Jerusalem, symudodd o'r Carneddi, lle y codwyd ef yn fuan yn flaenor eglwysig. Yn y flwyddyn 1847 ymfudodd i'r America at ei blant, lle y bu farw yn y flwyddyn 1850, yn 69 mlwydd oed. Cawn mai ychydig o foddion addysg a gafodd ei fab Daniel; eto, pan nad oedd ond ieuanc, dangosai fod ynddo chwaeth da, a meddai ar gryn lawer o wybodaeth. Yn y flwyddyn 1847, ymfudodd i Wisconsin, America; ac yn y flwydd yn 1849, codwyd ef i bregethu gyda'r Trefnyddion Calfinaidd, ac yn y flwyddyn 1859, cafodd ei ordeinio i gyflawn waith y weinidogaeth. Yr ydym yn cael ei fod yn bregethwr da, hyawdl, a thra phoblogaidd.
PARCH. WILLIAM JONES, DWYRAIN, MÔN
Mab ydyw Mr. Jones i'r diweddar Mr. T. Jones, Bryn llys, Llandegai. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1824. Ychydig o addysg a gafodd yn moreu ei oes; ond trwy ei lafur daeth yn mlaen yn dda. Cafodd ei godi yn bregethwr gan eglwys y Carneddi yn y flwyddyn 1848. Bu yn Athrofa y Bala am ychydig yn derbyn addysg. Yn y flwyddyn 1851, fe symudodd o gymydogaeth Bethesda i Brynsiencyn, Môn. Cafodd ei ordeinio i gyflawn waith y weinidogaeth yn y flwyddyn 1859. Er nad allem ystyried Mr. Jones yn y dosbarth cyntaf o bregethwyr ei oes, eto bydd ei bregethau bob amser yn dda a sylweddol, ac yn cael eu traddodi yn rhwydd a naturiol, a chyda rhyw ynni a theimlad gwir efengylaidd.
PARCH. JOHN OGWEN JONES, B. A., LIVERPOOL. [1]
Ganwyd Mr. Jones mewn ffermdy bychan a elwir Tŷ ddyn, yn agos i Talybont, yn y flwyddyn 1829. Mab ydoedd i'r diweddar Mr. David Jones, Pentreisaf, Llanllechid, yr hwn a fu yn flaenor cyfrifol gyda'r Trefnyddion Calfinaidd am amser maith yn Mangor. Cafodd ei addysg foreuol yn bennaf gydag ewythr iddo o frawd ei fam, sef y Parch. John Hughes, Aber Ogwen, ond Person Botwnog Lleyn y pryd hwnnw. Pan nad ydoedd Mr. Jones ond bachgennyn symudodd ei rieni i fyw i Fangor. Yn fuan wedi iddynt symud i Fangor, a phan oedd Mr. Jones tua phedair ar ddeg oed, rhwymwyd ef yn brentis mewn swyddfa marsiandwr am bum mlynedd. Yn nghapel Bedford-street y cafodd ei dderbyn yn gyflawn aelod eglwysig. Bu yn aelod ffyddlawn a llafurus mewn Cymdeithas Lenyddol a berthynai i gapel Bedford Street. Rhwng yr Ysgol Sabbothol, a'r Gymdeithas Lenyddol, a'r Llyfrgell, dêr byniodd lawer o les a gwybodaeth. Yn fuan ar ol hyn, cafodd fyned i dderbyn ei addysg o dan Mr. Parry a Mr. Edwards, i Athrofa y Bala. Dyma lle y bu am ddwy flynedd, yn llwyddiannus dros ben. O'r Bala aeth i'r University College, Llundain, lle y cafodd Honours perthynol i'r Coleg hwnnw. Yn y flwyddyn 1858, derbyniodd y gradd o B. A. (Bachelor of Arts) yn y London University.
Yn y flwyddyn 1856 cafodd alwad i fyned i wasanaethu yn eglwysi y Methodistiaid Calfinaidd Liverpool. Dyma lle y mae yn bresennol, ond yr ydym yn deall ei fod, oherwydd ystâd egwan ei iechyd, yn bwriadu symud o Liverpool i gymeryd gofal yr eglwysi Methodistaidd yn Croesoswallt.
Gyda golwg ar Mr. Jones fel ysgolhaig, llenor, a phregethwr, mae yn ddiameu y gallem ei restru yn y dos barth cyntaf a gododd yn Llanllechid a Llandegai erioed. Cawn ei fod wedi ysgrifennu lluaws o erthyglau rhagorol i'r Gwyddoniadur a'r Traethodydd, yn nghydag amryw gyhoeddiadiadau ereill.
Hefyd, ysgrifennodd Esboniad ar Luc ac loan i'r "Testament yr Ysgol Sabbothol, " a gyhoeddir gan Mr. T. Gee, Dinbych.
Cawn hefyd ei fod yn awr yn parotoi i'r wasg " Llaw lyfr ar Ddaeareg," yr hwn a fydd, mae yn ddiameu, yn chwanegiad gwerthfawr at lenyddiaeth ein cenedl.
PARCH. WILLIAM ROBERTS, ABERGELE
Dyma ŵr sydd yn ffrwyth cynnydd a llwyddiant eglwys y Carneddi. Mae yn ddiau fod yr eglwys hon wedi bod yn un o'r rhai mwyaf ffrwythlawn mewn magu dynion cyhoeddus gyda chrefydd. Mab i Mr. R. Thomas, Bontuchaf, Carneddi, yw Mr. Roberts. Ganwyd ef yn Ciltwllan, Llanllechid, yn y flwyddyn 1830. Dygwyd ef i fyny gyda chrefydd o'i febyd, ac mae yn llawen gennym gael dyweyd na chafodd yr eglwys unrhyw ofid oddiwrtho erioed. Cawn iddo gael ei godi i bregethu gan yr eglwys y dygwyd ef i fyny ynddi yn y flwyddyn 1850. Ni bu yn y Carneddi wedi ei godi i bregethu ond dwy flynedd, pryd y symudodd i Abergele i gadw ysgol ddyddiol; ac cyfnod hwnw oedd rhwng ei ddyrchafiad i bregethu a'i fynediad i Abergele, bu yn derbyn ei addysg yn athrofa y Bala. Ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth yn y flwyddyn 1861, pryd y galwyd ef gan yr eglwys Fethodistaidd yn Abergele i fod yn weinidog arni; ac yno y mae yn awr. Gyda golwg ar Mr. Roberts o ran ei alluoedd, ac fel pregethwr, nis gallwn lai na’i ystyried yn deilwng i'w restru yn y dosbarth blaenaf o'r gweinidogion a godwyd yn y ddau blwyf hyn. Mae adnoddau ac ymadferthoedd ei feddyliau yn arddangos cyfoeth diderfyn, yn nghyda galluoedd anhyspydd. Mae am ryw o'r elfennau hyny sydd yn gwneyd i fyny ddyn gwir fawr wedi cydgyfarfod ynddo; ond mae yn amlwg mai y ddwy elfen eglur yn ei gymeriad fel pregethwr ydyw, yr elfen athronyddol a'r farddonol; ac mae ei ddeheu rwydd yn cyfuno yr elfennau hyny â'u gilydd, a'u dwyn i arddull ymarferol, yn ei wneyd yn fuddiol, yn gystal ag yn boblogaidd. Gallem ddyweyd hefyd ei fod fel bardd yn cael ei restru yn uchel yn mhlith y beirdd. Mae lluaws o'i weithiau wedi ymddangos yn y Traethodydd o dro i dro, yn gystal mewn barddoniaeth a rhyddiaith.
PARCH. WILLIAM JONES, LLANLLYFNI
Mab i Mr. John J. Llystyn, Caemaesgollen, Llandegai, a brawd i'r pregethwr parchus a'r bardd tlws Mr. R. Llystyn Jones, a nai i'r diweddar Barch. W. John Llystyn, yw y Parch. W. Jones. Ganwyd ef yn y tŷ lle y mae ei dad yn byw yn bresennol, sef Cae-maes Gollen, yn y flwyddyn 1835. Galwyd ef i ddechreu pregethu yn y flwyddyn 1858. Derbyniodd ei addysg gyda Mr. Ebenezer Thomas (Eben Fardd), Clynog, a bu amryw flynyddau yn athrofa y Bala. Yn y flwyddyn 1864, cafodd ei ordeinio yn Nghymdeithasfa Llanrwst. Nid ydym yn gwybod ei fod wedi cyfansoddi unrhyw ddarn arbennig; eto, bydd yn ysgrifennu rhyw ychydig yn achlysurol. Yr ydym yn cael iddo gyfansoddi lluaws o englynion, yn nghydag amryw benillion ar wahanol destynau. Eto, ychydig fydd ef yn ymwneyd â'r gangen hon o lenyddiaeth; ond mae yn deall y wybod aeth ryfedd hon. Ei elfen ef yw Duwinyddiaeth. Yn y flwyddyn 1864, cafodd alwad unfrydol yr eglwys Fethodistaidd yn Llanllyfni i dd'od yno i'w bugeilio, fel gweinidog; ac yr ydym yn deall fod ei lafur a'i ymdrechion yn cael eu dylyn â llwyddiant. Fel pregeth ŵr, mae yn meddu ar yr elfennau hyny sydd yn wir angenrheidiol i wneyd pregethwr mawr a chymeradwy. Bydd hefyd yn cael ei alw yn fynych i weithredu fel Beirniad mewn cyfarfodydd llenyddol, ac yn cymeryd rhan bwysig yn fynych mewn cyfarfodydd cerddorol. Gallem ddyweyd for ei glod trwy'r wlad fel Beirniad teg a chyfiawn.
PARCH. ROBERT JONES, CAERGYBI
Mab yw Mr. Jones i'r diweddar Richard Jones, Winllan, Llanllechid; a nai i'r diweddar Owen Jones, Machine. Ganwyd ef yn y Winllan, yn y flwyddyn 1817. Ychydig o foddion addysg a gafodd; ond trwy ei lafur a'i ddiwydrwydd, daeth yn feddiannol ar gryn raddau o wybodaeth, yn neillduol felly mewn Duwinyddiaeth. Yn y flwyddyn 1842, codwyd ef i bregethu gyda'r Trefnyddion Calfinaidd yn y Gatehouse. Yn fuan ar ol hyn, symudodd i fyw i Gaergybi. Yn y flwyddyn 1867, mewn cymanfa yn Llangefni, cafodd ei ordeinio yn weinidog. Ystyrid ef yn bregethwr parchus a chymeradwy
YR ANNIBYNWYR:
PARCH. ROBERT MORRIS GRIFFITH, BLACKPOOL
Ganwyd y gweinidog parchus hwn yn Penybonc, Llandegai, yn y flwyddyn 1776. Pan yn fachgen ieuanc, gweithiai fel chwarelwr yn Chwarel y Cae. Cod wŷd ef i bregethu yn hen Gapel yr Achub gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, a hyny pan ydoedd tua 18 mlwydd oed. Yn fuan wedi hyn, aeth i Loegr i'r ysgol, ac oherwydd rhyw annghydwelediad â'r Trefnyddion Calfinaidd, ymadawodd oddiwrthynt, ac aeth at yr Annibynwyr; ac yn fuan cafodd ei ordeinio yn weinidog ar yr eglwys Annibynol Seisnig yn Blackpool, yn Swydd Lancaster. Bu yn weinidog yn y lle hwn am tua 50 o flynyddoedd; a chafodd ei lafur ei fendithio â llwyddiant mawr. Nid ydym yn deall iddo ysgrifennu fawr yn ystod ei oes, ond yr oedd fel pregethwr yn un o'r dosbarth mwyaf hyawdl a doniol. Talai ymweliad yn awr ac eilwaith â'i gymydogaeth enedigol, Bethesda, a byddai ar y prydiau hyny bob amser yn pregethu Cymraeg. Bu farw yn Blackpool, yn y flwyddyn 1858, yn 82 mlwydd oed.
PARCH. OWEN JONES, NANT-Y-BENGLOG
Mab ydyw Mr. Jones i Mr. J. Williams, Maesgaradog, Llandegai, ac ewythr i'r Parch. O. Jones, Ystalyfera, o frawd ei dad. Ganwyd 0. Jones yn Maesgaradog, yn y flwyddyn 1810. Ychydig o ddim moddion addysg a gafodd ef erioed. Nid oedd yn y ddau blwyf hyn ne mawr ddim moddion addysg pan oedd Mr. Jones yn fachgennyn; ond trwy ei lafur a'i ddiwydrwydd ei hun, cyraeddodd i gryn raddau o wybodaeth, yn enwedig felly mewn duwinyddiaeth. Yn y flwyddyn 1841, cod wŷd ef i bregethu gan yr eglwys Annibynol yn Bethesda, ac yn y flwyddyn 1864, ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth, ac i gymeryd gofal yr eglwys fechan yn Nant-y-Benglog.
Cawn fod Mr. Jones yn bregethwr da, ac yn dra chymeradwy yn mhlith ei frodyr.
PARCH. WILLIAM WILLIAMS, NEFYN.
Ganwyd Mr. Williams yn Pantdreiniog, ger Bethesda, yn y flwyddyn 1829. Bu yn derbyn ei addysg yn athrofa yr Annibynwyr yn y Bala. Dechreuodd bregethu yn y flwyddyn 1850, ac yn y flwyddyn 1855 cafodd alwad i dd’od i wasanaethu yr eglwys Annibynol yn Nefyn, yn yr hwn le y mae yn bresennol. Yr ydym yn deall fod Mr. Williams wedi cyrraedd graddau lled uchel fel dysgawdwr. Mae yn dduwinydd galluog, ac yn ymresymwr cadarn. Mae fel gweinidog a phregethwr yn boblogaidd a gwir gymeradwy yn y Cyfundeb y perthyna iddo.
PARCH. THOMAS T. WILLIAMS, LLANDDEUSANT.
Cawn i'r diweddar weinidog parchus uchod gael ei eni yn Pant-dreiniog, ger Bethesda, yn y flwyddyn 1831. Dechreuodd Mr. Williams bregethu yn 1857, ac ordeiniwyd ef i gyflawn waith y weinidogaeth yn 1861, pryd yr aeth i fugeilio yr eglwys Annibynol yn Llanddeusant, Môn. Yr ydym yn deall mai yn athrofa y Bala y bu yn derbyn ei addysg. Gallem ddyweyd yn hyf ei fod yn bregethwr da. Pregethai yn goeth, gafaelgar, ac effeithiol. Dywed y Parch. M. D. Jones, Bala—ei ddiweddar athraw—amdano, " ei fod yn fyfyriwr dyfal, yn gristion gloew, ac yn bregethwr tra chymeradwy." Yr oedd hefyd yn draddodwr hyawdl. Yr oedd siarad yn berffaith naturiol iddo. Bu farw Mehefin 10fed, 1863, yn 31 mlwydd oed.
PARCH. SAMUEL JONES, MIDDLE GRANVILLE
Mab i'r diweddar Mr. John Thomas, Bethesda, yw S. Jones, yr hwn a anwyd yn Bethesda yn y flwyddyn 1831. Nid ydym yn gwybod fod S. Jones wedi cael nemawr o fanteision addysg; eto, trwy lafur a'i ddiwydrwydd ei hun wedi noswylio, cyraeddodd i gryn raddau o enwogrwydd mewn dysg a gwybodaeth. Gall em ddyweyd iddo feistroli yr iaith Gymraeg a'r Seisneg i raddau pell iawn. Yn y flwyddyn 1860, cafodd ei godi i bregethu gan yr eglwys Annibynol yn Bethesda; ac yn y flwyddyn 1864, cafodd alwad gan yr eglwys Annibynol yn Middle Granville, America, i dd’od yno i'w gwasanaethu fel gweinidog. Ufuddhaodd i'r alwad, ac aeth yno, lle yr ordeiniwyd ef i gyflawni holl waith y weinidogaeth. Mae yn dda gennym gael dyweyd fod ei lafur, a'i lwyr ymroddiad i'r weinidogaeth, yn cael eu dylyn à llwyddiant anarferol yn nhir y gorllewin.
PARCH. DAVID T. WILLIAMS, RHUDDLAN
Mae yn deilwng o sylw fod Mr. Williams yn frawd i'r Parchn. W. Williams a T. T. Williams, am ba rai y mae gennym ychydig sylwadau o'i flaen ef; ac hefyd eu bod yn feibion i Mr. Thomas Williams, Llwybrmain, Mynydd Llandegai, a phregethwr cymeradwy gyda'r Annibynwyr. Ganwyd y Parch. D. T. Williams yn yr un man a'i ddau frawd, a hyny yn y flwyddyn 1841. Dechreuodd ar y gwaith mawr a phwysig o bregethu yn y flwyddyn 1861. Aeth yn fuan ar ol hyn i athrofa yr Annibynwyr yn y Bala i dderbyn ei addysg. Yn y flwyddyn 1866, cafodd alwad gan yr eglwys Annibynol yn Rhudd lan i dd’od yno i'w gwasanaethu fel gweinidog, ac felly ordeiniwyd ef ar y pryd. Er nad yw Mr. Williams ond ieuanc yn y weinidogaeth, gystal ag o ran oedran, eto yr ydym yn deall fod ei weinidogaeth yn y lle yn cael ei dylyn â llwyddiant mawr. Mae o feddwl treiddgar, ac yn siaradydd rhwydd a naturiol; yn ddiwinydd da, ac yn bregethwr hynod o gymeradwy yn y Cyfundeb Annibynol.
PARCH, OWEN JONES, YSTALYFERA
Mab ydyw Mr. Jones i Mr. John Jones, Maesgaradog, Llandegai. Ganwyd ef yn Maesgaradog, yn y flwyddyn 1844. Pan yn fachgen, bu yn derbyn addysg yn yr Ysgol Genedlaethol Tyntwr. Wedi iddo dyfu i dipyn o faint, ymroddodd o ddifrif i addysgu ei hunan mewn gwahanol gangenau gwybodaeth. Pan yn 18 mlwydd oed, codwyd ef i bregethu gan yr eglwys Annibynol yn Bethesda. Yn fuan ar ol hyn, aeth i dderbyn ei addysg i athrofa yr Annibynwyr yn y Bala. Bu yno am dymor, ac yna fe aeth i Brif athrofa Glasgow yn Scotland; ac yn Mehefin 1866, ordeiniwyd ef yn weinidog ar yr eglwys Annibynol yn y Wern, Ystalyfera, Swydd Morganwg. Gallem ddyweyd fod Mr. Jones wedi cyrraedd graddau uchel mewn dysgeidiaeth, ac fel pregethwr ystyrir ef yn un tra rhagorol, cymeradwy, a phoblogaidd.
Y TREFNYDDION WESLEYAIDD
PARCH. RICHARD HUGHES, SHILOH
Ganwyd Mr. Hughes yn Tre’rgarth, Hydref21, 1819. Enw ei dad oedd William Hughes, yr hwn oedd wedi symud o Dre’rgarth i Braichtalog er's amryw flynyddau cyn marwolaeth R. Hughes. Dyma lle y mae ei fam yn byw hyd yn bresenol. Mae yn ymddangos na chaf odd nemawr o fanteision i gyrraedd hyd yn nod ddysgeidiaeth gyffredin pan yn fachgen ieuanc. Aeth i'r chwarel yn ieuanc iawn, ac felly tyfodd i fyny yn fachgen lled ddiddysg, a lled wyllt. Yr ydym yn cael ei fod tua 19 oed pan yr ymaflodd peth yn bwysig iawn ar ei feddwl gyda golwg ar ei gyflwr ysbrydol rhyngddo a'i Dduw. Yn nechreu y flwyddyn 1839, yr ydym yn cael iddo ddechreu pregethu. Effeithiodd claddu ei daid—yr hen bregethwr doniol Mr. Owen Pritchard, Braichtalog—effeithiodd ei gladdedigaeth arno gymaint, fel y dywedodd ar ol hyny ei fod fel pe buasai yn clywed ei daid yn gwaeddi arno o'r bedd, gan ddywedyd wrtho, " YN AWR, RICHARD, CYMER FY LLE. " Ar ol y diwrnod hwnw, ni theimlodd ei hun yr un dyn byth. Dywed, " Deffrodd fy meddwl oddifewn i mi, ac aros odd argraff annileadwy ar fy nghalon mai fy lle i oedd pregethu yr efengyl." Cawn iddo yn y flwyddyn 1840 gadw ei hun yn yr ysgol yn Nghaernarfon, er cyrraedd graddau o ddysg, ac ychydig o gydnabyddiaeth o'r iaith Seisneg.
Yn y flwyddyn 1841, fe'i cynygiwyd allan i'r gwaith teithiol, yn unol â threfn y Cyfundeb Wesleyaidd, ac fe osodwyd ei enw ar y List of Reserve. Yn Awst yr un flwyddyn, fe aeth i sir Fôn, i deithio ar gyflog, trwy gylchdaith Beaumaris. Yn Awst, 1842, fe'i galwyd ef allan i'r gwaith gan y Gynadledd. Sefydlwyd ef yn weinidog yn Beaumaris, i lafurio dan arolygiaeth y Parch. D. Williams. Symudwyd ef oddi yno yn Awst, 1843, a sefydlwyd ef yn y Wyddgrug, i gydlafurio â'r Parch. R. Prichard. Mae yn ymddangos mai ei brif alluoedd meddyliol oeddent y galluoedd i DDYCHYMYGU, a'r gallu i GOFIO. Ein meddwl wrth ddyweyd hyn ydyw, fod y dychymyg a'r cof yn fwy amlwg ynddo na'r galluoedd ereill. Fel Pregethwr, yr oedd yn un o'r rhai mwyaf doniol a hyawdl a feddai y Cyfundeb. Gallwn ddyweyd yn hyf amdano, fod ynddo bob cymhwysder i wneyd pregethwr cymeradwy yn Nghymru. Yr oedd ei ymddangosiad personol yn ffafriol iawn iddo yn yr areithfa-ei dymer gynhes ef, ei lais grymus, cyraeddgar, ac effeithiol. Yr oedd yr holl bethau hyn yn peri i bawb ddyweyd, mai pregethwr tra rhagorol ydoedd. Nid ydym yn gwybod iddo gyfan soddi rhyw lawer. Ysgrifenodd ddwy bregeth ragorol pan yn yr ysgol yn Nghaernarfon. Cyhoeddodd hwy yn llyfryn bychan chwecheiniog. Eu pynciau oeddent, "Crefydd Foreuol;" (Preg. xii. 1;) a " Llywodraeth Duw." (Salm xciii. 1-5.) Bu farw yn y flwyddyn 1847, yn 28 mlwydd oed.
PARCH. WILLIAM M. WILLIAMS, BRYMBO.
Mab ydoedd y gŵr ieuanc hwn i Mr. Morris Williams, pregethwr cymeradwy yn y Cyfundeb Wesleyaidd, yr hwn sydd yn byw ger Tre’rgarth, Llandegai. Ganwyd W. M. Williams yn y flwyddyn 1836. Mae yn ym ddangos i Mr. Williams dreulio y rhan foreuol o'i oes yn debyg fel y gwna y rhan fwyaf o blant dynion; eto, yr oedd yn meddu ar chwaeth dda, a chryn lawer a wybodaeth, pan nad ydoedd ond gŵr ieuanc iawn. Bywyd moesol, ond anghrefyddol, oedd nodwedd tymor boreu ei oes. Yr oedd yn meddu ar dalentau naturiol gwerthfawr. Ychydig y bu yn pregethu yn gynorthwyol yn ei gylchdaith ei hun, ond dangosai ei gynnydd yn amlwg i bawb. Aeth trwy yr arholiadau gofynnol yn y Cyfarfod Talaethol yn wir foddhaol, ac wedi hyny aeth trwy yr arholiadau o flaen y pwyllgor yn Llundain. Felly galwyd ef i waith y weinidogaeth gan y Gynadledd yn y flwyddyn 1861. Gosodwyd ef i lafurio yn nghylchdaith Coedpoeth, ger Brymbo. Derbyniodd gymeradwyaeth mawr ar ddechreuad ei weinidogaeth. Addawai wneuthur gweinidog gwir ddefnyddiol ac ymroddgar. Yr oedd fel Pregethwr yn oleu, athrawiaethol, a dylanwadol. Yr oedd yn meddu ar dreiddgarwch a chraffder anghyffredin fel duwinydd. Yr oedd hefyd yn meddu ar ddoniau ac hyawdledd anhyspydd. Claddwyd ei ran farwol yn ymyl capel y Wesleyaid yn Coedpoeth, yn 26 mlwydd oed. Mae yn ddiameu fod y gofgolofn sydd ar ei fedd yn arwydd amlwg o'r parch a'r teimlad da oedd yn mynwes y cyfeillion yn y gylchdaith honno tuag at eu hanwyl a'u diweddar weinidog. Yn bresenol, cawn adael ein hen gyfaill gyda dymuno "heddwch i'w lwch."
PARCH. HUGH HUGHES, CAERLLEON
Mab ydyw Mr. Hughes i'r diweddar W. Hughes, Braichtalog, Llandegai, a brawd i'r diweddar weinidog parchus R. Hughes, Braichtalog. Ganwyd ef yn y lle uchod yn 1842. Ychydig o foddion addysg a gafodd yn nyddiau ei ieuenctyd, ond yr oedd yn amlwg fod ynddo elfennau hanfodol i wneyd dyn da. Codwyd ef i bregethu gan yr eglwys Wesleyaidd yn Shilo, yn y flwydd yn 1863, ac yn y flwyddyn 1865, cafodd ei ddyrchafu i'r weinidogaeth, pryd y gosodwyd ef yn Nefyn am dymor byr, ond symudwyd ef oddiyno i Gaerlleon, lle y mae yn bresenol. Rhestrir ef yn un o'r pregethwyr mwyaf poblogaidd yn y Cyfundeb.
BEDYDDWYR
PARCH. W. J. EVANS, LLANFAIR—TALHAIARN
Ganwyd Mr. Evans yn Bethesda, yn y flwyddyn 1844. Mab ydyw i Mr. John Evans, Ogwen Terrace, Bethesda. Bu yn derbyn ei addysg yn ngholeg y Bedyddwyr yn Hwlffordd am dair blynedd, lle y cyraeddodd gryn raddau o enwogrwydd fel ysgolhaig. Yn y flwyddyn 1863, codwyd ef i bregethu gan eglwys y Bedyddwyr yn Bethesda, a chafodd alwad yn 1866 gan eglwys y Bedyddwyr yn Llanfair-talhaiarn i dd'od yno i'w bugeilio. Yr ydym yn deall fod Mr. Evans yn ŵr ieuanc hynod o obeithiol, ac fel pregethwr yn wir gymeradwy.
II.—Y PREGETHWYR CYNORTHWYOL
MEGYS ag y sylwasom am y Gweinidogion, nas gallem 1 ystyried yr oll ohonynt hwy yn teilyngu eu rhestru yn mhlith "Enwogion Llanllechid a Llandegai," gallem grybwyll yr un peth am y Pregethwyr; ond yn gymaint a'u bod yn ddosbarth o gryn ddylanwad yn y wlad, fel ag y maent yn ddynion cyhoeddus, dichon na fyddai yn ormod i ni eu hystyried yn deilwng o'u rhestru yn y wedd ganlynol yn mhlith " Enwogion Llanllechid a Llandegai."
- ↑ Cyn i'r traethodyn hwn fyned i'r wasg, yr oedd Mr. Jones wedi ymadael o Liverpool i Groesoswallt i weinidogaethu; ac yn Hydref 29ain, 1867, derbyniodd Dysteb anrhydeddus gan ei hen gyfeillion yn Liverpool, yr hon oedd yn cynnwys cant a deg punt ar ugain mewn aur