Hanes y Bibl Cymraeg/Dr. William Morgan
| ← Thomas Huet | Hanes y Bibl Cymraeg gan Thomas Levi |
Dr. Richard Parry |
IV. Dr. William Morgan.
Dyma y gŵr da ag y mae Cymru yn ddyledus iddo am ddwyn yr holl Fibl allan yn yr iaith Gymraeg. Cyfieithodd ef a'i gynorthwy wyr yr oll o'r Hen Destament a'r Apocrypha, a diwygiodd Destament Newydd William Salesbury; a chymerodd y gorchwyl iddo lawn deng mlynedd o amser.
Mab ydoedd i William, neu John, Morgan, o Ewybrnant, plwyf Penmachno, Sir Gaernarfon; a'i fam oedd Lowri, ferch William ab Ifan ab Madog ab Ifan Tegin, o'r Betws. Nid oes dim o'i hanes boreuol ar gael. Cafodd ei ddysgeidiaeth yn ngholeg St. Ioan, yn Mhrifysgol Caergrawnt. Yr oedd yn dysgu yn gyflym, a chymerodd bedwar o deitlau yn olynol yn y Brif-ysgol; sef B.A. yn 1568; A.M. yn 1571; B.D. yn 1578; a D.D. yn 1583. Cafodd Ficeriaeth Trallwng, Sîr Drefaldwyn, yn Awst 1575, a bernir mai hwn oedd ei bennodiad cyntaf. Wedi bod yno am dair blynedd symudodd i Llanrhaiadr-yn-Mochnant, Sir Ddinbych, lle y dechreuodd yn ebrwydd ar ei waith clodfawr o gyfieithu y Bibl.
Wedi gorphen ar y gwaith, bu am tua blwyddyn yn Llundain yn arolygu ei argraphiad, ac yn y cyfamser, yn cael llety croesawgar gan Dr. Gabriel Goodman, Deon Westminster, yr hwn y mae yn ei gydnabod yn gynhes yn nghyflwyniad y gwaith. Yn y flwyddyn y gorphenodd ei Fibl, gwobrwywyd ef â phersoniaethau Llanfyllin, a PennantMelangell; ac yn 1594, ychwanegwyd iddo bersoniaeth Dinbych. Yn 1595, yn dra haeddianol, ac ar orchymyn pennodol y Frenines Elisabeth, rhoddwyd iddo gadair esgobol Llandâf; ac yn 1601, cafodd Esgobaeth Llanelwy, lle bu farw Medi 10fed, 1604, ac y claddwyd ef yn ei brif eglwys heb gymaint a gwyddfaen i ddangos ei fedd. Dywed Syr John Wynn o Wydir ei fod yn ysgolorcampus yn yr ieithoedd Groeg a Hebraeg," ac iddo "farw yn ddyn tlawd." Os haeddodd unrhyw Gymro gof-golofn i gadw ei enw yn barhaus o flaen llygaid ei gydwladwyr, fe haeddodd Dr. William Morgan hi. Nid yw Cymru mor ddyledus i neb un o'i beirdd, ei cherddorion, ei gwleidiadwyr, a'i rhyfelwyr ag ydyw i William Salesbury, Richard Davies, William Morgan, John Davies, a Richard Parry, cyfieithwyr y Gyfrol ddwyfol i'r heniaith Gymraeg. Bendigedig fyddo eu coffadwriaeth. Priodol iawn y canodd Sion Tudur i Dr. Morgan:
Cei glod o fyfyrdod fawr,
A da dylych hyd elawr,
Tra gwnair tai, tra caner tant,
Tra fo Cymro 'n cau amrant."