Holl Waith Barddonol Goronwy Owen/Awdl Coffa gan Gutyn Peris

← Awdl Coffa gan Twm o'r Nant

Holl Waith Barddonol Goronwy Owen gan Goronwy Owen golygwyd gan Isaac Foulkes

Calendr y Carwr →

AWDL COFFADWRIAETH AM Y PARCH.
GORONWY OWEN,

Gan GUTYN PERIS.

BRIW! braw! brwyn!^[1] mawr gwyn gaeth!—bradwy,^[2] yn awr,
Brydain wen, ysywaeth!
Dros Gymru llen ddu a ddaeth;
Anhuddwyd awenyddiaeth.

Och och ys gorthrwm ochain—mawr ynof
Am Oronwy Owain;
Pêr wawdydd, Prif fardd Prydain,
Sŷ ŵr mud, is âr a main.^[3],

Carwr, mawrygwr Cymreigiaith—ydoedd;
Awdwr prif orchestwaith,
Wrth wreiddiol reol yr iaith,
Braw farw hwn, brofwr heniaith.

Meddianydd mwy o ddoniau—ac awen
Nag un yn ei ddyddiau
Prydai gerdd (pan'd^[4] prid^[5] y gwau?)
Gyson, heb ry nac eisiau.

Yn iâch awen a chywydd!
Darfu am ganu Gwynedd
Duw anwyl! rhoed awenydd
A doniau byd yn y bedd!

Ow! dir Mon, wedi rhoi maeth—i esgud^[6]
Wiw osgordd^[7] gwybodaeth
Och ing a nŷch angau wnaeth
I fro dewrion fradwriaeth.

Diwreiddiwyd ei Derwyddon,
A'i beirdd sad yn mae brudd sôn!
Gwae'r ynys, aeth Goronwy;
Ni bu ei fwy neb o Fôn.

Prif flaenawr mawr yn mhlith myrdd
O awduron hydron,^[8] heirdd;
Bydd gwastad goffâd o'i ffyrdd
Yn oed byd, ynad y beirdd.

Gorawen^[9] nef i'r gŵr nod
Uwch Homer cerddber y caid;
A chyson gath!^[10] uwch Hesiod,
Goreugerdd feirdd y Groegiaid.
Llyw barddas uwch Horas hên,
A Virgil gynil ei gân;
Er rhwysg Rhufein—feirdd a'u rhin,
Gŵr o enw mwy G'ronwy Mon,

Bu yn hyddysg arwyddfardd bonheddig
Coffai hen dreigliadau dirgeledig
Brython, a'u hachau, raddau mawryddig,
Chwith, hylaw athraw a'i chwe' iaith lithrig,
Bod yn ei ôl; byd anelwig! mwyach—
Yn iach! ni wys bellach hanes bwyllig.

Tlysach na gwawd Taliesin—yw ei waith,
Neu araith Aneurin;
Mwy ei urddas na Myrddin,
Ac uwch Dafydd gywydd gwin.

Edrychais, ymdreuliais dro,
Am raddol gymhar iddo,
Trwy fawr gyrch,—tra ofer gais:—
Ni welais:—traul anolo.^[11]

Ni bu Frydain wèn heb fawr radau
Yr awen fawrwyrth er yn forau,—
A choffa hoenwawd^[12] i'w chyffiniau
Gan dderwyddon, mwynion emynau,
A beirdd uniawn, ewybr^[13] ddoniau;—enwog,
Syw,^[14] aurdorchog, odidog deidiau.

Goronwy gŵr hynod o'r pendodau,
Ebrwydd lafurwyr yn eu beirddlyfrau
Odid o'r beirddion, diwydion dadau,
Y bu un awdwr yn ei benodau,
Mor ddestlus, fedrus fydrau,―mor berffaith
Mewn iaith, iesin^[15] araith, a synhwyrau.

Manwl a digwl^[16] y gweinidogodd;
Hud^[17] a gorddwy^[18] a phob gwyd^[19] gwaharddodd;
Rhagfarn, rhagrith, a gaulith^[20] ogelodd;
A mawl Iôn i blith dynion a daenodd;
Ac iddynt efe gyhoeddodd yn dwr
Enw y Creawdwr, i'r hwn y credodd.

Er trallodion, gofalon filoedd,
Bu lawen dirion mewn blinderoedd,
Gan wir gofiaw llaw a galluoedd
Duw Iôr i'w weision, hyd yr oesoedd:
Ei awen bêr o'r dyfnderoedd—isel
Ehedai'n ufel^[21] hyd y nefoedd.

Bu tra chyweithas bob tro chwithig
Yn hynt ei fywyd, fyd tarfedig.^[22]
Uthrol^[23] dro nodol dirwynedig
Troi o'r blaenawr mawr i Amerig
Truenus beirddion, tra unig—o'i ôl:—
Tra niweidiol fu'r tro enwedig.

Yma y poenwyd am y penial;^[24]
Yntau wrda hwnt^[25] o'i ardal
Yn bwrw einioes mewn bro anial:—
Trwm o'r ddwyochr, tramawr ddial!

Trymaf tremiad,^[26]
Breuddwyd irad,^[27]
Briddo dewrwas
Yn Virginia
Llin hên Droia
'N Llan Andreas

Budd na chyfoeth na bêdd ni chafodd
O'r eiddo Mon, er a ddymunodd
A Duw er hyny da y rhanodd;
A f'ai oreu iddo ef rhoddodd
Duw eilwaith a'i didolodd—o'r bŷd trwch:—
Ei Nef i degwch nef a'i dygodd.

Yn iach anwyl wych ynad,—oedd ddichlyn
I'w ddwy uchel alwad;
Ffuraf^[28] Fardd ac Offeiriad
A throm och am athraw mâd!^[29]
Pregeth ryfedd o'i ethryb^[30]
In' och'lyd ein uchel dyb.
Daearwyd ei orwedd,
Lle yr awn oll yr un wedd.
Pa fodd hyn? pwy a fydd iach,
A'i dyfiad o waed afiach?
Un dawn rhag angau nid oes:—
Ei ran yw dwyn yr einioes.
Daear i ddaear ydd â:–
Ond awen, hi flodeua.

Er rhoi yn isel wir hanesydd,
Dewin dwnad, tyf dawn dywenydd
Yn egin o'i weryd, yn gain^[31] irwydd;
Blodau'r iaith yw ei waith, wiw ieithydd;
Eirioes^[32] gan bob oes bydd—ei ganiadau
I'w geneuau fal y gwin newydd.

Tra rhedo haul yn nen ysblenydd^[33]
Y rhed ei fawl, wr di hefelydd;^[34]
O dad i fab, dweud a fydd—moladwy
Am Oronwy, mawr ei awenydd!

Ofer o'i herwydd fawr hiraeth:—pwyllwn,
Na wylwn o'i alaeth
Llawer iawn gwell y lle'r aeth,—
Fro dirion ddi fradwriaeth.

Gwlad nef ei haddef^[35] heddyw,—
Trefad^[36] awen fad nef yw.
Anwylfardd yn ei elfen,
Ni thau a mawrhau y Rhên.^[37]
Mae'n yspryd tanllyd, unllef,
Un llawen hoen a llu nef,
Yn gwau mawl i'r bythawl ben,
Duw y duwiau Dad awen.

Nodiadau

1. Trymder.
2. Drylliedig
3. 3 Meini
4. Pa ond
5. Hoff
6. Dyfal,
7. Ceidwadon
8. Cedyrn
9. Llawenydd.
10. Caniad.
11. Anfuddiol.
12. Llawengerdd.
13. Cyflym.
14. Dysgedig, doeth.
15. Teg.
16. Difai.
17. Hudoliaeth.
18. Trais.
19. Pechod
20. Gaugrefydd
21. Tan
22. Chwaledig
23. Rhyfeddol
24. Ffel-graff, a synwyrlym
25. Draw
26. Golygiad
27. Gresynus
28. Doethaf neu ddysgedicaf
29. Da
30. O'i herwydd
31. Teg
32. Hardd
33. Disglaer
34. Digyffelyb
35. Cartref.
36. Trigfa.
37. Arglwydd