Humphrey Jones a Diwygiad 1859/Llythyrau'r Diwygiwr I
| ← Yr Haul yn Machlud | Humphrey Jones a Diwygiad 1859 gan Evan Isaac |
Llythyrau'r Diwygiwr II |
IX.
LLYTHYRAU'R DIWYGIWR.[1]
Defnyddiwyd pob rheswm a dyfais gyfreithlon i gael y Diwygiwr at ei waith eilwaith, ond nid i ddim pwrpas. Ysgrifennodd Gwilym Llŷn at y diweddar Mr. D. Delta Davies, Aberdâr, ar y pryd, a oedd yn gyfaill mawr i Humphrey Jones i geisio ganddo ddarbwyllo'r Diwygiwr i adael ei lety ac ymafael yn ei waith drachefn. Oherwydd prinder amser methodd gan Mr. Davies ymweled ag Aberystwyth, ond bu'r ddau'n gohebu â'i gilydd yn hir, a dengys rhai o lythyrau'r Diwygiwr gyflwr ei feddwl yn nhir neilltuaeth.
Ysgrifennwyd y cyntaf o'r llythyrau ym Mehefin, 1859, a'r olaf ym Mehefin, 1860. Rhoddir hwynt yn y bennod hon yn gyflawn, air am air, fel yr aethant o law Humphrey Jones.
Mehefin 29, '59.
Anwyl Frawd,
Derbyniais lythyr oddiwrthych ers rhai misoedd yn ôl, ac yr oeddwn yn meddwl ei ateb yn uniongyrchol; ond digwyddodd i mi ei golli yn yr adeg hono, felly ni wyddwn mo'ch cyfeiriad; ond ddoe fel yr oeddwn yn ymddiddan ag un o'r cyfeillion am danoch, dywedodd wrthyf fel secrat, fod eich Direction gyda Miss Jane Rowlands, a thrwy hyny mi a'i cefais.
Derbyniais lythyr oddiwrthych ers rhai misoedd yn ôl, ac yr oeddwn yn meddwl ei ateb yn uniongyrchol; ond digwyddodd i mi ei golli yn yr adeg hono, felly ni wyddwn mo'ch cyfeiriad; ond ddoe fel yr oeddwn yn ymddiddan ag un o'r cyfeillion am danoch, dywedodd wrthyf fel secrat, fod eich Direction gyda Miss Jane Rowlands, a thrwy hyny mi a'i cefais.
Ond i ddychwelyd at y pwnc. Y mae fy mhrofiad i yn berffaith yr un fath a'ch profiad chwithau. Y mae treio gosod allan fy mhrofiad yn amhosibl. Nid oes iaith mewn bod a fedr osod allan fy nhrallodion am chwe mis. Bum bron a marw ugeiniau o weithiau, a buasai yn dda gennyf gael marw yn yr adegau hyn. Yr oedd meddwl am bob peth yn rhwygo fy nghalon; yr oedd y pethau melusaf yn chwerwach nag angau. Yr oedd adgofio am fy llwyddiant blaenorol yn fy llethu yn lân; ond rhwng yr adegau chwerw yna byddwn yn teimlo yn galonog a dedwydd, ond eto yn analluog i wneud dim byd. Ceisio gweddio, ond yn methu gwneud dim byd o honi. Ceisio cyngori, ond yn gorfod eistedd i lawr. Ond er Sabboth tair wythnos i'r diweddaf y mae cyfnewidiad aruthrol wedi cymeryd lle yn mhawb o honom. Cyn hyny yr oedd ein cyrff yn darfod bron i'r dim gan drallod ein meddwl. Yr oeddym wedi myned mor nervous fel yr oedd y swn lleiaf yn ein dychrynu. Yr oeddwn i wedi mynd yn neilltuol o wan; yr oeddwn wedi colli fy stomach bron yn hollol. Ond er y pryd hwnw y mae fy nghorff yn cryfhau, ac yr wyf yn mynd yn fwy stout yn barhaus. Nid wyf yn fwy galluog i wneud dim yn awr nag oeddwn o'r blaen. Y mae fy nhafod yr un mor gloedig, y mae fy nghof llawn mor ddrwg: y mae holl alluoedd fy meddwl yr un mor bŵl a thywyll. Yr wyf fel ac yr wyf yn bresennol yn berffaith annefnyddiol a diles i bawb.
Ond bendigedig fyddo yr Arglwydd, y mae genyf sicrwydd yn fy mynwes y deuaf allan cyn bo hir. Yr wyf yn gwybod pan y deuaf y byddaf gan mil o raddau yn fwy defnyddiol nac erioed. Ni fuodd yr un gradd o amheuaeth yn fy meddwl o'r fynyd gyntaf y methais bregethu hyd y fynyd bresenol na ofale yr Arglwydd i'm cael i allan yn ogoneddus yn y pen draw. Dyna yr unig beth oedd yn fy nal i fyny rhag myned i anobaith. Y mae yr eglwys hon bron i gyd wedi myned yr un fath a mi, ond fy mod i wedi myned yn ddyfnach. Y mae Jane Rowlands wedi myned iddi ym mhell iawn, yn mhellach nag y mae hi yn feddwl. Y mae argraff ar fy meddwl er amser maith y byddwch chwi yn cael eich gollwng yn rhydd yr un pryd ar eglwys hon a minau. Byddwch gystal ag anfon atebiad i'r llythyr hwn, a charwn gael gwybod state eich meddwl y dyddiau hyn, ac yn fy llythyr nesaf mi anfonaf esboniad ar y cyfan. Y mae yr Arglwydd yn ddiweddar wedi egluro y cyfan i mi, fel yr wyf yn deall natur yr oruchwyliaeth ryfedd a doeth hon.
Hyn yn fyr oddiwrth eich cywir frawd,
Humphrey Jones.
Gorff. 19, '59.
Anwyl Frawd,
Derbyniais eich llythyr ac yr oedd yn llawenydd neillduol genyf glywed oddiwrthych a gweled yn eich llythyr hwn eto fod eich profiad yn cyd-daro yn hollol a'm profiad i a'r cyfeillion. Darllenais eich llythyr i rai o'r brodyr, ac yr oeddynt yn credu fod rhywun wedi anfon ein hanes ni i chwi neu eich bod chwi yna yn yr un oruchwyliaeth ryfedd a ninau. Gyda golwg ar y dideimladrwydd, syrthni, a'r cysgadrwydd sydd wedi eich dal, felly y mae wedi ein dal ninau, fel y mae amryw o'r cyfeillion yn credu eu bod wedi myned yn waeth yn lle myned yn well. Y mae holl ddyledswyddau dirgelaidd a chyhoeddus crefydd wedi myned yn ddiflas ac yn faich. Beth a all fod yr achos o hyn sydd yn dywyll i lawer. Y mae rhai yn credu fel y chwithau ein bod ni wedi disgwyl gormod wrth yr Arglwydd a thrwy hyny dristau y dylanwadau a cholli "amser ein hymweliad." Ond y mae eraill y rhai sydd yn deall natur y Diwygiad yn gwybod yn amgenach. Y mae rhai yn meddwl fod y Diwygiad ar ben ac nad oes dim i ddisgwyl yn y tymor hwn, ac y mae eraill yn credu nad yw y Diwygiad ddim ond dechrau, fod y pethau goraf a mwyaf gogoneddus yn ol. Gyda golwg ar ddisgwyl gormod wrth yr Arglwydd, 'dall hyny ddim bod, oblegid fe weithiodd pawb o honom nes darfu i ni fethu yn hollol. Nid oes yma un blaenor a gweddiwr cyhoeddus na ddarfu iddynt fethu "lawer gwaith, ond ers ychydig fisoedd yn ol fe gyfnewidiodd yr Oruchwyliaeth, fel y maent yn gallu symud yn mlaen yn weddol, a gweddol yw hi hefyd, oblegid nid oes dim dylanwad mewn dim. Yr oedd llawer mwy o ddylanwad pan yn methu ar haner eu gweddiau, nac sydd yn awr. Wel, meddwch chwi, y mae y Diwygiad ar ben. Nag ydyw, nag ydyw, y mae y Diwygiad neu yr Oruchwyliaeth yn myned yn mlaen ac yn dyfnhau o hyd, nid yw hi ddim byd ond ei bod hi wedi cyfnewid fel y mae hi wedi myned yn fwy sych, digysur a dryslyd. Y mae yr Arglwydd wedi atal y dylanwadau cysurol ac effeithiol fel y mae yr Oruchwyliaeth yn awr yn myned ymlaen drwy chwerwdod, sychder a siomedigaethau. Ond ni a adawn y cyfan gan y cewch chwi esboniad ar bob peth yn fuan. Gyda golwg ar y sobrwydd mawr, neu yr arswyd, sydd yn eich dal, felly y mae ef yn ein dal ninau, yn neillduol y nos o ddeg o'r gloch hyd ddau o'r gloch y boreu. Y mae pob peth yn dweud ein bod ni yn yr un Oruchwyliaeth. Yr oeddych hefyd yn crybwyll eich bod chwi yn ofni na chewch chwi ddim bod o wasanaeth i'r Arglwydd ddim rhagor, felly y bum inau yn ofni ar lawer adeg, ac yn gweled fy hun yn hollol anfuddiol; ond yn awr yr wyf yn gwybod y byddaf fi ddeg mil mwy o wasanaeth i'r Arglwydd nac y bum erioed, yr wyf yn sicr y dychwelir cant am bob un a ddychwelwyd o'r blaen, a chan wired ac y caf fi fod fe gewch chwithau fod, oblegid yr ydym yn yr un tywydd a threualon. Nid yw eich bod chwi yn credu na chewch chwi ddim bod o wasanaeth i'r Arglwydd yn rhagor ddim ond gwaith y gelyn i gyd; mi dybiwch eich bod chwi wedi tristau ei Ysbryd sanctaidd a mygu ei ddylanwadau. A ydych chwi yn meddwl fod eich Tad nefol am eich taflu megys peth ysgymunedig am weddill eich oes, oblegid anufudd-dod ychydig fisoedd ? A ydych chwi yn meddwl na wnai yr Arglwydd faddeu i chwi ar eich edifeirwch? Na, y mae y peth yn hollol afresymol ac anysgrythyrol. Onid yw yr Arglwydd yn mhob oes o'r byd wedi gwneud y Rakes penaf yn y byd yn ddefnyddiol drosto, ai tybed na faddeu ef i'w blant os byddant wedi colli eu lle gan ei fod yn codi gelynion i'r fath anrhydedd? Nid yw yr Arglwydd ddim yn edrych ar ymddygiad blaenorol neb, ond yn cymeradwyo neu yn anghymeradwyo pawb wrth fel y maent yn bresenol. Yr achos fod y gelyn yn eich perswadio i gredu hyn yw eich bod yn cael y fath olwg gyffrous ar eich gwendid a'ch anheilyngdod mawr. Gwn i am bedwar o bregethwyr heblaw y chwi a finau wedi myned i'r un oruchwyliaeth a ni, ac y mae y rhai hyny ar lawer adeg yn credu na fyddant o ddim defnydd i eraill yn y dyfodol.
Gyda golwg ar fy nyfodiad yna i roddi tro, ni chym- erwn i lawer am adael yr eglwys hon yn yr agwedd y mae hi yn bresenol. Y mae y cyfarfodydd diwygiadol yn parhau yma o hyd, ac yr ydym yn benderfynol o ddal ati nes y daw y Diwygiad. Er mai caled a sychlyd yw y moddion, eto yr ydym am ddal ati goreu y gallwn gan gredu y gwrendy yr Arglwydd ein holl weddiau. Yr wyf yn dal i gryfhau o hyd ac mewn disgwyliad cryf fod fy ngollyngdod yn ymyl. Nid yw galluoedd fy meddwl yn ddim gwell, ac nid wyf yn disgwyl iddynt fod hyd nes tywalltith yr Arglwydd ei Ysbryd arnom. Yr wyf yn gwybod mai ar unwaith y goleuir fy meddwl, a phawb ohonom. Y mae fy meddwl ar ambell i fynyd pan fydd y dylanwad yn disgyn arnaf fel lamp yn oleuni i gyd, ond tywyllwch a gwendid sydd yn canlyn wedyn. Yr wyf weithiau yn hynod o galonog ond yn amlach yn ddigalon a llesg.
Megys yr wyf wedi addaw rhoddi esboniad i chwi ar yr Oruchwyliaeth ryfedd, doeth a dyrus hon, felly mi wnaf y goreu gallaf. Cofiwch nad wyf fi ddim am roddi rhesymau dros y naill beth na'r llall, ond eich hysbysu fel brawd o'r hyn y mae yr Arglwydd wedi hysbysu i mi ugeiniau o weithiau. Yr wyf yn deall natur yr Oruchwyliaeth gystal ag yr wyf yn deall mai dau lygad sydd yn fy meddiant. Nid yw yr Oruchwyliaeth ddim mwy na dim llai na chyflawniad llythrenol o'r geiriau hyny yn Rhufeiniaid 9, 28. Neu mewn geiriau eraill yr Ysbryd barn a llosgfa" hwnw sydd i ddisgyn ar y byd fel rhagbaratoad at ddyfodiad y Milflwyddiant.
Yr wyf yn gwybod gystal ag y gwn i mai dyn wyf fi fod gwawr y Milflwyddiant i dori ar y byd mor fuan ac y tyr y Diwygiad sydd yn yr eglwys hon allan; yr Wyf yn gwybod hefyd yr achubir pob enaid yn Nghymru a Lloegr,a chan mwyaf o'r America ac Awstralia, mewn haner blwyddyn wedi i'r wawr dori yma. Yr wyf yn gwybod fod y geiriau hyny i gael eu cyflawni i berffeithrwydd, yn nghorff y flwyddyn hon, h.y. cyn Gorffennaf blwyddyn i nawr,-"A bydd yn y dyddiau diweddaf y tywalltaf fy Ysbryd ar bob cnawd."
Pe bawn i ddim ond nodi y profion dirgelaidd y mae yr Arglwydd wedi roi i mi y mis hwn yn neillduol fe gredech chwithau yn y fan, ond gadawaf bob peth yn bresenol fel y maent. Y mae yn debig eich bod chwi wedi clywed fod yna ychydig ddryswch wedi bod yn yr eglwys, ond y mae pob peth wedi ei gladdu a phawb yn disgwyl am Ddiwygiad.
Ysgrifenwch mor fuan ac y cewch ddim cyfle. Hyn. yn fyr ac aniben oddiwrth eich anwyl frawd,
Praw y llythyr uchod mai dirywio'n raddol a wnai Mr. Jones o ran cyflwr ei feddwl, a dengys hefyd mor anodd ydyw esbonio dyn yn ei gyflwr presennol ef. Yn ei eglurhad ar anawsterau Mr. Delta Davies, amlyga wybodaeth ysgrythurol helaeth a chywir, a rhydd iddo gyfarwyddiadau rhesymol ac addas. Eithr daw amhwylledd yn amlwg yn hysbysiadau pendant a phroffwydoliaethau ei esboniad ar yr "Oruchwyliaeth ryfedd, doeth a dyrus."
Medi 16, '59.
Anwyl Frawd,
Yr oeddwn i wedi rhoddi i fyny ddisgwyl am atebiad oddiwrthych os cryn amser, ond er fy syndod a'm gorfoledd dyma lythyr yn dyfod yn ddisymwth oddi wrthych. Nis gallwn wybod beth allai fod yn achos na ysgrifenech; ond pan ddarllenais eich llythyr cefais fy llwyr fodloni ar unwaith.
Yr ydych yn son yn eich llythyr eich bod chwi ar droiau yn neillduol o nervous a thrwy hyny a phethau eraill yn hynod o ofidus a thruenus. Anwyl Frawd, y mae yn hawdd genyf eich credu, oblegid yr wyf fi ac ugeiniau o'r cyfeillion yn gwybod am hyny drwy brofiad. O! mor aml y byddaf yn barod i ofyn, A oes y fath ofid a'm gofid i yr hwn a wnaethpwyd i mi"; ond eto byddaf ar ryw adegau yn teimlo yn bur foddlawn a dedwydd, ac yn gallu diolch am y chwerw fel y melus. Gyda golwg ar y weledigaeth echryslawn y buoch ynddi, y mae hyny yn beth cyffredin iawn yn ein plith ni yma. Y mae rhai o'r brodyr duwiolaf sydd yma wedi bod mewn gweledigaethau dychrynllyd iawn nes y byddai eu natur bron ac ymollwng oddiwrth ei gilydd nes neidio o'u gwelai fel gwallgofiaid, a gwaeddi fel pe baent ar drancedigaeth; pryd arall mewn gweledigaethau nefolaidd iawn nes y byddent yn llesmeirio yn lân. Darllenais yn y papyr yr wythnos hon eu bod nhw felly yn yr Iwerddon yn gyffredin iawn y wythnosau hyn. Pan glywais i gyntaf am y Diwygiad rhyfedd hwnw darfu i mi wybod ar unwaith ei fod ef o'r un Natur a'r Diwygiad hwn.
Yr ydych yn son eich bod chwi yn ofni ac yn crynu bron i eithafion wrth feddwl gweddio yn gyhoeddus, felly y maent yma, gwelais i amryw o'r brodyr yma yn ymyl llewygu lawer gwaith,ac weithiau yn llewygu hefyd. Yr wyf yn crybwyll y pethau yma er mwyn i chwi weled fod eraill yr un fath a chwi, oblegid does dim yn gweini mwy o gysur i'r meddwl trallodus na gweled eraill yn yr un tywydd. Anwyl Frawd, gallwch fod yn sicr fod yma ugeiniau yn barod i gydymdeimlo â chwi i'r byw, ac yn barod i roddi pob braich o gymorth pe bai modd; ond y mae eich profiad chwerw y fath nad oes neb a fedr weini ail i ddim o gysur i chwi. Rhyw gwpan tebyg i eiddo y Gwaredwr yw ef nad all neb arall yfed dim ohono; ac nad oes dim i ni ein hunain ei ebgor ef. O! am nerth i ddweud fel y dywedodd yntau, Y cwpan a roddes y Tad i mi, onid yfaf ef." Buaswn yn caru yn fawr cael eich gweled, ond yr wyf wedi gwneud fy meddwl i fyny nad af fi ddim o'r dref yma nes daw y Diwygiad; os byddwch chwi eisiau cael eglurhad ar rywbeth anfonwch faint y fynoch chwi o gwestiynau, mi dreiaf ateb pob peth a wn i. Y mae pethau yn dal yn hynod o fflat yma o hyd, ac felly y byddant hyd nes daw ein Gwaredigaeth fawr.
Yr wyf yn dal i gryfhau o hyd, ond y mae galluoedd fy meddwl yn para bron yr un fath, ac felly y byddant hyd nes y daw y cyfnod disgwyliedig. Hyn yn fyr oddiwrth eich anwyl Frawd Humpy. Jones.
O.N.-Y mae Mr. Rowlands[2] yn bwriadu, yr wyf yn deall, dyfod i lawr i Merthyr. Y mae yn debig na fedr- wch chwi ddim arllwys eich meddwl iddo ef, oblegid nid yw ef ddim yn deall Natur y Diwygiad hwn er ei fod ef wedi myned iddo i raddau pell. Yr wyf fi yn meddwl. mwy ohono yn bresenol na'r un gweinidog o fewn y sir.
Aberystwyth.
Hyd. 25, 1859.
Anwyl Frawd,
Derbyniais eich dau lythyr yn brydlawn, ac wele fi yn ateb y diweddaf yn ebrwydd. Bum yn meddwl. ateb y cyntaf dechreu wythnos diweddaf, ond rhywfodd mi oedais hyd yn hyn. Gyda golwg ar y cyngorion a'r addysgiadau a roddais i chwi, ni raid i chwi grybwyll am danynt, buaswn yn gwneuthur deng mil mwy na hyny i chwi pe bai achos. Gyda golwg ar fy nyfodiad yna y mae y peth yn amhosibl yn bresenol, pe bai y cyfeillion yma yn foddlawn i mi ddod, ni chymerwn i lawer a chychwyn, oblegid yr wyf yn rhi nervous ac ofnus i fyned i un man fel ag yr wyf yn bresenol. Rhaid i mi ddyfod o'r caethiwed hwn cyn y byddaf o ddim defnydd i neb, pe buaswn yn alluog i wneuthur rhywbeth gallaswn wneuthur yma yn rhwyddach nag un man arall, oblegid y mae yr eglwys hon bron yn ddieithriad yn yr un cyflwr a minau.
Yr wyf yn teimlo yn ddiolchgar i chwi am eich gwahoddiad taer; ond trwy fy mod i yn adnabod fy ngwendid fy hun yn well na neb arall, felly rhaid i mi fod yn dawel ac amyneddgar am ychydig amser eto.
Y mae yn hawdd gennyf gredu eich bod chwi yn teimlo yn hynod o ofnus a chrynedig wrth feddwl preg- ethu y Sabboth diweddaf, ond y mae genyf un newydd da, ie da iawn o lawenydd mawr, i chwi a minau, sef y cawn ni hollol waredigaeth oddiwrth y cryndod a'r caethiwed poenus yma pan waredir ni o'r sefyllfa hon. Ni fydd gwynebau dynion yn effeithio dim mwy arnom ni nag ar y graig gallestr; oblegid yr wyf yn sicr os misoedd bellach mai yn perthyn i'r Oruchwyliaeth chwerw a doeth hon y mae y cryndod a'r gwendid hwn ; a phan ddown ni allan ohoni y gwnaiff yr Arglwydd ni (er mai prif Jacob ydym yn bresenol) yn fen-ddyrnu newydd ddaneddog; ac y dywed ef wrthym er mor anheilwng a gwan ydym, "Y mynyddoedd a ddyrni ac a feli, gosodi hefyd y brynian fel mwlwg."
Yn awr terfynaf gan ddweud gair neu ddau yn gyfrinachol, a byddwch cystal a chadw y cyfan hyd nes y cymer y peth le. (1). Y mae adeg amser ein gwaredigaeth bron a gwawrio. Nid oes ond ychydig o wythnosau eto. Y mae llygaid ugeiniau o honom ar yr un adeg. (2.) Y mae yr arwyddion sydd i flaenori toriad y wawr, wedi ymaflyd yn y rhan fwyaf o honom er y wythnos diweddaf. Cewch wybodaeth fanylach yn y llythyr nesaf.
Dywedwch wrth Mr. Jenkins fod y Darlun yn fy meddiant, ond ei fod ef gartref yn fy mox o dan glo ac ni fum yno er pan anfonasoch ataf yn ei gylch.
Carwn i chwi ofyn mwy o gwestiynau, oblegid yr wyf yn sicr nag ydych chwi ddim yn fwy isel a digalon nag wyf finau ar droion. Yr oedd gweled hanes ffoedigaeth y Pab yn llawenydd genyf, ond fe fydd deng myrdd mwy o gyffro na fuodd ym mhen ychydig wythnosau neu fisoedd.
Hyn yn fyr oddiwrth eich cywir frawd,
Humphy. R. Jones.[3].