Lewsyn yr Heliwr (nofel)/Morio i'r De

Lewsyn yr Heliwr (nofel)

gan Lewis Davies (Lewis Glyn Cynon)

XVII.—MORIO I'R DE.

YMHEN tua mis ar ol y Treial yng Nghaerdydd gwelwyd llong yn ymadael o longborth Southampton a'i hwyneb i gyfeiriad y Werydd llydan.

Nid oedd iddi lwyth o nwyddau o un math, ac nid oedd perthynasau ar y lan yn ysgwyd cadachau i'r teithwyr. A rheswm da am hynny-llong yr alltudiedig oedd—ysgubion Prydain .Fawr yn ymadael a'r deyrnas er lles y wlad. Llundeinwyr oeddent gan mwyaf, rhai yn hen mewn anghyfraith ac eraill yn ddim ond bechgynnos ieuainc.

Ond yr oedd un peth yn gyffredin ar eu hwynebau oll, sef nôd y bwystfil, h.y., pechod a rhyfyg. Rhaid oedd i'r swyddogion ofalent am y llestr fod yn llym, ac hyd yn oed yn sarrug wrth yr alltudion, neu manteisid arnynt ar unwaith, ac felly cloid allan o'r ddwy ochr bob osgo at deimlad teg a dynoliaeth dda. Rhyfedd gynted y crëir awyrgylch o'r fath pan y llethir pethau goreu ein natur gyffredin.

Yr oedd y fordaith i fod yn un hir—chwe mis o leiaf—hwnt i Linell y Cyhydedd i foroedd y Dê, heibio y Cape of Good Hopc, a thair mil o filltiroedd yn ychwaneg cyn cyrraedd y tir oedd y pryd hwnnw yn uffern barod—Awstralia.

Nid oedd y daith ond tri diwrnod oed cyn y dechreuwyd cynllwyn, gan y rhai gwaethaf o'r fintai, i feddiannu'r llong a boddi pawb na chytunai yn yr anfadwaith. Ar yr ail ddec, yn ei gaban cyfyng, yr oedd Cymro, yr unig un ar y llestr, sef No. 27, ond a adnabyddwn ni yn well fel Lewsyn yr Heliwr, meistr ei gydysgolheigion yng Ngwern Pawl, ac arweinydd ei gydweithwyr ym Merthyr.

Ceisiwyd droeon ganddo i ymuno yn y cynllwyn. ond siglo ei ben a wnai bob tro, ac o'r diwedd gadawyd llonydd iddo. Ond yn ei gaban clywai bob nos guro parhaus, ac yn raddol daeth i ddeall y Convict Alphabet, a thrwy honno daeth i wybodaeth o gyfrinion mwyaf peryglus y llong.

Ond, er gwaeled ei gyd-deithwyr ni fradychodd efe yr un ohonynt, y cwbl a chwenychai oedd cael perffaith lonyddwch i ddilyn ei ffordd ei hun.

Ond nid hawdd oedd cael hynny yn y fath gwmni, ac yn enwedig oddiwrth un o'r Llundeinwyr a'i cyfarchai yn wastad fel "Softie." Ond wedi i'r Cymro ddangos un tro fod ganddo ddwrn na pherthynai i unrhyw "Softie" pwy bynnag, cafodd lonydd gan hwnnw hefyd.

Sylwodd y swyddogion fod Lewsyn o ddosbarth gwahanol i'r lleill, ac nad ymgyfeillachai â hwy mewn dim. Ac wedi i'r capten un diwrnod ddatgan ar giniaw wrth ei swyddogion nad oedd Lewsyn na llofrudd na lleidr, derbyniodd yr alltud unig amryw o gymwynasau bychain yn llechwraidd oddiar law amryw ohonynt, a wnaent ei anghysur gryn raddau yn llai.

Yn unpeth cafodd lyfr neu ddau, ac wedi deall o'r swyddogion ei fod yn meddu llawysgrif ragorol symudwyd ef o gaban No. 27 at yr un nesaf i'r lle y cedwid y cyfrifon ac i'w fawr fwynhad cafodd y Cymro gynorthwyo yn y gwaith. Yn wir, cystal oedd ei lawysgrifen a'i fedr, fel y credent oll mai forger oedd efe. Gwenai Lewsyn am hyn, ond ni wadodd mewn unrhyw fodd, ond yn unig ddweyd ynddo ei hun—"Gwern Pawl for ever!"

Wedi'r cwbl alltud oedd efe, a rhaid oedd dygymod a'r ffaith. Edrychai ymlaen at gyrraedd Botany Bay, i gael "daear Duw," ys dywedai efe, o dan ei draed unwaith yn rhagor. Sylwai efe yn feddylgar ar bethau mawr y Cread yn ystod y daith hon i ochr arall y byd, ac o sylwi a meddwl, llanwyd ei enaid ag addoliad i Drefnydd Mawr y Bydysawd. Llawer noswaith y syllodd o'i gaban cyfyng ar ogoniant y Southem Cross yn yr wybren dawel, ac o'r cymundeb hwnnw mynych y daeth i'w feddwl y geiriau, " Pa beth yw dyn i Ti i'w gofio, neu fab dyn i Ti ymweled âg ef." A'r mwyaf i gyd y meddiennid ef gan y teimlad hwn, mwyaf i gyd oedd ei edifeirwch am ei orffennol a'i benderfyniad am ei ddyfodol.

Wedi saith mis o fordwyo, ac wedi llawer o waeddi "Tir!" pan nad oedd tir ar y gorwel, o'r diwedd deuthpwyd i'r hafan ardderchog y cyrchent am dani.