Llewelyn Parri (nofel)/Pennod VIII
| ← Pennod VII | Llewelyn Parri (nofel) gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) |
Pennod IX → |
PENNOD VIII
Y MAE diwedd i bob mwyniant. Daw pob Gwyliau i ben. Nid oes yr un difyrwch daearol i barhau byth; a chanfyddir bob amser fod mwy o bleser mewn rhagddysgwyl pleser nag sydd mewn cael ei fwynâu pan ddelo. Tra yn ei ddysgwyl nis gellir meddwl ond am ei burdeb; ond tra yn ei fwynâu, bydd hyd yn oed y mwyniant yn cael ei gymysgu â gofid, wrth feddwl mor fuan yr aiff drosodd.
Felly, aeth gwyliau Nadolig ein harwr a'i gyfaill drosodd. Gwelwyd y ddau yn y cerbyd yn carlamu rhyngddynt a Lloegr, i dreulio ychydig wythnosau ychwaneg yn y coleg, cyn derbyn eu diploma.
Gan fod y Walter M'c Intosh yma megys wedi ei dyngedu i feddu dylanwad gref ar oes ddyfodol ein harwr, fe ganiata'r darllenydd i ni ei wneyd dipyn yn fwy cydnabyddus âg ef, ac a'i gymeriad. Yr ydym hyd yn hyn wedi ymdrechu ei ddangos yn y lliw goreu a allem, rhag ofn creu rhagfarn yn meddwl y darllenydd yn erbyn cyfaill calon ein harwr, yn yr hwn y gosododd gymaint o ymddiried.
Y mae'r Ysgotiaid yn gyffredin yn bobl o duedd falch ac uchelgeisiol. Felly Walter. Bu feirw ei rieni tra yr oedd ef yn ieuanc, ac ni adawsant ond ychydig iawn o gynnysgaeth iddo ef.
Yr oedd Walter yn hynod er yn blentyn am ddyfeisgarwch. Ystyrid ef, fel y dywed y bobl, yn hen ben. Cyn gynted ag y gwelodd y bachgen hengall ei hun wedi ei daflu ar gefn y byd, heb ddim darpariaeth ar ei gyfer, efe a benderfynodd arfer ei gallineb tuag at gael bywioliaeth heb weithio. Nid oedd dim mwy ffiaidd yn ei ffroenau nag arogl y meddylddrych o fod yn weithiwr.
Cafodd allan fod ganddo hen ewythr cyfoethog yn byw yn Glasgow, yr hwn nad oedd yn gwneyd dim yn y byd o'i berthynasau, o herwydd ei fod yn credu na fuasai yr un o honynt yn gofalu'r un blewyn am dano, oni bai o ran dysgwyl cael rhan o'r da, pan elai ei hen gorphyn ef i briddellau'r dyffryn. Gwirionedd agos iawn at ei feddwl oedd yr hen air hwnw a ddywedai, mai lle bo'r gelain, yno'r ymgasgl eryrod.
Ond gwnaeth Walter ei feddwl i fyny i i wneyd plwc bwrs yr hen ewythr, dan rhith rhyw bwrpas arall. arall. Aeth ato. Edrychai yr hen lanc arno a golygon drwgdybus ar y cyntaf; ond yr oedd gan yr hogyn y fath ffordd ddeniadol ag a lwyr wirionai'r hen law. Aeth yn bur hoff o'r bachgen, a phenderfynodd, er mwyn ei alluogi i ennill ei fara mewn ffordd anrhydeddus, ei yru i'r coleg. Anfonwyd ef yno. Gwir ei fod yn cael ei gadw'n lled lwm am arian; ond yr oedd yr ymenydd a gynlluniodd ffordd iddo ddyfod gyn belled a hyn, yn debyg iawn o gynllunio ffordd hefyd i gyrhaedd cyflenwad o arian i'w gwario. Ni fynai er dim i neb feddwl ei fod yn dlawd.
Talodd sylw manwl i'r gelfyddyd o chwareu cardiau; a daeth cyn pen hir yn ddigon o feistr yn y gamp, fel ag i enill yn rhwydd oddiar ei gyd-ysgoleigion, llawer o ba rai oeddynt mewn meddiant o ddigonedd o arian. Gwnaeth gyfaill mynwesol o'n harwr, yr hwn oedd yn llawer mwy diddichell nag ef; a llwyddodd i wneyd twlsyn mynych o hono i ateb ei ddybenion ei hun. Ond bu yn ddigon cyfrwysgall a gochelgar i ddallu llygaid Llewelyn rhag canfod ynddo yr un bai, na drwgdybio fod yn ei fryd unrhyw ddyben drwg. Ymddiriedai ein harwr ei gyfrinachau mwyaf dirgel i Walter, yr hwn, er mwyn pwmpio mwy allan o hono, a ddadguddiai yn awr ac eilwaith ychydig o'i bethau dirgel ei hun iddo yntau.
Dyma'r llanc a ddygodd Llewelyn gydag ef adref i fwrw'r Nadolig. Hoffai Mrs. Parri ffraethineb y bachgen, a'i ddullfoesau, a'i ledneisrwydd ymddangosiadol yn fawr; eto, nis gallai mewn un modd roddi ymddiried ynddo. Nis gwyddai paham; ond eto, tybiai ei bod yn canfod rhywbeth yn nghongl ei lygaid a fradychai ddiffyg egwyddor, ac fod yr arlinellau o gwmpas ei geg yn dangos dichell. Ond cadwodd hi bob drwgdybiaeth am dano iddi ei hun.
Cyrhaeddodd y ddau ŵr ieuanc y coleg yn ddiogel. Anfonodd Llewelyn lythyr cariadus adref at ei fam, yn yr hwn y rhoddai ddesgrifiad bywiog a barddonol o'i daith, ei groesawiad yn ol, a'i obaith am ddyfod adref drachefn yn llawn anrhydedd ac urddau, yn mhen y mis.
Aeth tair wythnos o'r mis heibio. Yr oedd haner dwsin o'r colegwyr uchaf wedi cydymgyfarfod un prydnawn yn ystafell un o honynt. Drwg genym iddynt gyfarfod gyda'r fath ddyben iselwael. Dywedodd un o honynt wrth y lleill,—
"Wel, gyfeillion, y mae adeg yr arholiad cyffredinol yn dynesu, pryd y bydd prawf teg yn cael ei roddi ar alluoedd a chyrhaeddiadau pob un o honom. Ac y mae pob tebygolrwydd y bydd i'r Cymro yna—Llewelyn Parri—fyned a'r llawryf werddaf gydag ef i fryndir Cymru. Yn awr, y mae ein gogoniant a'n anrhydedd ni yn dybynu a ar pa un a ellir ffurfio rhyw gynllun i rwystro iddo ef ymddangos yn yr arholiad; ac os oes modd, nid plan drwg fyddai tynu tipyn o waradwydd ar ei ben. Beth a ddywedwch, frodyr?"
Meddai un arall,—
"Yr wyf fi'n cydsynio yn hollol â fy nghyfaill, ac yn barnu y dylem arfer rhyw foddion i ddiraddio'r ddafad ddu yma!"
"Ond pa gynllun a ellir ei gael?" gofynai'r trydydd. "Gadewch y pwnc hwnw yn fy llaw i!" ebe Walter M'c Intosh. "Gallaf fi droi Llewelyn Parri o gylch fy mys fel edef wlan; ac mi roddaf fy ngair i chwi na welir mono ef yn mhen y dosbarth ar ddydd yr arholiad!"
Prydnawn dranoeth, daeth nodyn i law Llewelyn, yr hwn a redai fel hyn:
"FY ANWYL GYFAILL.—Yr wyf yn anfon hyn o nodyn i chwi ar frys gwyllt. Nid oes genyf amser i ddyfod fy hunan i'ch ystafell. Yr ydym yn myned i gael swper heno yn ystafell Mr. Smith. Ni fydd y dedwyddwch yn gyflawn heb Llewelyn Parri. Ac y mae yno bynciau pwysig i gael eu trin mewn perthynas i'r arholiad agoshaol. Dowch yno erbyn naw o'r gloch yn ddiffael,
Eich cyfaill serchog,
Walter."
Ufuddâodd Llewelyn i'r gwahoddiad. Cydgyfranogodd o'r Swper. Cymhellodd Walter ef i yfed mwy nag arferol; a'r canlyniad fu iddo feddwi! ****** Ni a ddychwelwn yn awr yn ol i ddinas B
Eisteddai Gwen Parri wrth y piano, yn mharlwr ei mam. Edrychai fel rhywbeth haner—ysbrydoledig yn ei holl ysgogiadau; eisteddai ei phen urddasol ar wddf o'r fath brydferthaf, gan roddi ymddangosiad mawreddog a balchaidd i wynebpryd a fuasai'n anrhydedd i "lun a gwedd Elen gynt." Ymddangosai ei thalcen gyn deced ag eiddo baban; ei llygaid tywyllion, pelydrog, oeddynt fel pysgodlynoedd Hesbon, y rhai a dynerid gan amrantau sidanaidd hirion; chwyfiai ei gwallt yn gyrliau bywion o gylch ei gruddiau rhuddgochion a'i hysgwyddau marmoraidd; oni b'ai ei fod yn wallt brown tywyll, yn lle gwineu, buasem yn dweyd am dano fel y dywedodd Talhaiarn mor glws am Efa:
"Gwahaniad ei gwallt gwineu—yn lithrawg
Ar lathraidd ysgwyddau,
A'i fodrwyon clysion, clau,
Yn brinion ar ei bronau."
Yr oedd ganddi bwyntel blwm yn ei llaw, a gorwedda llen o bapyr o'i blaen, ar yr hwn y rhoddai nodau cerddorol yn awr ac eilwaith, ac weithiau byddai'n taro allweddau y piano, nes gwneyd bar neu ddau o fiwsig swynol. Daeth ei mam i'r ystafell, a gofynodd.
"Beth sydd genyt mewn llaw heddyw, ngeneth i?"
"Ceisio cyfansoddi cân—miwsig a geiriau—i'w canu mewn croesaw i Lewelyn, pan ddaw adref i aros, yr ydwyf. Cyfansoddais ddau benill eisoes; dyma nhw:—
Can croesaw i Lewelyn gu
I sangu eto dŷ ei fam;
O boed rhagluniaeth nef o'i du,
I'w wared rhag cyfarfod cam;
'Nol cyrhaedd copa ysgol dysg,
A chael coronau am ei ben,
Mil croesaw iddo yn ein mysg,
I dderbyn serch ei Fam a'i Wen.
Darparer seigiau ar ei ran,
Cyweirier y biano fwyn;
O boed llawenydd yn mhob man,
Ei lwybrau hulier â phob swyn:
Mi blethaf goron lawryf werdd,
A ser o'r rhos a'r lili lon,
A chanaf iddo felus gerdd,
Gynhyrfa serch ei ddynol fron.
Yr unig arwydd o gymeradwyaeth a ddangosodd Mrs. Parri oedd, gostwng ei phen i roddi cusan garedig ar foch rosynaidd yr eneth, a gadael ar ei hol berlyn gwlyb, yr hwn a brofai fod y llinellau wedi cyfhwrdd ei chalon. Gwnaeth hefyd iddi gyfhwrdd â dernyn o'r dôn a fwriadai i'w chanu ar y geiriau. Yna gadawodd y fam dirion i'r eneth fyned yn mlaen.
Daeth y gwas i'r tŷ, a dywedodd ei fod wedi gweled dyn ieuanc yr un fath yn union a Mr. Llewelyn Parri yn myned i fewn i'r Castle Hotel. Dychrynodd hyny y fam a'r ferch. Aethant yno i edrych, er eu bod yn credu mai camgymeryd a wnaeth y gwas. Ond, pwy a welent yn dyfod allan, gydag ol diod arno, ond Llewelyn. Bu braidd i'w fam a syrthio i lawr mewn llewyg; ond cafodd nerth o rywle. "Fy anwyl fachgen!" meddai, beth wyt ti yn ei wneyd yn y fan yma?"
"Wn i ddim!" ebe'r llanc.
"Llewelyn!" meddai Mrs. Parri drachefn; "y mae rhywbeth annymunol wedi cymeryd lle mi wn; tyr'd adref, fy machgen, a dywed wrth dy fam beth sy'n bod." Cymerodd afael yn ei law grynedig, ac arweiniodd ef i'r tŷ. Wedi cyrhaedd yr annedd, ac eistedd yn yr hen barlwr, hi a ddywedodd wrtho,—
"Wel, gâd i mi glywed y cwbl, pa mor anghysurus bynag y gall yr hanes fod. Pa beth a ddygwyddodd?"
"Dim 'chwaneg nag fy mod wedi cael fy nhroi allan o'r coleg," atebai yntau, gyda 'i lygaid wedi ei sefydlu ar y carped.
Edrychai ei chwaer yn ei wyneb gyda syndod, tra y dyrchafai ochenaid drom o ddyfnder calon ei fam.
"O!" "beth fu'r achos i'n holl obeithion gael eu difa fel hyn mor llwyr a disymwth?"
"Fy ffolineb i fy hun, a dichell cyfeillion diwaelod!"
"Llewelyn anwyl, beth ddaw o honot?"
"Oh, fy mrawd anwyl!" llefai'reneth. "Rhaid dy fod wedi cael cam garw gan rywun, neu ni chawsit byth mo dy droi allan!"
"Y mae genyt feddwl da iawn am danaf, Gwen," meddai Llewelyn; "ond y gwirionedd yw, na wnaeth neb gam â mi—y mae fy ninystr i'w briodoli i fy ynfydrwydd fy hun yn hollol!"
"Ond pa beth a wneist fy mab?" gofynai ei fam. "Ah! y mae arnaf gywilydd dweyd wrthych; a phenderfynais unwaith yr awn, yn hytrach na gorfod eich cyfarfod chwi, i rywle na welai neb byth mo honof; ac wn i ddim nad felly fuasai hi, oni b'ai i chwi fy ngweled! Y gwir yw, mam, mi a feddwais; ac nid yn unig hyny, ond mi a ymddygais yn fy meddwdod yn waeth na ffwl! Do' gwnaethum fy hun yn warth i'r holl Goleg—tynais gaddug o waradwydd am ben fy enw da—ac yn awr nid oes i mi ond dyoddef i ffyliaid y dref yma, a phob tref lle mae pobl yn fy adnabod, estyn bys ar fy ol, a gwaeddi, "Dacw'r llanc a giciwyd allan o'r coleg am feddwi!"
"Ond er fod meddwi yn beth drwg a gwarthus iawn, eto dylasai'r athrawon basio heibio am y tro."
"Ah! nid oes fodd gwneyd hyny—dyna'r ail waith i mi syrthio i'r unrhyw warth yn ystod y tair wythnos. Hwy a faddeuasant i mi am y trosedd cyntaf, ond buasai yn anghyson a'u hanrhydedd iddynt basio heibio yr ail. Heblaw hyny, dywedir wrthyf fy mod yn gwbl wallgof yn fy meddwdod."
"Oh! gwyn fyd na f'ai dim gwirod ar y ddaear!"
"Ië'n wir, mam, neu gwyn fyd na f'awn i yn medru ei gasâu yn lle ei garu!"
"Ond paham y meddwaist fy machgen?"
"Wel, a dweyd y gwir, yr wyf yn meddwl ddarfod i'r students osod cynllwyn i gael genyf wneyd hyny, o ran eiddigedd o herwydd fy mod i yn debyg o'u curo yn yr arholiad. Gwyddent fy ngwendid, a phwysasant arnaf i yfed i ormodedd."
"Oedd gan Walter law yn y cynllwyn?"
"Wni ddim yn iawn; ond yr oedd ynteu yn y swper, ac yn gwneyd ei oreu i gael genyf yfed. Os gwyddai ef am fwriad y lleill, faddeua i byth iddo fo am beidio fy rhybuddio. Ond fedraf fi ddim dweyd yn iawn pa un a wyddai a'i peidio."
"Wel, Llewelyn," ebe 'i fam, "ni fu genyf fi erioed yr ymddiried lleiaf yn y bachgen hwnw. Ofnwn bob amser mai un dichellgar a diegwyddor oedd."
"Feddyliais i erioed mo hyny; ond yr wyf yn gorfod talu'n ddrud am fy ngwers yn athroniaeth y natur ddynol. Walter oedd y diweddaf yn y byd y buaswn yn meddwl hyn am dano."
"Ond Llewelyn, dichon pe y buasit wedi cadw at fy nghyngorion i, sef darllen dy Feibl bob dydd, a gweddio yn wastadol am nerth i wrthsefyll temtasiynau, na fuasai hyn wedi dygwydd i ti."
"Wyddoch chwi beth, mam; nid wyf yn credu fod yr un diwrnod wedi myned dros fy mhen heb i mi ddarllen pennod a gweddïo. Ond er hyn i gyd, y mae gan y ddïod y fath ddylanwad arnaf pan yn nhrwst lliaws o fechgyn gwylltion, fel os unwaith yr af i ddechreu yfed gyda hwynt, yr wyf yn myned i ddibrisio pobpeth ond difyrwch y gyfeddach. Oh! pe cawn fod bob amser yn eich cyfeillach chwi a Gwen, yna gallwn roi her i'r gelyn!"
"Wel, wyt ti ddim yn meddwl y byddai modd i ti roi her iddo fo trwy ryw ddull arall—rhyw ddull ag a fyddai yn sicr o gadw dylanwad arnat hyd yn oed pe byddai dy fam a'th chwaer wedi myned o dy afael am byth?" "Ond yr anhawsder yw cael rhyw ddull felly." "Beth feddyliet ti o fy syniadau ychydig wythnosau yn ol—ymwrthod yn dragywyddol â phob math o ddïodydd sy'n meddwi ac yn gwallgofi dynion?"
"Mae'n annichonadwy i neb wadu mai dyna fyddai y llwybr mwyaf effeithiol; ond y mae eisieu cofio fod cyflwr cymdeithas yn y wlad y cyfryw nas gellid rhoi penderfyniad felly mewn ymarferiad—fe achosai i'r llwyrymwrthodwr gael ei ystyried yn fath o wallgofddyn, neu un awyddus am wneyd ei hun yn hynod ar bobl eraill. Pe b'ai rhyw ddynion parchus yn ffurfio cymdeithas, fel y gallai eraill ymuno â hwy yn anrhydeddus, a'r gymdeithas honno yn rhwymo ei haelodau i roi'r goreu am byth i bob math o ddiodydd meddwol, ni phetruswn am foment gynyg fy hun yn aelod; a chredu yr wyf y byddai i rywbeth felly fy nghadw i a miloedd eraill cyffelyb i mi, o afael crafangau haiarnaidd y pechod yma sydd mor barod i fy amgylchu."
"Yr wyt yn siarad yn fwy teilwng o honot dy hun yn awr nag y siaredit y tro o'r blaen ar y pwnc yma," meddai Mrs. Parri. "Ac yr wyf fi yn credu y rhydd Duw yn nghalonau rhyw bobl dda i ffurfio cymdeithas felly cyn bo hir. Y mae llwyr anghen am dani; a gobeithio y bydd i ferched gael llais a dylanwad i'w hyrwyddo—caiff y byd wybod fy mod i yn wresog o'i phlaid; ac yr wyf yn sicr y byddai Gwen bach felly hefyd, oni fyddit ti fy ngeneth i?"
"Byddwn yn wir, mam."
"'Rwan, Llewelyn bach, dos i dy ystafell a throcha dy ben mewn dwfr oer, er mwyn adloni tipyn arnat dy hun, ac mi barotoaf finau gwpanaid o dê da erbyn y deui i lawr. Gwnaiff hyny les i ti."
Pan adawyd Mrs. Parri iddi ei hun y dechreuodd deimlo yn iawn o herwydd yr amgylchiad newydd yma. Pan glywodd hi am y cwymp diweddaf yma o eiddo 'i mab, daeth yr adgof am ddiwedd truenus ei dad i'w meddwl gyda grym mawr, nes llenwi ei chalon â rhyw ias o arswyd, rhag mai megys ei ddiwedd ef y byddai diwedd Llewelyn. Teimlai ei hun megys yn cael ei throchi gan ymsyniad o berygl mewn môr iaog o ddychryn a braw.
Pan aeth Llewelyn hefyd i'w ystafell y teimlodd fwyaf oddi wrth ei fai. Buasai'n dymuno suddo trwy'r llofft yn hytrach na gorfod myned yn ol i wyddfod yr hon y gwyddai ei gydwybod ei fod wedi tori briw dwfn ar ei chalon, ac wedi siomi y disgwyliadau mwyaf awyddus a barddonol a allasai mam eu rhag—greu am ei chyntafanedig. Ar hyn daeth ei fam ato i'r ystafell, disgynodd ei llais cerddorol fel sŵn cerub maddeugar ar ei glust, gan ddywedyd,—
"Fy anwyl fachgen, y mae'n bryd i mi roddi gair o gysur i dy feddyliau trallodedig. Nid wyf yn meddwl y bydd i ti byth gospi dy hun eto a'th ynfydrwydd. Paid rhoi dy galon i lawr. Er fod peth fel hyn yn bur annymunol, ac yn ddechreuad drwg, y mae genyf ddigon o amser i wella, ac nid oes genyf amheuaeth mai gwella a wnei." Eisteddodd wrth ei ochr, cusanodd ef yn wresocach nag arfero gwnaeth i'r llanc deimlo peth mor gryf ydyw cariad mam.
"Mam!" meddai" nid oeddwn yn disgwyl i chwi ymddwyn ataf yn y dull caredig yma. Yr ydych yn rhy ddaionus a maddeugar! Y mae arnaf gywilydd o honof fy hun!"
"Dylai fod arnat dipyn o gywilydd, fy machgen," dywedai hithau gyd â gwên addfwyn.
"Ond y mae eich dull tyner chwi a Gwen tuag ataf, yn gwneyd i mi deimlo fy euogrwydd yn gân trymach nag o'r blaen!"
"Wel, gobeithio y bydd iddo wneyd i ti ei deimlo gyn drymed fel ag i lefain am gael ymwared oddi wrtho!"
"Ië; ond yr wyf yn meddwl y gallwn ddwyn fy maich yn well pe yr ymddygech chwi yn llai maddeugar. Pe buasech yn dyfod ataf gyda gŵg, yr wyf yn meddwl na theimlaswn fy hun mor annedwydd a siomedig."
"Ha! fy mab—cofia mai dy fam ydwyf. Ac y mae cariad mam yn cuddio llïaws o bechodau. Ond paid a meddwl dim ychwaneg am hyn yn awr, na byth ar ol hyn, ond yn unig pan fyddi'n cael dy demtio eto—yna meddwl am dano faint a fyno dy galon, a cheisia gofio fod modd tynu cariad mam at ei derfyn eithaf. Mae'r te'n barod bellach; tyr 'd i lawr, fy machgen."