Llio Plas y Nos/Y Porth Cyfyng

Llio Plas y Nos

gan R Silyn Roberts

4

Y PORTH CYFYNG

EDRYCHODD Bonnard ar y dorau trwchus yn ofalus, ond amlwg oedd nad hawdd fyddai myned i mewn trwyddynt i'r tŷ. Yr oedd clo a barrau cedyrn rhydlyd wedi eu sicrhau oddi mewn, a'r rheini heb eu hagor ers llawer dydd, fel y gellid yn hawdd weled. Wedi methu wrth y drws, acthant at yr esgynfa a redai gydag ochr y tŷ, ac edrych ar y ddwy ffenestr. Ond nid oedd yn bosibl eu hagor; yr oedd caeadau cryfion wedi eu sicrhau oddi mewn. Drylliasant y gwydr, ond ni allent gyda'i gilydd fannu dim ar gryfder y caeadau.

Gadawsant y ffenestri, a cherdded o gylch y tŷ yn araf, i chwilio am bob agorfa, a phob lle manteisiol i fynd i mewn; ond ni allent agor yr un o'r drysau na'r ffenestri ar y llawr.

"Mi allwn-i ddringo hyd yr eiddew, a chyrraedd ffenest ar y llawr uwchben," awgrymodd Bonnard. Ond ysgydwodd Morgan ei ben.

"Mae hynny'n beth peryglus, Ivor. Peidiwch â thrio; dydi-o ddim yn werth ichi beryglu ych gwddw i drio mynd i mewn i hen ogo llygod fel yna. Mi allai'r eiddew ych gollwng, ag i chithau syrthio ar ych pen; a hyd yn oed petasech-chi'n cyrraedd y ffenest, efallai i bod-hi wedi'i chau fel y rhai isa."

"Eitha gwir, Gwynn, ond rydw-i wedi penderfynu mynd i mewn i'r hen dŷ yma rywdro."

Chwarddodd Gwynn Morgan.

"Be sy'n peri ichi fod mor selog, Ivor? Does 'na ddim byd tu mewn ond llygod a phryfed cop."

Trodd Bonnard ei ben draw, er mwyn cuddio, efallai, y gwelwder a ddaethai eto dros ei wyneb.

Rydw-i wedi penderfynu mynd," meddai, "a phan fydda-i'n penderfynu gwneud rhywbeth, mi fydda-i'n i wneud-o bob amser. Ag mi fydd rhyw fympwyon fel hyn yn dwad i 'mhen-i weithiau."

"Mi fuasai'n dda gen i petasai hyn heb ddwad i'ch pen-chi erioed, Ivor.

"Sut hynny? Roedd arnoch chi'ch hun eisiau mynd i'r tŷ yna funud neu ddau'n ôl."

"Wel, fel y mynnoch-chi, ond peidiwch â mynd i beryg, dyna'r cwbwl."

Erbyn hyn yr oeddynt wrth gefn y tŷ, ac os oedd anghyfanhedd-dra yn amlwg yn y ffrynt, yr oedd yn flawer mwy felly yma. Ond nid oedd yma chwaith un olwg am fynedfa i mewn. Nid oedd ffenestr y gellid ei chyrraedd oddi ar lawr. A thywylled oedd golwg y rhai a oedd i fyny, edrychai'n debyg fod caeadau oddi mewn i'r rheini hefyd. Gwnaethai llwch a lleithder blynyddoedd hi'n amhosibl i neb wybod i sicrwydd beth oedd eu cyflwr. Ond yn sydyn, canfu llygaid craff Bonnard ddrws wedi ei osod yn ddwfn i mewn yn y mur trwchus, a'r prysgwydd tew yn ei guddio bron yn gyfan gwbl o'r golwg, a chwyn dwy neu dair troedfedd o uchder yn tyfu drwy'r prysgwydd.

Aeth at y drws hwn; gwthiodd ymaith y coed a'r chwyn, ac edrychodd arno'n fanwl. Derw oedd ei ddefnydd, a llawer o farrau heyrn drosto; yr oedd yn bur isel, ond gallai dyn o daldra cyffredin fyned trwyddo, ond gostwng ychydig ar ei ben. Ceisiodd Bonnard ei agor, ond, fel y disgwyliai, ni allai. Chwiliodd y clo yn ofalus, a daeth golau dieithr i'w lygaid; tynnodd anadl hir a distaw. Safai Morgan gerllaw yn gwylio ei gyfaill.

"Wel, oes yna ryw ryfeddod?" gofynnodd, fel y trôi Bonnard ei wyneb tuag ato.

"Wn-i ddim," oedd yr ateb, mewn llais crynedig. Edrychodd o'i amgylch, ac yna chwanegodd mewn llais cliriach ac uwch, "Fedrwn-ni ddim mynd i mewn y ffordd yma, beth bynnag, Gwynn."

Gafaelodd ym mraich Morgan, a thynnodd ef ymaith yn dyner i fysg y coed. Parai ei ddull rhyfedd a dieithr i Morgan ei ddilyn mewn distawrwydd, hyd oni safodd Bonnard. Yr adeg honno gwelodd Morgan fod llygaid duon ei gyfaill yn fflachio tân.

"Gwynn," eb ef, yn yr un llais dwfn, isel, "mae'r drws yna wedi bod yn agored ers llai nag ugain mlynedd—ers llai na blwyddyn."

"Y nefoedd fawr! Tybed?"

Mi chwiliais y clo yn fanwl; mae yna agoriad wedi bod ynddo yn ddiweddar; mae'n lân oddi wrth rwd tu mewn, ac ôl yr agoriad ar ymyl twll y clo. Mae ôl troed dyn mewn dau neu dri o leoedd ar y gwelltglas tu allan i'r drws."

"Ydech-chi'n meddwl i bod yn bosib fod creadur dynol yn byw yn y fath le â hwn?"

Pwy a ŵyr? Mae dynion i'w cael heb na theimladau na chydwybod; mae ambell i gybydd fuasai'n caru lle fel hyn er mwyn bod ar i ben i hun hefo'i aur.

Hwyrach mai rhyw druan ar ffo rhag cyfiawnder sydd yna, ag yn rhyw ddirgel gredu na ddaw swyddogion y gyfraith byth i Blas y Nos i chwilio amdano."

Wrth weled wyneb gwelw Bonnard, a gwrando'r nodyn dieithr yn ei lais, prin y credai Morgan ei fod wedi dweud cymaint ag a oedd ar ei feddwl.

"Wel," meddai, os felly mae pethau—a dydw-i ddim yn credu bod ych tybiaeth-chi'n iawn—dydi-o fawr o bwys i chi na minnau prun a oes yma rywun ai peidio. Beth fyddai inni gychwyn yn ôl?"

Os oes gennych-chi wrthwynebiad i dorri i mewn i'r tŷ yna, mi ddo-i yn ôl rŵan, debyg iawn. Ond mi ddo-i yma fy hun y tro nesa, ag mi a'-i i mewn y tro hwnnw."

Troesant ar hynny i gychwyn yn ôl, a dechrau ymwthio drwy'r drysni dan y coed nes dyfod allan yn y cwm ychydig yn is i lawr na'r fan lle y gadawsent y ffordd gul. Neidiodd Gwynn Morgan yn glir dros y gwrych, ac wedi cyrraedd y ffordd ymsythodd, lledodd ei freichiau, a thynnu anadl hir fel gŵr wedi cael gollyngdod. Yna dywedodd, â gwên lawen ar ei wyneb, nad oedd wedi ymserchu fawr yn y fangre unig, drymllyd, fud, y safai hen adfail Plas y Nos arni, ac na fu erioed mor agos i gael y pruddglwyf yn unman.

Safodd Bonnard yntau ar ganol y ffordd, â'i lygaid yng nghyfeiriad yr hen adfail; ac yn ei drem yr oedd digllonedd, gelyniaeth, a chreulondeb didrugaredd—yr olwg a ddaw i wyneb gŵr nwydlawn wrth weled ei elyn marwol yn dianc o'i afaelion. Wrth ei weled, aeth ias oer, hanner ofergoelus, dros holl gorff Gwynn Morgan. Daeth yr hen deimlad o ansicrwydd ynghylch ei gyfaill ato â mwy o rym nag erioed; a sylweddolodd am y tro cyntaf leied a wyddai o'i hanes. A pheth anhawster y cyfarchodd ef, mewn llais yn ymylu ar fod yn aneglur:"

Bonnard, beth sy'n bod? Mae'na ryw ddirgelwch fan yma. Roedd dirgelwch o'ch cwmpas-chi bob amser. Ydech-chi'n gwybod rhywbeth am Blas y Nos, neu rywun fu'n byw yno?

"Dowch ymlaen dipyn," atebodd yntau, "ag wedyn mi alla-i siarad â chi; fedra-i ddeud dim yn y fan yma.

Synnodd Morgan fwy fyth at ddull ei gyfaill, a cherddasant mewn mudandod am tua milltir o ffordd. Collasant eu golwg ar Blas y Nos, a'r cwm y safai ynddo, yng nghysgod un o fryniau tal Arfon.

Safodd Bonnard, a throdd at Morgan.

Roeddech-chi'n deud neithiwr ych bod-chi'n ymddiried yno-i," eb ef, mewn tôn angerddol. "Parhewch i wneud hynny, ag ar fy anrhydedd, chewch-chi mo'ch siomi. Beth bynnag ydw-i'n i gadw rhagddoch-chi, rydw i'n gwneud hynny er ych mwyn chi ych hun, ag nid am nad oes gen i ymddiried ynoch-chi. Does dim swyn ym Mhlas y Nos i mi, ag eto mi wn-i rywbeth amdano. Beth ydi hynny, fy nghyfrinach i ydi-o, a rhaid imi i chadw am beth amser yn chwaneg. Hwyrach y cewch wybod y cwbwl ryw ddiwrnod. Rydw-i'n bwriadu mynd i mewn i'r hen dŷ yna, a chwilio am y peth y mynna-i wybod yn i gylch-o, ac mi wna-i hynny, deled a ddelo."

Gwthiai ei eiriau allan mewn dull ffyrnig rhwng ei ddannedd, a Gwynn yn llygadrythu arno mewn syndod.

"Ivor," ebr Gwynn cyn hir, "mi wyddech am y lle yma cyn dwad i Gymru."

"Gwyddwn."

Ceisiodd Gwynn dremio drwy Bonnard, a darllen y dirgelwch; ond parhâi llygaid duon hwnnw i syllu arno yntau yr un fath, heb newid dim.

Rydw-i mewn mwy o dywyllwch nag erioed. Nid yn hymddiddan-ni neithiwr â'r hen Edwards sy wedi'ch arwain-chi yma felly?"

Nage; mi fuaswn-i'n dwad yma 'run fath yn union —ond mi fuaswn yn dwad yma fy hun, dyna'r cwbwl."

"A dydw-i ddim i gael gwybod mwy na hyn, Bonnard?

"Allai-i ddim deud chwaneg wrthoch-chi ar hyn o bryd. Wnewch-chi fy nghoelio-i pan ddyweda-i nad ydw-i ddim yn gofyn ichi wneud dim, ond be fuasech-chi'n i wneud ar unwaith petasech-chi'n gwybod popeth? Petasech-chi'n cael gwybod y cwbwl, fuasech-chi ddim yn meddwl llai ohono-i. Gadwch imi fynd i mewn i'r tŷ yna fy hun. Does arna-i ddim ofn y marw"; a chan daro ei law ar ei ochr, "ag mae gen-i arfau rhag y byw."

"Felly, rydech-chi'n disgwyl gweld rhywun yno?"

"Yn wir, wn-i ddim yn iawn be i'w ddisgwyl, ond mi fuasai'n dda iawn gen i petaech-chi'n bodloni i beidio â holi chwaneg."

Nid oedd Gwynn Morgan yn siwr nad breuddwydio yr oedd. Pa gysylltiad a allai fod rhwng y tramorwr hwn, a dreuliasai ei holl oes ar y Cyfandir, a hen annedd-dy anghyfannedd ac adfeiliedig yng Ngogledd Cymru—hen dŷ a fuasai'n wag am bum mlynedd ar hugain?

Dydw-i'n hoffi fawr ar hyn, Ivor; mi wela-i fod rhywbeth ar ych meddwl-chi ynglŷn â'r hen dŷ yna. Gobeithio dydech-chi ddim am ych peryglu ych hun mewn ffordd yn y byd o achos y fympwy ryfedd yma."

"Dydi'r peryg ddim yn werth sôn amdano. Os oes yna rywun yn ymguddio yn y tŷ, y tebyg ydi mai rhyw gybydd hanner gwallgo ydi-o, neu ryw ddyhiryn ag arswyd cyfiawnder arno. Does arna-i ddim eisiau aflonyddu ar neb felly. Ond am y peth sy'n fy nwyn i yma, rhaid imi i wneud-o ar fy mhen fy hun. Y cwbwl a ofynna-i gennych-chi yrŵan ydi peidio ag yngan gair wrth neb am ddim a fu yma heddiw. Mi ddywedwn ni yn bod-ni wedi mynd at y tŷ, a methu mynd i mewn.

Mi barcha-i ych cyfrinach-chi, a pheidio â thrio'i dehongli-hi, na threiddio tu hwnt i'r terfynau a osodwch-chi imi. Ond gadwch inni fyw hefo'n gilydd. Mi arhoswn-ni y fan fynnoch-chi-ag mi symudwn pan fynnoch-chi. Mi fedra-i 'y mwynhau fy hun yn iawn. Wna i ddim holi lle byddwch-chi'n mynd, nag o ble byddwch-chi'n dwad, na thrio gwybod dim ond be fyddwch-chi'n i ddeud wrtha-i."

Cododd dagrau gloywon i lygaid Bonnard wrth wrando'r geiriau hyn, a gwasgodd law ei gyfaill yn dynn.

"Gwynn," eb ef, mewn teimlad dwys, "dydw-i ddim yn haeddu cyfeillgarwch fel ych un chi; ond mi wyr y Duw Mawr 'y mod innau mor bur i chithau. Arhoswch hefo mi, 'y nghyfaill cywir-i; fedrwn-i ddim meddwl am wrthod ych cynnig-chi. Maddeuwch imi am na fedra-i ddim deud dim mwy. Petasech-chi'n gwybod popeth, cydymdeimlo'n ddyfnach â mi wnaech-chi.

"Wela' i ddim bod dim byd i'w faddau, Ivor; ond waeth-gen i ddeud na pheidio, mi fuaswn-i'n mynd i ffwrdd â chalon bur drom petasai raid inni ymwahanu."

"Er ych mwyn chi, ag nid er 'y mwyn fy hun, yr awgrymais i hynny. Fedrwn-i ddim meddwl am 'y ngwneud fy hun yn boen a baich ichi. Ond dyna ddigon; ar hyn o bryd, beth bynnag, fe arhoswn-ni hefo'n gilydd."

"Mi arhosa-i nes cael gorchymyn i fynd," ebr Gwynn.

Wedi ymgynghori ar eu ffordd yn ôl, penderfynasant adael y gwesty, a mynd ymlaen i'r pentref nesaf, tua phum milltir a hanner yr ochr arall i Blas y Nos. Oddi yno gallai Bonnard gerdded i Blas y Nos y noswaith honno. Yr oedd yn llawer gwell cerddwr na Morgan, er mai hwnnw oedd y mabol gampwr gorau. Nid oedd pum neu chwe milltir, fwy neu lai, yn poeni fawr ar Bonnard. Ac ni allasai, pe mynasai, gael llety nes i Blas y Nos na hynny, oherwydd anghyfanhedddra'r wlad. Wedi talu am eu llety, a llogi cerbyd, ymaith â hwy i'r pentref nesaf, lle y cawsant le cysurus arall. Wedi cael ymborth, dechreuodd Morgan osod ei bethau mewn trefn i aros rai dyddiau; ac fe'i hwyliodd Bonnard ei hun i gychwyn ar ei daith unig dan gysgodau'r hwyr tua Phlas y Nos.