Mary Jones y Gymraes fechan heb yr un Beibl/Sefydliad y Feibl Gymdeithas

← Gyda Mr Charles, yn llwyddo i gael Beibl

Mary Jones y Gymraes fechan heb yr un Beibl gan Robert Oliver Rees

Y Defnydd Da a Wnaeth o'i Beibl

PENOD V.—Ymweliad Mary â Mr. Charles yn arwain i sefydliad y Feibl—Gymdeithas.

FEL y sylwyd o'r blaen, hawdd ydyw credu i Mr. Charles, yn ei deithiau parhaus i gynal Cymanfaoedd Ysgolion mewn gwahanol barthau o'r wlad, gyfarfod â llawer geneth dlawd ymysg miloedd ieuenctyd yr Ysgolion Sabbothol, yn drist ei henaid o eisiau Beibl. Ond mor nodedig oedd ein harwres ieuanc ddeallgar, or-zelog, o Lanfihangel yn eu mysg hwynt oll, fel y gwnaeth ei hymweliad hi âg ef argraff ddofn, annilëadwy, ar ei ysbryd. Gwnaeth ddefnydd helaeth wedi hyny oi hanes toddiadol yn ei apeliadau at gyfeillion a boneddigion cyfoethog a haelfrydig yn Lloegr ar ran Cymru, fel engraifft nodedig o angen ac awydd ei phobl am Air Duw. Ond yr achlysur o ddyddordeb anfarwol y cynyrchodd ei hanes yr effeithiau hynotaf, oedd yn Mhwyllgor Cymdeithas y Traethodau Crefyddol yn Llundain, yn Rhagfyr, 1802. Yr oedd Mr. Charles yn y brifddinas ar y pryd yn supplio capel Saesneg Spitalfields. Achubodd y cyfle o gyfarfyddiad y pwyllgor dylanwadol hwnw i osod ger eu bron angen Cymru a'i Hysgolion Sabbothol am eu gwerslyfr dwyfol. Trwy ei ymdrechion ef a Mr. Joseph Tarn, ysgrifenydd cynorthwyol y pwyllgor, ymgasglasai yr aelodau ynghyd yn dra chryno. Y cadeirydd oedd yr Hybarch Matthew Wilks, ac yr oedd yno y Parch. J. Hughes, J. Townsend, Dr. Steinkopff, J. Owen, yr ysgrifenydd, Mr. J. Tarn, ac amryw foneddwyr lleygol eraill perthynol i'r pwyllgor. Wedi gorphen gydag achosion Cymdeithas y Traethodau, dygai Mr. Tarn achos ymweliad Mr. Charles gerbron. Yna cyfodai ein gwladgarwr mawr o'r Bala i fyny i egluro ei achos. Dangosai trwy liaws o ffeithiau angen gwaedawr ei wlad am Feiblau a Thestamentau. Fel yr hynotaf o'r holl ffeithiau hyny, adrodda hanes personol Mary Jones, a'i hymweliad âg ef. Cynyrchai hanes syml, toddiadol, y Gymraes fechan deimlad angerddol, oll-orchfygol, trwy yr holl bwyllgor o blaid cais yr apelydd gwresog am sefydliad Beibl-Gymdeithas i Gymru. Yn ymchwydd uchaf y brwdfrydedd sanctaidd hwnw a gynyrchasaí ei hanes effeithiol hi, wele y Parch. Joseph Hughes yn llefain yn y teimlad dwysaf, "Mr. Charles! os Cymdeithas felly i Gymru, paham nad i'r holl deyrnas, ac i'r holl fyd hefyd!" Awgrymiad dwyfol-ysbrydoledig hwn Mr. Hughes, ar ganol apeliad Mr. Charles, a grëodd y drychfeddwl cyntaf am Feibl-Gymdeithas i'r holl fyd; ond creasid yntau gan ddrychfeddwl blaenorol Mr. Charles am Feibl-Gymdeithas i Gymru. Ni orphwysodd y teimlad angerddol a grëwyd trwy apeliad gwladgarol Mr. Charles, ac yn arbenig ystori y Gymraes fach o Lanfihangel, yn y cyfarfod bythgofiadwy hwn, hyd nes y sefydlwyd y Feibl-Gymdeithas yn Mawrth, 1804. Gwelir fel hyn y fath gysylltiad agos oedd rhwng y ffaith fechan o ymweliad ein Cymraes fechan o Feirion âg un o'r ffeithiau pwysicaf yn ei natur ai heffeithiau yn holl hanes Cristionogaeth trwy y byd. Ymffrostiwn yn gyfiawn fel cenedl yn arddunedd yr olygfa o'n hen wron Prydeinig, y tywysog Caradog, yn dadleu dros iawnderau ei wlad gerbron Claudius Cæsar a'r Senedd Rufeinig. Llawer mwy arddunol oedd yr olygfa o dywysog holl wladgarwyr Cymru, Thomas Charles, gerbron pwyllgor Cymdeithas y Traethodau Crefyddol, yn dadleu dros ei wlad am y Llyfr Dwyfol sydd yn dwyn i wlad ryddid ac iawnderau anfeidrol uwch nag y dadleuai ac yr ymladdai Caradog am danynt. Trethai arddunedd moesol yr olygfa hon holl athrylith yr arlunydd mwyaf athrylithgar i wneyd cyfiawnder â hi.

Rhaid addef y saif y Feibl-Gymdeithas byth goruwch holl Gymdeithasau y byd, fel y saif ei Llyfr goruwch ei holl wrthddrychau. Nid oes ond dau wrthddrych dwyfol gweledig mewn bod—Mab Duw yn y nef, a Llyfr Duw ar y ddaear. Duw wedi ymddangos mewn cnawd ydyw y Mab; Duw wedi ymddangos mewn llyfr ydyw y Beibl. Tra y mae y Cymdeithasau Cenhadol yn anfon dynion i lefaru wrth baganiaid y byd, mae y Feibl-Gymdeithas megis yn anfon Duw ei hun i lefaru wrthynt. Ei Llyfr hi ydyw tystysgrif a grym yr holl Gymdeithasau Cristionogol. Coron gogoniant Cymru, ac yn arbenig y sir fechan hon, Meirion, ydyw ei bod yn rhagori ar bob rhan arall o Brydain a'r byd yn y llafurus gariad a ddengys tuag at Lyfr Duw, a'r Gymdeithas sydd a'i hunig amcan i'w ledaenu dros holl wledydd y byd. Naturiol a theg ydyw ein zel hon o blaid y Feibl-Gymdeithas. Y Cymro byth-glodwiw o'r Bala, yn angerdd ei gariad at Gymru, oedd y prif achosydd o'i sefydliad. Cymraes ieuanc o Feirion, fel y gwelsom, oedd y prif swmbwl yn ei ysbryd yntau, yn ei ymgais gwladgarol hwnw. Penderfyniad cyntaf pwyllgor y Gymdeithas, wedi ei sefydliad yn 1804, oedd dwyn allan argraffiad o'r Beibl Cymraeg at wasanaeth Ysgolion Sabbothol Cymru. I'r Bala, i Mr. Charles, y danfonodd y llwyth cyntaf o'r argraffiad cyntaf hwnw yn 1806. Gymru! "dal yr hyn sydd genyt, fel na ddygo neb dy goron di!"

—————————————