Oriau Gydag Enwogion/Florence Nightingale

← Oliver Cromwell

Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos)

John Wesley

FLORENCE NIGHTINGALE PAN YN BLENTYN

FLORENCE NIGHTINGALE.

'MAI, 1820.

"Dyner Fai! dy dywydd distaw
A'th awelon meddfol sydd
Yn dwyn pawb i'th gynhes garu:
Gado ei ystafell wely
Wna'r cystuddiol, llwyd ei rudd
Estyn iddo gwpan iechyd,
Dan dy wenau ymgryfhâ,
Ei holl lesgedd yrri ymaith,
Gwasgar hadau meddyginiaeth
Yw dy orchwyl,—blentyn Hâ!"

Y MAE genedigion mis Mai yn llu mawr, ac yn perthyn i bob cylch o fywyd a gwaith. Dyma restr ohonynt ar antur, John Hampden, y gwladgarwr (1594); Owain Glyndwr (1349); William Pitt (1759); Dr. Jenner, y meddyg enwog (1749); Huxley, y gwyddonydd (1825); Charles Kingsley (1819); Spurgeon (1834). Ac yn ystod y mis hyfryd hwn y ganwyd nifer o'r beirdd, hen a diweddar,—Dante yn 1265; Emerson yn 1803; Browning yn 1812; Whitman yn 1819; Pope yn 1688, &c.

Hyfryd gennym fuasai ysgrifennu rhyw gymaint am un neu fwy o'r enwogion uchod, oherwydd y mae amryw ohonynt wedi bod gymdeithion gwerthfawr am flynyddau. Ond y mae blodau Mai wedi ein hud-ddenu i lwybr gwahanol. Yr ydym yn adgofio mai yn ystod y mis hwn, yn y flwyddyn 1819, y ganwyd y Dywysoges fach a ddaeth wedi hynny i ddal teyrnwialen Prydain am flwyddi maith,—ein diweddar rasusaf Frenhines Victoria. Ond yn gymaint a bod amryw wedi cymeryd mewn llaw i ysgrifennu am ei bywyd a'i theyrnasiad hi, yr ydym yn ymatal rhag sangu ar faes ein cymydog.

Ond nid llai clodfawr yn ei ffordd oedd, ac ydyw y foneddiges ag y mae ei henw uwchben ein hysgrif,—Florence Nightingale. Ganwyd hi yn 1820, a hynny yn ninas enwog Florence, er mai Saesones ydoedd o ran cenedl a gwaed. Yr oedd ei thad yn foneddwr, ac yn berchen palas o'r enw Lea Hurst, yn Swydd Derby. Yno y treuliodd Florence ddyddiau dedwydd maboed. Amgylchynid hi gan gysuron a llawnder. Ond yn yr adeg honno dadblygodd yr elfennau a ddaethant wedi hynny mor amlwg, mor werthfawr yn ei bywyd. Meddai gydymdeimlad â phopeth oedd yn dioddef, ac yr oedd ei thiriondeb at greaduriaid mud yn ddiarhebol. Adroddir am dani yn adfer bugeilgi oedd wedi ei anafu yn dost, ac yn gwneyd llawer cymwynas oedd yn datguddio "tannau euraidd tynerwch" yn ei chalon. Cafodd addysg dda, a hawdd y gallasai dreulio ei hoes fel boneddiges uchel-waed, mewn ysblander a hunanfoddhad. Ond yr oedd y drychfeddwl o gynorthwyo yr adfydus, ac o weini ar gleifion ac anafusion wedi cymeryd meddiant o'i hysbryd. Awyddai am waith.

"Get leave to work
In this world: 'tis the best you get at all."

Ond beth a fedrai hi wneyd? Ei phrif ddymuniad oedd bod yn weinyddes (nurse) i'r cleifion. Ond yr adeg honno nid oedd y gelf gain yna wedi ei darganfod yn y deyrnas. Yr oedd y gwaith ei hun yn cael edrych i lawr arno fel rhywbeth anheilwng o'r rhyw fenywaidd. Codwyd Florence Nightingale gan Ragluniaeth i weddnewid hyn oll; a hynny, yn benaf, drwy ei hesiampl odidog ei hun. Yr oedd wedi cymhwyso ei hunan at y gorchwyl, ac wedi treulio rhan o'i hamser mewn sefydliadau meddygol ar y cyfandir. Ac yn y man, daeth yr amser i ddangos ac i ogoneddu drychfeddwl llywodraethol ei bywyd.

Yn 1854, yr oedd newyddiaduron y deyrnas hon yn llawn o hanes echrys y Crimea. Yr oedd ein milwyr dewr yn dioddef, yn marw wrth y cannoedd o ddiffyg ymgeledd. Yr oedd yr hen ysbyty hagr yn Scutari, ar lan y Môr Du, yn llawn o glwyfedigion, ond nid oedd yno neb i ofalu yn briodol am danynt. Aeth y lle yn gynweirfa y pla a'r haint, ac yr oedd rhestr y marwolaethau beunyddiol yn yr ysbyty yn 60 y cant!

Yn yr argyfwng hwn y cynygiodd Florence Nightingale ei gwasanaeth i'r Llywodraeth fel hospital nurse i'r milwyr. Derbyniwyd ei chynygiad gyda llawenydd a diolchgarwch. Hwyliodd allan, gyda nifer o foneddigesau ereill o gyffelyb feddwl. Gwynebodd yr holl anhawsderau, yr hinsawdd, y clefydon, a'r caledwaith gydag ysbryd gwronaidd. Nid oedd ond merch ieuanc dyner a diamddiffyn, ond yr oedd ei holl symudiadau yn hawlio parch ac edmygedd. Ymosododd ar yr aflendid a'r anhrefn yn yr Ysbyty fythgofiadwy honno. Ymlidiodd y trueni ymaith, a dygodd oleuni cysur a gobaith i'r dioddefwyr. Ar rai adegau yr oedd ganddi filoedd o dan ei gofal, ond ni phallodd ei hymdrech. Yr oedd pob milwr yn gwybod fod un a feddai dynerwch mam, a medr y meddyg goreu, yn gofalu am dano. Aberthodd ei hun ar allor dyngarwch. Daeth yn angyles trugaredd i'r sawl oedd ar ddarfod am danynt. Nid oes neb wedi darlunio ei gwaith yn fwy tyner a desgrifiadol na Longfellow, y bardd Americanaidd, mewn canig fechan, anfarwol—.

Lo! in that house of misery,
A lady with a lamp I see
Pass through the glimmering gloom
And flit from room to room.

"And slow, as in a dream of bliss,
The speechless sufferer turns to kiss
Her shadow as it falls,
Upon the darkening walls."

Bu o fewn ychydig i golli ei bywyd yn ngrym ei hymdrech. Ymaflodd y dwymyn ynddi, a dwys oedd y pryder yn ei chylch. Ond cafodd ei hadfer i berffeithio y gwaith a'i gwnaeth mor anwyl gan bob gradd. Daeth adref i'r wlad hon, a chwenychid ei hanrhydeddu fel gwrones y Crimea. Ond ni fynai y cyfryw anrhydedd. Ei dymuniad ydoedd am i ereill o'i rhyw gael eu cymhwyso i garu yr un gwaith. Ac er ei bod wedi treulio blynyddau maith mewn neillduaeth, yn ddioddefydd parhaus ond tawel, y mae ei dylanwad wedi bod yn ddifesur ar sefydliadau dyngarol. Dyrchafodd y swydd o nurse, ac agorodd ffordd i filoedd o'i chwiorydd i wasanaethu eu hoes yn y cyfeiriad hwn.

Beth ydyw y Red Cross Society? Beth ydyw y Queen's Nurses, a'r Nightingale Home yn Ysbyty St. Thomas? Beth ydyw y gofal a'r sylw arbennig a delir i'r gorchwyl o weini ar y claf a'r adfydus? Y mae'r oll yn dystiolaeth i ysbryd ac esiampl Florence Nightingale, un