Oriau Gydag Enwogion/John Wesley
| ← Florence Nightingale | Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos) |
John Calvin → |
JOHN WESLEY.
MEHEFIN 28, 1703
AC yr oedd gŵr wedi ei anfon oddiwrth Dduw, a'i enw Ioan." Gellid dweud hynny am lawer Ioan yn ystod y canrifoedd Cristionogol, ac y mae y gair yn hollol addas i'w gymhwyso at hanes a llafur John Wesley, sylfaenydd un o'r cyfundebau crefyddol mwyaf grymus yn y deyrnas hon, ac ar gyfandir yr Amerig.
Ganwyd ef yn mhersondŷ Epworth, Swydd Lincoln, ar yr 28ain o Fehefin, 1703. Clerigwr oedd ei dad, Samuel Wesley, a chlerigwyr oedd ei hynafiaid. Yr oedd John yn un o bedwar ar bymtheg o blant, ond nid yw y byd yn gwybod heddyw namyn am ddau o'r teulu lluosog hwn, —John a Charles. Erys eu henwau hwy tra y bydd Methodistiaeth Wesleyaidd yn un o forces y byd Cristionogol. Y mae emynau'r naill, ac ysbryd diwygiadol y llall, wedi hydreiddio i awyrgylch grefyddol ein teyrnas. Yr oeddynt fel Paul ac Apolos, y naill yn plannu, a'r llall yn dyfrhau, a Duw yn rhoddi y cynydd.
John oedd yr hynaf o'r ddau. Cafodd ei fagu o dan ddylanwadau tyner a phur. Yr oedd ei fam yn un o ragorolion y ddaear. Addefa pob hanesydd fod Susannah Wesley yn gymeriad nodedig. Yr oedd ei gofalon yn lluosog, ond drwy ei threfnusrwydd, ei meddylgarwch, a'i serchawgrwydd, llywodraethai dylwyth ei thŷ gyda doethineb a phurdeb. Yr ydoedd yn fren- hines ar yr aelwyd, a'i deddfau yn seiliedig ar gariad a thynerwch. Etifeddodd John Wesley alluoedd meddyliol ei fam; yr oedd trefn a chynllun wedi eu cydwau â'i natur, ac yn ngrym y ddawn yna y llwyddodd i osod ei waith ar linellau sicr a pharhaol. Dyna sylfaen "Trefn- yddiaeth yr enwad sydd yn bytholi ei enw.
Pan ydoedd yn blentyn, digwyddodd i berson- dŷ Epworth fynd ar dân. Mawr oedd y cyffro, oherwydd yr oedd y teulu yn gorffwys ar y pryd. Llusgwyd y plant allan ganol nos, ond wedi eu cyfrif, canfu y tad pryderus fod un ar ol! Yr un hwnnw oedd John. Yn y man, gwelid ef yn sefyll yn ffenestr y llofft. a'r fflamau yn prysur nesau ato. Ond dyna ddau gymydog yn anturio at y mur, ac yn llwyddo i'w waredu o'i berygl. Cyn pen ychydig funudau buasai wedi mynd yn aberth i angerdd y tân. Yr oedd y ddihangfa yn ernes o lawer dihangfa arall a gafodd yn ystod ei oes faith. Nid rhyfedd ei fod yn hoff o'r adnod honno,-"Onid pentewyn ydyw hwn wedi ei gipio o'r tân?" Meddyliai ei fam fod y waredigaeth yn amnaid o rywbeth mwy,-fod gan Dduw waith arbenig iddo i'w gyflawni drosto Ef. Ac onid oedd ei dyfaliad yn llawn o ystyr? Derbyniodd ei addysg yn y Charterhouse, ac wedi hynny yn Rhydychen. Daeth yn ysgolor gwych, yn fedrus fel ymresymydd, ac yn gyfarwydd iawn yn llenyddiaeth glasurol yr hen oesoedd. Ac yr oedd ei fywyd personol yn bur a diwair. Ymgadwai rhag rhysedd ac anfoes, a chymhwysodd ei hun i fod yn glerigwr yn eglwys Locgr. Etholwyd ef yn gymrawd o goleg Lincoln, a derbyniodd urddau eglwysig. Yn yr adeg hon y ffurfiwyd y gymdeithas fechan honno a ddaeth yn hedyn y diwygiad Methodistaidd. Cyfarfyddai amryw o wŷr ieuainc yn eu hystafelloedd yn Rhyd- ychen i ymddiddan am bethau crefydd. Yr oedd agwedd crefydd yn dra isel ar y pryd. Teyrnasai anffyddiaeth ac anuwioldeb yn y cylchoedd uchaf, ac nid oedd derfyn ar ysbrydiaeth wallgof a phechadurus yr oes. Cafodd y gwŷr ieuainc a geisient adfer difrifwch a phurdeb i fywyd y brif-ysgol eu llysenwi yn "Fethodistiaid," enw sydd bellach wedi ei ddyrchafu o ddinodedd, ac wedi dod yn rhywbeth i ym- ffrostio ynddo, ac i'w arddel gan filoedd.
Pan oedd John Wesley yn lled ieuanc, cafodd ar ei feddwl i fynd drosodd i'r Amerig fel cenhadwr. Ar ei fordaith yno daeth i gyffyrdd- iad â'r Morafiaid, ac arweiniodd hyny i ganlyniadau pwysig yn ei hanes. Rhoddent hwy y pwys mwyaf ar grefydd brofiadol, a thystiolaeth fewnol yr Ysbryd yn enaid dyn. Ar y pryd, yr oedd Wesley yn eglwyswr,-yn uchel eglwyswr. Rhoddai y sylw manylaf i ddefodau, ympryd, dyddiau gwyl, &c. Ac ni fynai gydnabod neb ond y sawl oedd wedi eu hordeinio gan ddwylaw esgobol. Ychydig fu ei lwydd fel cenhadwr yn Georgia. Yr oedd ei olygiadau yn gwrthdaro yn erbyn syniadau dyfnaf y bobl.
Daeth yn ol i Lundain, a dechreuodd gyfeillachu â'r Morafiaid yn Fetterlane. Daeth dan ddylanwad Peter Bohler, ac yn raddol torodd goleuni newydd ar ei feddwl, goleuni oedd i weddnewid ei holl hanes. Nis gallwn ymdroi gyda'r pwynt hwn, er ei fod yn allwedd i lafur John Wesley. Yr oedd yn cynnwys ymwybyddiaeth o'r gwirionedd a bregethid gan Paul,
Canys trwy ras yr ydych yn gadwedig; trwy ffydd, a hynny nid ohonoch eich hunain.".jpg)
JOHN WESLEY YN PREGETHU ODDIAR GARREG FEDD EI DAD.
Iachawdwriaeth yn gwbl o ras, ac yn ddigonol i'r penaf o bechaduriaid. Yn ngrym yr argyhoeddiad newydd hwn (oherwydd dyna ydoedd yn ei olwg ef), enynwyd ynddo awyddfryd i bregethu yr efengyl, a hynny i bawb, mewn amser ac allan o amser. Dyna ddechreu y mudiad a wnaeth gymaint i ddyrchafu y bobl,-pregethu yn yr awyr agored. Dechreuodd y gwaith da hwn yn Bristol; ac yno yn mis Mai, 1739, y gosodwyd careg sylfaen y capel cyntaf gan y Methodistiaid. Yn y flwyddyn ddilynol y rhoddwyd bôd i'r Gymdeithas Wesleyaidd yn Moorfields, Llundain. Y mae hanes Wesley fel efengylydd yn debyg i'r eiddo Howell Harris yn Nghymru. Teithiai o'r naill dref a phentref i un arall, ar bob tywydd, a chyhoeddai yr efengyl i bawb a ddeuai i wrando arno. Cafodd ei erlid, ei faeddu, ei boeni mewn mil o ffyrdd. Gwaredwyd ef o grafangau dinystr; ond yr oedd ei sel yn llosgi ac yn goleuo, a daeth y bobl yn raddol i lawenychu yn ei oleuni. Meddai ar benderfyn- iad gwronaidd, a gallu i gyfaddasu ei hun ar gyfer pob argyfwng y caffai ei hunan ynddo. Edrychai ar y byd fel ei " blwyf." "The whole world is my parish" oedd ei arwyddair. Aeth i Epworth ar ei hynt, lle y bu ei dad yn glerigwr, ond rhwystrwyd ef i fynd i'r eglwys. Pregethodd yntau oddiar gareg fedd ei dad, ac yr oedd miloedd yn ei wrando. Daeth i Gymru, a chyd- lafuriodd lawer gyda Whitfield a Howell Harris. Mae'n wir iddynt ysgar oddiwrth eu gilydd ar gyfrif gwahaniaeth golygiadau athrawiaethol: Ond yr oeddynt yn coledd y serch puraf y naill at y llall.
Croesodd y Sianel i'r Iwerddon dros ddeugain o weithiau, er mwyn mynd â'r efengyl i drigolion truain yr Ynys Werdd.
Ac heblaw ei lafur anhygoel fel pregethwr teithiol, yr oedd yn gwasanaethu ei bobl mewn llawer cyfeiriad arall. Ysgrifenodd yn helaeth ar faterion cymdeithasol. Condemniodd y gaeth fasnach, a'r fasnach mewn diodydd meddwol, cyn i'r un diwygiwr arall godi ei lef. Dysgai yn bendant nad oedd gan y Llywodraeth hawl i godi ei chyllid oddiar fasnach oedd yn darostwng ac yn dinystrio y bobl. Bu yn parotoi, ac yn lledaenu llenyddiaeth iachus a rhad cyn i'r Tract Society gael ei bôd. Ac y mae ei ysgrifeniadau ef ei hun yn llu mawr. Dywed y beirniaid fod ei "Ddydd-lyfrau " (Journals) yn gyfryw o ran teilyngdod ag i'w gosod yn mysg clasuron crefyddol yr iaith Seisnig.
Cafodd oes faith, ac ni phallodd ei nerth hyd y diwedd. Yr oedd yn pregethu ac yn gofalu am fuddiannau Methodistiaeth yn mhell wedi croesi rhiniog pedwar ugain oed. Ond daeth yr adeg i orffwys. Wedi teithio dros ddau cant a phump ar hugain o filoedd o filldiroedd gyda gwaith ei Waredwr, wedi traddodi hanner can' mil o bregethau, wedi bod yn llywydd y Conference am 47 o flynyddau, wedi cynllunio, arolygu, ac arwain y cyfundeb Methodistaidd am gymaint o amser,—daeth y diwedd. Ei destyn olaf ydoedd," Ceisiwch yr Arglwydd tra y galler ei gael Ef." Aeth haul ei fywyd cysegredig i lawr yn dawel ac esmwyth yn mis Mawrth, 1793. Yr oedd y gobaith gwynfydedig yn anadlu drwy ei eiriau ymadawol,— "Ac yn goron ar y cwbl, y mae Duw gyda ni." Yn yr ymwybyddiaeth yma y cauodd John Wesley ei lygaid ar ei waith, cyn myned ohono i dderbyn ei wobr.