Oriau Gydag Enwogion/William Carey
| ← John Calvin | Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos) |
Ceiriog |
WILLIAM CAREY.
COF gennyf glywed y diweddar Barch. D. Charles Davies yn galw sylw at y cyfeiriadau aml sydd yn emynau Pantycelyn at yr India fel maes cenhadol. Y mae'r wlad yn ymrithio ger ei fron yn wastad," yr India ehang fras,—"caethion duon India," &c. Ac onid oedd ysbryd proffwydoliaeth wedi cyffwrdd â'i awen? Pan oedd efe yn edrych dros y "bryniau tywyll niwlog," nid oedd un cenhadwr o'r wlad hon wedi cychwyn ar ei hynt; nid oedd un gymdeithas genhadol wedi ei ffurfio, ond yr oedd awen danllyd Pantycelyn yn canfod ar y gorwel flaen y wawr, ac yn clywed sŵn yr addewidion fel tonnau y Werydd yn "chwyddo byth i'r lan."
A thra yr oedd efe yn canu am y "boreu wawr" a'r cadwynau'n myn'd yn rhydd," yr oedd Rhagluniaeth, mewn cwr arall o'r deyrnas, yn parotoi y dyn oedd i gorffori y drychfeddwl, ac i gludo y newyddion da i'r India bell. Ei enw ydoedd WILLIAM CAREY. Ganwyd ef yn mis Awst, 1761, mewn pentref bychan yn Swydd Northampton. Un o blant y bwthyn ydoedd, ac ni chafodd nemor ddim o fanteision addysg. Ond ут oedd yn hoff o natur, yn caru blodau ac adar â'i holl galon. Un o ddifyrion penaf ei faboed oedd crwydro'r meusydd a'r coedwigoedd mewn ymchwil am flodau gwylltion. Daeth yn naturiaethwr heb yn wybod iddo ei hun. Ni feddai lyfrau, ac ni chafodd hyfforddiant gan arall, ond meddai ddawn i sylwi, a daeth y wybodaeth a gasglodd yn y dyddiau hyny yn dra gwerthfawr iddo, wedi ymfudo i India'r Dwyrain.
Pan yn bur ieuanc prentisiwyd ef i'r grefft sydd yn gosod hynodrwydd ar dref Northampton. Onid hi ydyw Llanerchymedd Lloegr, —prif ddinas y cryddion? Ac ar fainc y crydd yr oedd William Carey i dreulio blynyddau, mewn ymdrech galed am ei fywoliaeth. Ond yr oedd dylanwadau ereill ar waith, er yn ddistaw a chudd. Daeth y gŵr ieuanc i wybod am argyhoeddiadau crefyddol dwys. Enynwyd ynddo awydd am wybodaeth; a thra yn trwsio esgidiau ei gymdogion, yr oedd yn darllen, ac yn myfyrio, yn trwsio ei feddwl ei hun â'i holl egni. A mawr oedd ei awydd i oleuo ac i ddysgu ereill. Gwahoddai y plant a'r ieuenctyd ato i'r gweithdy, a rhoddai iddynt wersi addysg, tra yn dilyn ei orchwyl. Un o bynciau yr addysg oedd daearyddiaeth,—hanes gwledydd a chenhedloedd. Ac un o'r pethau penaf oedd yn gofidio ei ysbryd ydoedd y syniad fod rhanau mor fawrion o'r byd yn gorwedd mewn anwybodaeth, y bobl yn eistedd mewn tywyllwch a chysgod angeu, heb glywed gair erioed am y "tosturi Dwyfol fawr, at lwch y llawr sy'n bod."
Dechreuodd bregethu, ond yr oedd sefyllfa y paganiaid yn pwyso ar ei feddwl ddydd a nos. Ceisiai berswadio ei gyd—grefyddwyr, a'i frodyr yn y weinidogaeth, i wneyd rhywbeth i anfon yr Efengyl i dywyll-leoedd y ddaear. Ond nid oedd nemawr un yn cydymdeimlo â'i feddyliau. nac yn deall ei genadwri. Yr oedd y fath syniad yn ymylu ar wallgofrwydd! Nid oedd yr ysbryd cenhadol wedi ei ddeffro yn y wlad; ac yr oedd Carey yn cael ei gyfrif yn benboethyn gan ei gydnabod. Ond yr oedd y tân wedi cyneu ar allor ei galon ef, ac nis gallai dewi. Yn mhen amser, ac oherwydd ei daerni, rhoed caniatad iddo bregethu ar y pwnc mewn cwrdd arbenig yn Northampton. Yr oedd hyny yn 1792. Ei destyn ydoedd Esaiah liv. 23, ac y mae penau ei bregeth wedi dod yn arwyddeiriau cenhadol dros byth,—
DISGWYLIWN BETHAU MAWR ODDIWRTH DDUW.
CEISIWN GYFLAWNI PETHAU MAWR DROS DDUW.
Cafodd oedfa nerthol; a pha ryfedd? Dyn ar dân yn dweyd ei neges ydoedd. Dyna'r gwasanaeth drosodd, a'r brodyr yn ymwasgaru heb wneyd dim. Llifai y dagrau mawr dros ruddiau y pregethwr; ymaflodd yn mraich Andrew Fuller, a gofynodd,—" A ydych am ymado heb geisio gwneyd rhywbeth i anfon yr Efengyl i baganiaid y byd?" Galwyd y brodyr yn ol, a threfnwyd cyfarfod arall yn mhen tri mis ar yr un pwnc. A chyfarfod cofiadwy oedd hwnnw; un o'r rhai mwyaf nodedig o ran ei ganlyniadau. Cynulliad bychan ydoedd o ran rhif, yn cael ei gynnal yn nhŷ gwraig weddw yn Kettering. Ond y mae ei goffadwriaeth i barhau drwy y canrifoedd. Pam? Am y rheswm mai yn y lle hwnnw y rhoddwyd bôd i'r gymdeithas genhadol gyntaf yn Mhrydain. Dyna ffynhonell y mudiadau mawrion sydd erbyn heddyw yn ymestyn dros bum cyfandir. Yno yr hauwyd yr hâd; yno y planwyd yr eginyn oedd i dyfu yn bren mawr, dail yr hwn oedd i iachau y cenhedloedd. Cafodd Andrew Fuller ei ethol yn ysgrifenydd, ac yr oedd swm y casgliad,—blaenffrwyth yr holl gasgliadau cenhadol,—yn £13 2s. 6c. Ond pa le y ceid y cenhadwr? Pwy a ä drosom? Ac i ble? Cynygiodd Carey ei hun i'r gwaith. "Af fi i lawr i'r pwll," meddai, "ond rhaid i chwithau ddal y rhaff." Ac addawsant wneyd hyny; yn eu gweddiau, yn eu cynorthwy, yr oeddynt yn addunedu y byddai iddynt hwy, cynrychiolwyr eglwysi Prydain,—"ddal y rhaff." Y maes a ddewiswyd oedd India'r Dwyrain, gwlad oedd wedi ei meddianu, mewn rhan, gan Brydain, gwlad oludog a ffrwythlawn, yr East Indies. A dyna broffwydoliaeth Pantycelyn yn dechreu ymagor! Gwrthodwyd caniatad i Carey i fynd yno mewn llong Brydeinig. Nid oedd yr awdurdodau yn ffafriol i genhadwr roddi ei droed i lawr yno, ac yr oedd y syniad yn cael ei wawdio gan ysgrifenwyr y dydd. Ond cododd ymwared o le arall. Cafwyd llong dan faner Denmarc yn barod i gludo y cenhadwr i lanau y Ganges. Y mae'r gymwynas yn werth ei chofio. Ymsefydlodd Carey yn Serampore, ychydig o'r tu allan i Calcutta. Ymroes i ddysgu iaith y wlad, a dangosodd fedr arbenig at y gorchwyl. Yn mhen peth amser, dechreuodd gyfieithu yr Ysgrythyr Lân i'r Bengalaeg. Efe oedd y cyntaf i drosglwyddo Gair Duw i ieithoedd India. Daeth dau genhadwr arall i'w gynorthwyo yn ei lafur,—Marshman a Ward, a bu y riawd yn cydlafurio am flynyddau maith. Nid oedd Cymdeithas y Beiblau wedi ei geni pan oedd Carey yn darparu Bibl i breswylwyr Bengal. Yr oedd yn rhaid i'r cenhadon wneyd y papyr, darparu y llythyrenau, ac argraffu y gwaith eu hunain. Yn y flwyddyn 1800, yr oedd llenni cyntaf Efengyl Matthew yn barod. Dodwyd y copi yn wlyb o'r wasg ar yr allor yn y capel cenhadol, a gofynwyd am ei fendith Ef ar yr antur fawr. Wedi cael y Dwyfol Air yn iaith y bobl, ymroes y cenhadon i bregethu â'u holl egni, ac yr oedd bendith Duw yn amlwg ar eu llafur. Yr oedd y dychweledigion yn lluosogi, a gair yr Arglwydd yn rhedeg, ac yn cael gogonedd. Cwrddasant â gwrthwynebiadau lawer, ac â cholledion mawrion oddiwrth lifogydd, daeargrynfaoedd, &c. Un adeg, aeth y weithfa lle y cedwid yr argraffwasg, a'r holl bapyrau, ar dân. Ond yr oedd ysbryd Carey yn anhyblyg, a'i ffydd yn anorchfygol. Ni fu erioed weithiwr mwy difefl. Yr oedd yn cyfieithu, pregethu, addysgu yn ngholeg Calcutta; yn gohebu, ac yn trin ei ardd enwog,—y Botanic Garden,—yn ddyddiol, drwy gydol y blynyddau. Son am ei ardd. Daeth yn awdurdod ar lysieueg India, a llwyddodd i drawsblanu llawer o gynyrchion y wlad hon ar lanau y Ganges. Un ohonynt, ac un o'r rhai hoffaf ganddo, ydoedd blodyn llygaid y dydd,—y daisy. Yr oedd edrych arno mewn gwlad bell yn ei adgofio am feusydd ei febyd. Ond beth bynnag oedd ei hoffder o flodau natur, gwaith mawr ei fywyd yn India oedd dweyd am Rosyn Saron" a "lili y dyffrynoedd."—
"Blodau hyfryd
Sy'n disglaerio dae'r a nef."
Llafuriodd yn India'r Dwyrain am dros ddeugain mlynedd, a hynny heb ddychwelyd unwaith i'r wlad hon. Cafodd fyw i weled y Bibl wedi ei gyfieithu i lu mawr o ieithoedd brodorol India; gwelodd greulonderau y Juggernaut yn diflannu; canfu ernes o'r adeg pan y bydd baner y Groes yn chwifio yn fuddugoliaethus
"O aelgerth Cashgwr hyd i garth Travancore."
Fel yna, cafodd y bachgen tlawd a aned yn mhentref Panlerspery, ac a dreuliodd ei faboed mewn dinodedd yn ngweithdy'r crydd, ei wneyd yn llestr etholedig i gludo Efengyl y tangnefedd i eithafoedd y byd. Daeth yn apostol India'r Gorllewin, ac yn un o ragredegwyr yr ardderchog lu o genhadon oeddynt i ymaflyd yn yr un gwaith, ac i anturio " pethau mawr dros Dduw."
Machludodd haul ei fywyd yn dawel a gogoneddus. Deuai ei gyfeillion i edrych am dano, gan ei gyfarch fel Dr. Carey. Peidiwch a son.jpg)
WILLIAM CAREY YN EI WEITHDY.
Lle nad oes cyn'lleidfa yn ysgar.
Na diwedd i'r Sabboth yn bod."