Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Dedwyddwch Teuluaidd

← Cyffes Ffydd Miss Trefor

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Ysgafnhau ei Gydwybod →

PENNOD VII

Dedwyddwch Teuluaidd.

NOSWAITH ym mis Tachwedd ydoedd—noswaith ddigon oer a niwlog, ac yr oedd pobl y frest gaeth â'u trwynau wrth y pentan yn ymladd am eu hanadl, ac, yn ddigon naturiol, yn meddwl mai hwy yn unig oedd mewn trueni y noswaith honno. Ond y mae'r fath beth weithiau ag asthma ar feddwl ac amgylchiadau dyn, pryd na ŵyr i ba le i droi ei ben i gael gwynt.

Wrth fyned heibio i Dŷ'n yr Ardd, preswylfod Capten Trefor, cenfigennai ambell fwynwr tlawd, byr ei anadl, at ei glydwch, a dedwyddwch ei breswylydd. Dywedai ynddo ei hun, "Mae'r Capten yn bwyta'i swper, neu wedi gorffen ei swper, yn smocio ei bibell, ac yn estyn ei draed mewn slipars cochion at ei dân gwresog, a minnau, druan gŵr, yn gorfod gadael fy nheulu a mynd i weithio stem y nos ym Mhwll y Gwynt, bydae yno wynt hefyd. Gwyn fyd y Capten! Ond 'does dim posib i bawb fod yn Gapten, a'r neb a aned i rôt ddaw o byth i bum ceiniog."

Ond pe gwybuasai'r mwynwr y cwbl, mae'n amheus a newidiasai ddwy sefyllfa â'r Capten. Y ffaith oedd, nad oedd y Capten yn bwyta ei swper, nac yn smocio, nac yn estyn ei draed at y tân, ond yn hytrach, yn eistedd wrth ben y bwrdd ac yn ceisio ysgrifennu. Gorffwysai ei ben ar ei law chwith, â'i benelin ar y bwrdd, a daliai ei bin yn segur yn ei law dde, ac ymddangosai ei fod mewn myfyrdod dwfn a phoenus. Yn ei ymyl, ar y bwrdd, yr oedd llestr yn cynnwys Scotch Whisky, ac yr oedd y Capten, yn ystod hanner awr, wedi apelio at y llestr hwn amryw weithiau am help a swcwr. Wrth ben arall y bwrdd yr oedd Mrs. Trefor yn brysur gyda rhyw wnïad— waith, ac mewn cadair esmwyth wrth ei hochr, ac yn ymyl y tân eisteddai Miss Trefor, yn diwyd weithio rhyw gywreinwaith gyda darn o ifori tebyg i bysgodyn bychan, ag edau wen. Yr oeddynt ill trioedd cyn ddistawed â llygod, oblegid ni chaniateid i'r fam a'r ferch siarad tra byddai'r Capten yn ysgrifennu ei lythyrau. Taflai'r ddwy ers meityn edrychiad dan eu cuwch ar y Capten am yr amen ar y llythyrau, ac yr oedd ei waith yn dal ei bin yn segur am ddeng munud yn boenus iawn i'r fam a'r ferch, oedd bron hollti eisiau siarad. Rhôi'r ferch edrych— iad ar y fam, a'r ystyr oedd, "Ond ydi o'n hir?" Rhôi'r fam edrychiad ar y ferch, " Tria ddal tipyn bach eto." A thipyn bach y bu raid iddi ei ddal, oblegid ymhen dau funud, taflodd y Capten y pin ar y bwrdd, cyfododd ar ei draed, a cherddodd yn ôl a blaen yn ddiamynedd hyd yr ystafell. Edrychodd y fam a'r ferch braidd yn frawychus, oblegid ni welsant erioed olwg mor gynhyrfus arno, ac ebe'r Capten:

Fedra i ddim ysgrifennu, a thria i ddim chwaith, 'rwyf wedi blino a glân ddiflasu ar y gwaith, byth na 'smudo i!" "Tada," ebe Miss Trefor, "ga' i ysgrifennu yn ych lle chi?

"Cei" ebe fe ("Cewch " a ddywedasai oni bai ei fod wedi colli ei dymer, ac felly ei fod yn fwy naturiol). Cei," meddai, os medri di ddweud mwy o gelwyddau na fi."

"The idea, dada!" ebe Miss Trefor.

"The idea, faw!" ebe'r Capten, "be wyddoch chi eich dwy am yr helynt yr ydw i ynddi o hyd yn ceisio cadw pethe i fynd ymlaen? Be sy gynnoch chi eich dwy i feddwl amdano heblaw sut i rifflo arian i ffwrdd, a sut i wisgo am y crandia, heb fawr feddwl am yfory? Ond, y mae hi wedi dwad i'r pen, ac mi fydd diwedd buan arna i ac ar ych holl ffa—lal chithe, byth na 'smudo i, a mi fydd!

O, Richard bach!" ebe Mrs. Trefor, oblegid yr oedd clywed y Capten yn siarad fel hyn yn newyddbeth hollol iddi. O, Richard bach! 'roeddwn i'n disgwyl o hyd iddi ddwad i hyn. Mi wyddwn o'r gorau y bydde i chi ddrysu yn ych synhwyre wrth stydio cimint ar geology. Susi, ewch i nôl y doctor ar unweth!"

"Doctor y felltith!" ebe'r Capten yn wyllt, "be sy arnoch chi, wraig? Ydech chi'n meddwl mai ffŵl ydw i? Drysu yn fy synhwyre yn wir! fe ddrysodd ambell un ar lai o achos."

Ac yr ydech chi wedi drysu, ynte, Richard bach? Wel, wel, be 'nawn ni 'rwan! Susi, ewch i nôl y doctor yn y munud!" ebe Mrs. Trefor yn wylofus.

Ac i nôl y doctor yr aethai Miss Trefor y foment honno, oni bai i'r Capten droi pâr o lygaid arni, a barodd iddi arswydo rhag symud, ac a'i hoeliodd wrth y gadair. Ebe'r Capten eilwaith, gan gyfarch ei hanner orau :

"Wyddoch chi be, wraig? mi wyddwn eich bod wedi cysgu'n hwyr pan oedden nhw'n rhannu ymennydd, ond feddyliais i 'rioed fod gennych chi cyn lleied ohono. 'Does fawr beryg i chi ddrysu yn eich synnwyr, oblegid byd a'i gŵyr, 'does gynnoch chi ddim ohono."

"Nag oes, siŵr, nag oes, 'does gen i ddim synnwyr, 'dydw i neb, 'dydw i ddim byd. Dydw i'n dallt dim geology, a mi faswn yn licio gweld y wraig sydd yn dallt geology. 'Rydw i'n cofio amser pan oedd rhwfun, oedd yn cyfri'i hun yn glyfar iawn, yn meddwl bod gen i synnwyr, a 'chawn i ddim llonydd ganddo. Ond rhaid nad oedd gen i ddim synnwyr yr adeg honno, ne faswn i ddim yn gwrando arno fo. A 'does gen i ddim synnwyr yrwan, dim, nag oes dim!" ebe Mrs. Trefor, a dechreuodd wylo, a chuddiodd ei hwyneb yn ei ffedog.

Rhaid bod calon dyn mor galed â maen isaf y felin, onid effeithia dagrau ei wraig arno.

Pa nifer o ymresymiadau anatebadwy a wnaed yn chwilfriw gan ddagrau gwraig? Ac nid oedd hyd yn oed Capten Trefor yn anorchfygol o flaen dagrau ei wraig, yn enwedig pan ddaeth Miss Trefor, hithau, gyda'i dagrau i ymosod ar y gelyn. Gorchfygwyd y Capten mewn byr amser, ceisiodd amodau heddwch drwy eistedd i lawr wrth y pentan; a dechrau mygu. Wedi gwneud hyn, ebe'r Capten, yn llawer mwyneiddiach :

Sarah, maddeuwch i mi; mi wn mai ffŵl ydw i, a 'mod i wedi f'anghofio fy hun. Mi ddylaswn wybod na wyddech chi na Susi ddim am fusnes. Ond bydaech chi'n gwybod am yr helynt yr ydw i ynddi o hyd, hwyrach y maddeuech i mi. Sarah, peidiwch â chrio, dyna ddigon, dyna ddigon, gwrandewch arna i."

"Tada," ebe Susi, "gobeithio nad ydech chi ddim yn mynd i sôn am fusnes, am syndicate, a Board of Directors, a geology, a phethe felly, achos mi wyddoch na dda gan 'y mam a finne mo bethe felly."

"Efo'ch mam yr ydw i'n siarad, Susi. Sarah, 'wnewch chi wrando arna' i?" ebe'r Capten.

"Os gwnewch chi siarad fel rhw ddyn arall, a pheidio â cholli'ch tempar," ebe Mrs. Trefor, gan sychu ei llygaid, ac ail afael yn ei gwnïadwaith.

"Wel, mi driaf," ebe'r Capten, ac erbyn hyn yr oedd wedi oeri digon i siarad yn lled fanwl a gramadegol. Chwi wyddoch, Sarah," meddai, "fy mod mewn cysylltiad â Gwaith Pwll y Gwynt ers llawer iawn o flynyddoedd. Y fi fu'n offeryn i gychwyn y Gwaith— y fi, gydag un arall, a ffurfiodd y cwmpeini. Ac y mae'n rhaid i bawb gyfaddef fod ugeiniau o deuluoedd wedi cael bywoliaeth oddi wrth y Gwaith, a bod y Gwaith wedi bod yn help mawr i gario achos crefydd yn ei flaen yn y gymdogaeth. Yn wir, wn i ddim beth a ddaethai o'r achos oni bai am Waith Pwll y Gwynt. Rhaid i chwithau, Sarah, gydnabod na fuoch yn ystod yr holl amser yn brin o gysuron bywyd nac o foddion gras. Yr ydym fel teulu, yn y tymor hwnnw, wedi'n codi ein hunain yng ngolwg ein cymdogion, ac yn cael edrych arnom yn lled barchus. Mi newch gydnabod hynny, Sarah? 'Does dim eisiau i mi eich atgofio am ein sefyllfa cyn i mi ddod i'r cysylltiad yr wyf yn sôn amdano. Gwyddoch pa fath dŷ oedd gennym y pryd hwnnw. Nid tŷ a stabal a coach-house oedd o, ai e? 'Doedd gennym yr un ceffyl a thrap, na gwas na morwyn. yn y sêt orau yn y capel yr oeddem yn eistedd y pryd hwnnw, ai e? Nid yr un un oeddwn innau yr adeg honno ag ydw i heddiw. Nid yr un un oedd Richard Trefor, Williams' Court, a Capten Trefor, Ty'n yr Ardd. Yr oedd gan Richard Trefor, pan eisteddai ar y fainc yn y capel, dipyn o gydwybod—câi dipyn o flas ar foddion gras. Faint o flas sydd gan Capten Trefor ar yr Efengyl yn y sêt â'r glustog arni? 'Ddaeth o 'rioed i'ch meddwl chi, Sarah, faint a gostiodd i Richard Trefor ddyfod yn Gapten Trefor! Mi wn fy mod wedi cadw'r cwbl oddi wrthoch chwi ar hyd y blynyddoedd, rhag eich blino. Yr oeddwn ar fai. Ond fedra' i mo'i gadw ddim yn hwy. 'Does dim ond dinistr yn ein haros," a dechreuodd y Capten ysgafnhau ei gydwybod. Ond cyn gwneud hynny cymerodd ddogn cryf o'r Scotch Whiskey.