Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Ysgafnhau ei Gydwybod

← Dedwyddwch Teuluaidd

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Cyfrinachol

PENNOD VIII

Ysgafnhau ei Gydwybod.

PAN gychwynnais Bwll y Gwynt," ebe'r Capten, 'mae'r nefoedd yn gwybod fy mod yn gobeithio iddo droi allan yn dda, ac yr oedd y miners mwyaf profiadol yn credu y gwnâi. Yr oedd yn y Gwaith olwg " ragorol. Ni chefais, fel y gwyddoch, unrhyw anhawster i hel cwmpeini. Gyda chymorth Mr. Fox, o Lunden, fe ddarfu i ni berswadio llawer o bobl ariannog i ymuno â'r cwmpeini, a chwi wyddoch, Sarah, fel y darfu i amryw o'n cymdogion, megis Hugh Bryan ac eraill, eu tlodi eu hunain er mwyn cael shares yn y Gwaith, ac yr oeddwn innau yn rhoi ar ddeall iddynt fy mod yn gwneud ffafr fawr â hwynt drwy adael iddynt gael shares am unrhyw bris. Mor lwcus oeddwn yng ngolwg pobl, ac yn fy ngolwg fy hun! Mor fuan y dechreuodd y rhai fyddai'n fy ngalw yn Richard fy syrio a'm galw yn gapten! Mewn ffordd o siarad, mi eis i'r gwely un noswaith yn feinar cyffredin, a chysgais a deffroais yn y bore yn Gapten Trefor!—yn ŵr o barch a dylanwad—yn un yr oedd pobl yn ceisio dyfod i'w ffafr—yn un â llawer o ffafrau yn ei law i'w cyfrannu i'r neb a fynnwn—yn un yr oedd pobl yn cymryd yn garedig arnaf dderbyn anrhegion gwerthfawr ganddynt! Nid oedd brin undyn yn y dref a wrthodai unrhyw beth a ofynnwn ganddo. Yr ydych yn cofio, Sarah, i mi ddweud, dim ond dweud, wrth Mr. Nott, yr Ironmonger, fy mod yn hoffi ei geffyl, a thrannoeth, gwnaeth anrheg i mi ohono, oblegid gwyddai Mr. Nott yn burion y gallwn roddi ambell geffyl yn ei ffordd ef os dymunwn. Talodd yr anrheg honno yn dda i Mr. Nott. Nid oedd eisiau i mi ddim ond edrych ar wn neu debot arian yn siop Mr. Nott, a byddai yma drannoeth with Mr. Nott's compliments! A llawer eraill yr un modd. Pan aeth Ty'n yr Ardd yn wag, yr oedd amryw yn ceisio amdano; ond Capten Trefor a’i cafodd. Sarah, fedrwch chi ddweud faint o'r furniture yma a gafwyd fel anrhegion? a phaham? Am mai fi a ddisgyfrodd y plwm mawr ym Mhwll y Gwynt, ac am i mi, drwy fy nghyfrwystra, gymryd takenote yn ddistaw bach a'm gwneud fy hun yn gapten ar y gwaith. Meddyliai pawb ei fod yn ddarganfyddiad ardderchog. Ond ofnwn i o'r dechrau mai troi allan yn dwyllodrus a wnâi, ond cedwais hynny i mi fy hun, a gobeithiwn y gorau. Yr oeddwn yn adnabod Mr. Fox, o Lunden, ers blynyddoedd—mi wyddwn hyd ei gydwybod a'i fod yn gwybod yn dda sut i weithio'r oracl. Mi ddropies lein iddo, ar iddo ddwad i lawr. Yr oedd Mr. Fox yma yn union, heb golli amser, fel dyn am fusnes. Cymerais ef i weld Pwll y Gwynt. Bu agos iddo ffeintio pan welodd yr olwg,' ac oni bai fod ei galon fel maen isaf y felin, buasai'n crio fel plentyn. Yr oedd o wedi darn wirioni, ac yn gweiddi ac yn neidio fel ffwl. Mor falch a llawen oedd o, fel y gallasai, mi gymra fy llw, fy nghario ar ei gefn am ddeng milltir! Gwyddwn i o'r gorau pa fath ddyn oedd genni i ymwneud ag ef, ond ni wyddai ef ddim amdanaf fi. Yr oedd wedi cael allan yn yr hotel cyn i ni gychwyn i weld Pwll y Gwynt fy mod yn Fethodist, ac ni wyddai yn iawn sut i siarad â mi. y dechrau yr oedd yn wyliadwrus ryfeddol pa beth a ddywedai. Mr. Fox oedd ei enw, ac yr oedd yn ateb i'w enw i'r dim. Yr oedd yn grefyddwr mawr yn ei ffordd ei hun y diwrnod hwnnw, ac ar ôl bod yn gweld Pwll y Gwynt, pan oeddem yn cael cinio, ar ôl iddo ofyn bendith, holodd gryn lawer am hanes crefydd yng Nghymru, a chymerodd gryn lawer o drafferth i ddangos mai yr un pethau oedd y Scotch Presbyterians â'r Methodistiaid Calfinaidd. Gwyddwn o'r gorau mai yr un peth oedd o a minnau, ac ebe fi wrtho, Mr. Fox, nid dyna'r pwnc heddiw. Yr wyf yn gwybod amdanoch chwi ers blynyddoedd, ond ni wyddoch chwi ddim amdanaf i. Mi wn, pan fydd gwaith mwyn yn y cwestiwn, na chaiff crefydd, gyda chwi, fod ar y ffordd i'w rwystro i'w wneud yn llwyddiannus. Mae'ch profiad—nid eich profiad crefyddol yr wyf yn ei feddwl—yn fawr. Ein pwnc ni heddiw ydyw sut i wneud sôn a siarad am Bwll y Gwynt, i ffurfio cwmni cryf a chael digon o arian i'n dwylo. Chwi wyddoch fod yn y Gwaith 'olwg' ardderchog, a chwi ydyw'r dyn yn Llunden, a minnau ydyw'r dyn yma—beth bynnag fydd hyd eich cydwybod chwi yn Llunden, yr un hyd yn union fydd hyd f'un innau yma!' Wedi i mi siarad fel yna, ysgydwodd Mr. Fox ddwylo â mi a galwodd am botel o champagne, ac o'r dydd hwnnw hyd heddiw ni fu gair o sôn am grefydd rhyngom. Yr ydech chwi'n 'nabod Mr. Fox, onid ydech chi, Sarah? Bu yma fwy nag unwaith i ginio, ac am grefydd y soniai bob amser gyda chwi, onid e? a byddai'n crio gyda'r llygad nesaf atoch chi, ac yn wincio gyda'r llall arnaf innau. Scotchman ydyw Mr. Fox, a'r rhagrithiwr mwyaf melltigedig a adnabûm erioed—oddieithr fi fy hun! Sarah, bydawn i'n mynd dros yr holl hanes yn fanwl, fe fyddai ei hanner yn Latin i chwi, a'r unig beth a welech yn eglur a fyddai y fath ŵr cydwybodol sydd gennych! Ond 'doedd dim Latin rhwng Mr. Fox a minnau—yr oeddem yn dallt ein gilydd i'r dim. Yr oeddym ein dau'n gobeithio, o waelod ein calonnau, i waith Pwll y Gwynt droi allan yn dda, ac yn credu o waelod ein calonnau mai fel arall y trôi, ond, fel gwir feinars, ni ddarfu i ni sibrwd ein crediniaeth i neb byw bedyddiol.

"Ydech chi'n 'y nghanlyn i, Sarah? Fe ddarfu i ni, fel y gwyddoch, ffurfio cwmpeini cryf, a thalwyd i lawr filoedd o bunnau. Fe ddarfu i ni ei wneud yn point i beidio ag agor ond cyn lleied ag a fedrem ar y Gwaith, rhag i'w dlodi o ddwad i'r golwg, a chymryd gofal i wario cymaint o arian ag a fedrem ar y lan mewn buildings a machinery ac yn y blaen. Achos pan fydd pobl wedi gwario llawer o arian gyda gwaith mwyn bydd yn anos ganddynt ei roi i fyny. Ac fe ddaeth y dŵr i'n helpio i gadw'r Gwaith i fynd ymlaen, ac i fod yn esgus am bob rhwystr ac oediad. Cyfaill mawr fu'r dŵr i Mr. Fox a minnau. Fe foddwyd ambell fil o bunnau yn y dŵr. Fe ddarfu i ni newid y machinery deirgwaith, er mwyn cyfarfod â dymuniadau ein cyfaill ffyddlon Mr. Dŵr. Bob tro y ceid machinery newydd yr oedd hynny yn gwacáu cryn lawer ar bocedau'r cwmpeini, ac yn rhoi tipyn bach ym mhocedau Mr. Fox a minnau, oblegid yr oedd y cwmpeini yn ymddiried i farn Mr. Fox a minnau fel prynwyr, ac nid oedd ond peth iawn a phriodol i ni gael tâl am ein barn. Ond nid y cwmpeini, dalltwch, oedd yn talu i ni, ond y bobl oedd yn gwneud y machinery, achos yr oedd yn rhaid i'r llyfrau ddangos fod popeth yn straightforward ac nad oedd dim twyll yn cael ei arfer. Commission, wyddoch, y byddai'r makers yn ei alw, gair a ddyfeisiwyd i dawelu cydwybodau capteiniaid gweithydd mwyn. Ond erbyn hyn y mae'r gair yn nicsionari'r Canhwyllwr, yr Ironmonger, y Timber Merchant, y dyn sydd yn gwerthu powdwr, a chant a mil eraill."

Yn y fan hon, eto, apeliodd y Capten am swcwr at y botel.

"Ydech chi'n 'y nallt i, Sarah? Mi wn na wnewch chi mo 'nghrogi i. Wel, fel yr oeddwn yn dweud, yr oeddem yn cymryd gofal i beidio ag agor y gwaith ond mor araf ag y medrem. Pan gaem bob sicrwydd fod tipyn o blwm mewn rhan neilltuol o'r gwaith, fe fyddem yn gadael llonydd iddo fel arian yn y banc, ac yn ei gadw nes byddai'r cwmpeini bron torri ei galon, a phan ddeallem eu bod ar fedr rhoi'r Gwaith i fyny, fe fyddem ninnau'n mynd i'r banc ac yn codi digon o blwm i roi ysbryd newydd yn y cwmpeini i fynd ymlaen am sbel wedyn. Wedi cael y cwmpeini i ysbryd go dda, fe fyddem yn ail ddechre cynilo, ac felly o hyd, ac felly o hyd ar hyd y blynyddoedd a minnau'n gorfod reportio fel hyn a reportio fel-arall dyfeisio'r celwydd yma un wythnos a'r celwydd arall yr wythnos wedyn, er mwyn cadw pethau i fynd, nes ydw i wedi mynd heb yr un celwydd newydd i'w ddweud, a thâl i mi ddim mynd dros yr hen rai, achos y mae'r cwmpeini yn eu cofio'n rhy dda. Mae'r shareholders trymaf wedi glân ddiflasu a chynddeiriogi ac wedi penderfynu nad ânt gam ymhellach. Ond fe all Mr. Fox a minnau ddweud ein bod wedi gwneud ein dyletswydd, a'n bod wedi gwneud ein gorau i gadw'r Gwaith i fynd ymlaen."

"Wel, Richard," ebe Mrs. Trefor, wedi ei syfrdanu ac yn methu penderfynu pa un ai wedi drysu yn ei synhwyrau yr oedd y Capten ai wedi cymryd tropyn gormod yr oedd.

Wel, Richard, ydech chi ddim yn deud nad oes yno blwm ym Mhwll y Gwynt? Mi'ch clywes chi'n deud gannoedd o weithiau wrth Mr. Denman fod yno wlad o blwm ac y byddech chi'n siŵr o ddwad ato ryw ddiwrnod."

Rhyngoch chi a fi, Sarah," ebe'r Capten," mi gymraf fy llw nad oes ym Mhwll y Gwynt ddim llond fy het i o blwm. Ond wneith hi mo'r tro, wyddoch, i bawb gael gwybod hynny. 'Dydi ddim llawer o bwys am bobl Llunden, ond y mae'n ddrwg gen i dros Denman. Mae o'n gymydog, ac wedi ei dlodi ei hun yn dost. Yn wir, mae gen i ofn y bydd Denman cyn dloted â finnau rai o'r dyddiau nesaf yma."

Cyn dloted â chithe, Richard? ydech chi ddim yn deud ych bod chi yn dlawd?" ebe Mrs. Trefor mewn dychryn.

Cyn dloted, Sarah, â llygoden eglwys, ond just yn unig y pethau a welwch o'ch cwmpas. Yr oeddwn yn ofni eich bod chi a Susi—Susi! sut y medrwch chi gysgu tra mae'ch mam a minnau'n sôn am ein hamgylchiadau?" ebe'r Capten yn wyllt.

"Mi wyddoch, tada," ebe Susi, dan rwbio'i llygaid, na dda gen i ddim clywed sôn am fusnes."

"Fe fydd raid i chi, fy ngeneth," ebe'r Capten," ymorol am fusnes i chi'ch hun rai o'r dyddiau nesaf. Ie, Sarah, yr oeddwn yn ofni eich bod chi a Susi yn byw mewn fools' paradise. Yr ydym yn dlawd, dalltwch y fact yna. Mae dialedd o arian wedi mynd trwy fy nwylo; ond 'does dim bendith wedi bod arnynt—maent wedi mynd i rywle, a chwi wyddoch eich dwy lle mae llawer ohonynt wedi mynd. Waeth i ni edrych ar y ffaith yn ei hwyneb—yr ydym yn dlawd, ac fe fydd Pwll y Gwynt â'i ben ynddo cyn pen y mis."

“O mam!” gwaeddai Miss Trefor.

"Mamiwch chi fel y mynnoch," ebe'r Capten, rhyngoch chi a fi, miss, fe ddylsech chi fod yn fam eich hun cyn hyn, yn lle rhoi'r fath airs i chwi eich hunan. Rhaid i chi ddyfod i lawr beg neu ddau a chymryd rhywun y gellwch gael gafael arno, pe na byddai ond miner cyffredin."

The idea, tada!" ebe Miss Trefor.

The idea'r felltith! ydech chi ddim yn rialeisio eich sefyllfa? oes dim posib pwnio dim yn y byd i'ch pen chwiban chi?" ebe'r Capten, wedi colli ei dymer eilwaith.

Richard," ebe Mrs. Trefor yn bwyllog, "cedwch eich tempar. Os dyna ydi ein sefyllfa—os tlawd yden ni, ar ôl yr holl flynyddoedd o gario 'mlaen, be ydech chi'n feddwl neud?"

'Dyna chi, yrwan, Sarah," ebe'r Capten, " yn siarad fel gwraig synhwyrol. Dyna ydyw'r cwestiwn, Sarah. Wel, dyma ydyw fy mwriad—cadw yr appearance cyd ag y medraf, a dechrau gwaith newydd gynted ag y gallaf."

Ar hyn curodd rhywun ar y drws.