Storïau Mawr y Byd/Beowlff

← Y Tywysog Ahmad

Storïau Mawr y Byd gan T Rowland Hughes

Arthur

VIII-BEOWLFF

Un o arwyr cynnar cenedl y Saeson yw Beowlff. Ysgrifennwyd ei hanes i lawr mewn darn hir o farddoniaeth tua'r flwyddyn saith cant, hynny yw, tua deuddeg cant o flynyddoedd yn ôl, ond y mae'r chwedl yn hŷn o lawer na hynny. Perthyn stori Beowlff i'r oes cyn i'r Saeson ddyfod trosodd i'r wlad hon o gwbl, i'r cyfnod pan oeddynt yn byw ar y Cyfandir ger glannau Môr y Gogledd. Bywyd a digwyddiadau a syniadau'r oes bell honno a geir ynddi.

Yng nghyfnod y chwedl yr oedd gan Ddenmarc frenin nerthol a galluog o'r enw Hrothgar, milwr beiddgar a arweiniai ei fyddin i fuddugoliaeth bob tro. Enillodd hwn y fath enwogrwydd a chyfoeth fel y cyrchai rhyfelwyr dewraf pob gwlad i'w lys.

Wedi rhai blynyddoedd penderfynodd Hrothgar godi neuadd fawr, lle i gannoedd o'i filwyr wledda a'u difyrru eu hunain. Aeth llu o weithwyr ati i'w hadeiladu, a chyn hir safai'r muriau uchel, mawreddog, yn gadarn, a gwelid o bell ei phinaclau yn yr awyr fel cyrn rhyw garw anferth. "Y Carw" neu "Yr Hydd" a roes Hrothgar yn enw arni, a phob hwyrnos casglai'r milwyr iddi â balchter yn eu calonnau. Yr oedd yn anrhydedd perthyn i frenin a fedrai godi neuadd fel hon, ac yn y wledd canai'r telynorion am fawredd Hrothgar. Rhoddai yntau dorchau aur a thrysorau lawer yn haelfrydig i'w ryfelwyr.

Mewn cors afiach nepell i ffwrdd trigai anghenfil o'r enw Grendel. Nis gwelid byth yn y dydd, ond yn y nos deuai allan o'i ffau i grwydro'n llechwraidd dros y rhosydd unig a thrwy'r corsydd llaith. Yr oedd y creadur hwn yn ofnadwy i edrych arno, ac nid oedd cleddyf yn bod yn ddigon miniog i dorri trwy ei groen tywyll, corniog. Clywodd Grendel o'r gors y canu a'r chwerthin yn y neuadd, ac ysgyrnygodd ei ddanedd mawr. Un hwyr, wedi tawelu o'r sŵn, aeth i mewn yn lladradaidd i'r adeilad a gwelodd yno lawer o filwyr yn cysgu'n drwm. Cydiodd ei freichiau mawr yn sydyn mewn deg ar hugain ohonynt, gwasgodd hwy i farwolaeth a dug hwynt ymaith i'w bwyta yn eu ffau. Bore trannoeth, yr oedd yr holl wlad mewn galar a gofid. Eisteddai'r hen frenin Hrothgar yn drist yn y neuadd fawr; eisteddai heb yngan gair, gan syllu ar ôl y gwaed a oedd hyd y llawr.

Y nos wedyn, daeth Grendel eto i'r neuadd a dug ymaith eraill o filwyr Hrothgar. Y oedd y milwr cryfaf fel plentyn bach yn ei ddwylo, a daeth ofn ar bawb trwy'r holl wlad. Ni fentrai neb allan yn y nos, ac ni chysgai enaid byw yn y neuadd fawr. Lawer bore, gwelent mewn dychryn ôl traed yr anghenfil a fu'n crwydro'r nos i chwilio am ysglyfaeth. Aberthodd y brenin Hrothgar i'r duwiau, ond am ddeuddeng mlynedd daliai Grendel i ladd a dychryn. Gwag a thawel oedd Neuadd y Carw yn yr hwyrnos; peidiodd tinc y delyn, llais y bardd a chwerthin milwr.

Wedi i ddeuddeng mlynedd o arswyd lithro heibio, crwydrai un o wylwyr Hrothgar un dydd ar gefn ei farch uwch glan y môr. Gwelai long fawr yn agosáu'n gyflym at y tir, a charlamodd i lawr i'r traeth. Erbyn iddo gyrraedd yno, yr oedd y llong wrth y lan, a milwyr tal, cryfion, yn neidio ohoni a'i chlymu wrth y graig.

Safodd y gwyliwr gerllaw, gan godi ei waywffon hir uwch ei ben a galw arnynt.

"Ddieithriaid, sy'n glanio mor hyf yn ein tir, pwy ydych chwi? Myfi yw gwyliwr y traeth, a mynnaf wybod o b'le y daethoch a phwy ydych a'ch neges yma."

Syllodd ag edmygedd ar y pymtheng milwr a safai ger y llong, gan graffu ar eu harfau gloyw a'u gwisgoedd o ddur llachar. Gwelodd fod un ohonynt yn dalach ac yn fwy urddasol na'r lleill, a hwnnw a'i hatebodd.

"Rhyfelwyr o'r Gogledd-dir ydym," meddai, "a daethom yma dros ewyn y môr i geisio dy frenin, Hrothgar. Clywsom am yr arswyd sydd trwy'r wlad ac am Grendel, yr anghenfil sy'n lladd a difetha yn y nos. Myfi yw Beowlff, a deuthum yma i ymladd â Grendel."

Arweiniodd y gwyliwr hwy i olwg y neuadd fawr, ac yna rhuthrodd yn ôl i warchod y traeth. Wedi rhoi eu tariannau a'u gwaywffyn i bwyso'n erbyn mur y neuadd, cerddodd Beowlff a'i gyfeillion i mewn yn eofn. Daeth un o filwyr y brenin atynt i holi pwy oeddynt.

"Dywed wrth y brenin y mynn Beowlff o lwyth y Geatiaid ger Môr y Gogledd siarad ag ef."

Dug y milwr y neges i Hrothgar.

"Beowlff!" meddai'r hen frenin. "Cofiaf imi ei weld pan oedd yn fachgen, a chlywais ar ôl hynny lawer stori ryfedd am ei wrhydri. Clywais ei fod yn gryfach na deg ar hugain o filwyr cyffredin. Rhown groeso iddo ac i'w gyfeillion. Pwy a ŵyr, efallai mai ef a'n gwared oddi wrth Grendel?"

Ymhen ennyd safai Beowlff o flaen Hrothgar.

"Henffych iti, O Frenin," meddai. "Myfi yw Beowlff, a deuthum yma i'th gynorthwyo. Dywaid morwyr a thelynorion yn ein gwlad ni fod rhyw greadur erchyll yn lladd a dychryn dy bobl. Dywedant hefyd fod y neuadd brydferth hon yn wag a distaw wedi i'r haul fachlud. Gwyddai fy nghyfeillion am fy nerth i mewn rhyfel, a chymhellwyd fi i groesi'r môr a herio Grendel."

"Flynyddoedd yn ôl," meddai Hrothgar, “yr oeddwn i a'th dad yn gyfeillion mawr. Un tro dihangodd yma rhag ei elynion, a rhoddais lety ac amddiffyn iddo. Erbyn hyn y mae dy dad wedi marw, ac yr wyf innau'n hen a chrynedig. Y mae'r hanes am Grendel a'r gwae a bair yn rhy hir i'w adrodd wrthyt yn awr, ond teg yw dywedyd wrthyt i lawer gwron aros yn y neuadd hon gyda'r nos a'u cleddyfau tanbaid yn eu llaw. Bore trannoeth, nid oedd sôn amdanynt, dim ond ôl eu gwaed hyd y byrddau a'r llawr ac ôl traed yr anghenfil yn arwain tua'r gors. Amled y digwyddodd hynny! Ond yn awr eistedd wrth y bwrdd, ac wedi i ti a'th gyfeillion fwyta, cawn glywed am dy gynlluniau."

Eisteddasant i fwyta ac yfed medd, a chanodd telynorion gerddi am hen wroniaid y genedl. Wrth edrych ar gorff cryf Beowlff, dechreuodd yr hen frenin Hrothgar obeithio bod diwedd Grendel ar ddod. Daeth y frenhines hefyd i mewn i'r neuadd, ac estynnodd gwpan arian yn llawn o win i Feowlff. Yr oedd diolch yn ei chalon fod arwr fel hwn yn barod i anturio 'i fywyd drosti hi a'i gwlad.

Yn sŵn cân a chwerthin y treuliwyd oriau'r wledd, ond cyn hir tawelodd y miri, oherwydd gwyddai pob milwr fod y nos yn agosáu. Cododd Hrothgar a'i holl wŷr, ac aethant allan gan adael Beowlff a'i gymdeithion yn unig yn y neuadd.

"Cofia arfer dy holl nerth," meddai Hrothgar wrth ymadael. "Os gorchfygi'r creadur hwn, bydd sôn amdanat ym mhob gwlad."

Gorweddodd cyfeillion Beowlff i lawr i gysgu; yr oeddynt oll yn flinedig wedi'r rhwyfo caled dros y môr. Tynnodd Beowlff ei wisg haearn oddi amdano, a rhoes ei gleddyf o'r neilltu.

"Gan nad oes arf gan Grendel," meddai wrtho'i hun, "brwydraf innau heb yr un. Dibynnaf innau ar nerth fy mraich."

Yn fuan yr oedd pob man yn dawel a thywyll; nid oedd y sŵn lleiaf yn y neuadd fawr, dim ond anadl rhai o'r milwyr yn cysgu'n drwm. Heb fod yn nepell gorweddai'r hen frenin Hrothgar ar ei wely, gan ofni clywed bob munud waedd olaf y milwyr o'r neuadd.

Trwy'r niwl tywyll a oedd yn hofran uwch y gors afiach camai'r anghenfil, Grendel, yn llechwraidd tua'r neuadd. Llithrodd hyd greigiau peryglus, ac yna rhedodd dros y morfa unig nes gweled ohono ffurf yr adeilad mawr yn y tywyllwch o'i flaen. Uwchben yr oedd cymylau mawr, duon, yn yr awyr. Cyrhaeddodd y drws a cheisiodd ei agor, ond yr oedd bolltau haearn arno y tu mewn. Ag un ergyd drylliodd y creadur y drws yn ddarnau mân. I mewn ag ef, a thywynnai golau gwyrdd, annaearol, o'i lygaid. Trwy'r gwyll gwelai bymtheng milwr yn cysgu ar y llawr, a gorfoleddai wrth feddwl am dreulio'r nos yn eu bwyta un ar ôl un. Gafaelodd ei bawen fawr yn y cyntaf, a rhwygodd ef yn ddarnau. Bwytaodd ef yn y fan ac yna estynnodd ei bawen i gydio yn y nesaf. Credai y byddai hwnnw hefyd fel plentyn yn ei gafrangau, ond er ei syndod, neidiodd y milwr i fyny, ac yr oedd ei fysedd ar fraich yr anghenfil fel bysedd o ddur.

Daeth ofn i galon y creadur, a cheisiodd daflu Beowlff i ffwrdd oddi wrtho. Methodd yn lân, ac yn fuan llusgai'r ddau ei gilydd ar draws ac ar hyd y neuadd gan droi byrddau a meinciau ym mhobman. Rhuthrodd cyfeillion Beowlff, bob un â'i gleddyf yn ei law, atynt, gan geisio niweidio'r bwystfil, ond anodd oedd gweld dim ond llygaid gwyrddion Grendel yn y tywyllwch. Gwyddent hefyd nad oedd cleddyf yn dda i ddim ar groen caled y creadur hwn.

Yr oedd sŵn yr ornest fel taranau yn y neuadd, ac am filltiroedd o amgylch gwrandawai pobl mewn dychryn ar y cynnwrf. Penderfynodd Grenfel ddianc yn ôl i'w ffau, ac ymlusgodd ar draws y neuadd tua'r drws. Gwingai a rhuai wrth geisio ei ryddhau ei hun o afael Beowlff, a theimlai fel pe bai ei fraich anferth yn cael ei thynnu o'i gwraidd. A sgrech annaearol, rhoes naid. at y drws a ffoi allan i'r nos a'r niwl. Ymlusgodd i'w ffau yn y gors afiach i farw, gan adael ei fraich a'i ysgwydd yn nwylo Beowlff.

Bu llawenydd mawr yn y neuadd. Crogwyd y fraich anferth dan y to, a chasglodd llawer o filwyr yno i syllu'n synn arni. Gyda'r wawr, brysiodd cannoedd o bobl yno i'w gweld, a charlamodd rhyfelwyr ar eu meirch gwynion dros y morfa gan ddilyn ôl gwaed yr anghenfil. Daethant at hen lyn tywyll o dan goed, a'i wyneb crychiog yn goch gan waed. Yn nyfnder y pwll hwnnw y gorweddai'r creadur a wnaethai gymaint o ddifrod yn y tir.

Yn y wledd yn Neuadd y Carw canai llawer telynor glodydd Beowlff, ac yfai pawb y medd yn llawen. Edrychai Hrothgar unwaith eto â balchter ar aur cerfiedig y muriau a'r to.

"Beowlff, arwr pob arwr," meddai, "o hyn allan byddi fel mab imi, a chei gennyf bopeth a ddymuni."

Yna rhoes iddo helm a gwisg-ryfel wedi eu haddurno ag aur, baner o aur pur a chleddyf yn disgleirio â gemau lawer. Arweiniwyd at ddrws y neuadd hefyd wyth o geffylau cyflymaf y wlad, ac yr oedd aur ar eu ffrwynau a chyfryw un ohonynt yn frith gan berlau. Rhoes y frenhines hithau anrhegion gwerthfawr iddo, ond gwell na'r cwbl i gyd i Feowlff oedd gweld y milwyr yn bwyta ac yfed yn llon yn y neuadd a fu gynt yn wag ac unig gyda'r nos.