Storïau Mawr y Byd/Cân y Nibelung

← Y Saint Greal

Storïau Mawr y Byd gan T Rowland Hughes

Cân Roland →

XI—CÂN Y NIBELUNG

SAIF "Cân y Nibelung" yn llên gynnar yr Almaen fel "Iliad" Homer ymysg y Groegiaid. Ei harwr yw Siegfried, gwron a adnabyddid yn gynharach yng ngherddi a chwedlau Gwlad yr Iâ o dan yr enw Sigurd. Soniasai ugeiniau o ganeuon a storïau am wrhydri Sigurd, a thua'r ddeuddegfed ganrif creodd rhyw fardd di—enw yn yr Almaen y gerdd hir a chyfoethog, "Cân y Nibelung." Ysgrifennwyd hi i lawr yn y drydedd ganrif ar ddeg gan lawer mynach yn yr Almaen, a chanai'r telynorion crwydrol am anturiau Siegfried. Ond fel y llithrai'r blynyddoedd heibio, daeth y beirdd o hyd i destunau newyddion, ac anghofiodd y byd yn lân am Siegfried.

Yn agos i bum cant o flynyddoedd wedyn, yn y ddeunawfed ganrif, darganfu ysgolheigion yn yr Almaen rai o'r hen lawysgrifau. Cyhoeddwyd "Cân y Nibelung" yn llyfr, ond ni chymerodd pobl lawer o sylw ohono ar y cychwyn. Gwrthododd brenin yr Almaen, Ffredrig Fawr, roddi copi o'r llyfr yn ei lyfrgell hyd yn oed. Cyn hir, er hynny, gwelodd y wlad brydferthwch yr hen stori a'r rhamant a oedd o amgylch ei harwr, Siegfried, a daethpwyd i edrych ar y llawysgrif fel un o drysorau mwyaf yr Almaen. Erbyn heddiw ceir y chwedl yn iaith bron bob gwlad, a daeth Siegfried yn enwog hefyd fel arwr dramâu persain y cerddor enwog, Wagner.

Brenin y tir ffrwythlon o amgylch yr afon Rhein oedd Siegmund, tad Siegfried. Yr oedd yn falch iawn o'i fab, gan edmygu ei gorff cryf a'i ysbryd dewr. Nid oedd bachgen yn y wlad a fedrai daflu'r waywffon mor ddeheuig, neu garlamu mor eofn ar farch. Ond cyn hir, fel ambell hogyn cryf yn eich ysgol chwi, dechreuodd Siegfried gymryd mantais ar ei gryfder ac ymddwyn yn gas a chreulon at fechgyn eraill. Curai fechgyn llawer mwy nag ef ei hun yn ddidrugaredd, ac o'r diwedd penderfynodd ei dad ei yrru i ffwrdd i'r goedwig at hen of doeth o'r enw Mimer. Gwyddai'r brenin Siegmund fod y gof yn ddigon cryf a chall i drin y bachgen, ac y rhoddai waith iddo i'w gadw allan o bob direidi.

Gweithiodd Siegfried yn galed yn yr efail am flynyddoedd; chwythai'r fegin fawr bob dydd a churai â morthwyl anferth ar yr eingion. Tyfodd i fyny'n of cywrain a gallai lunio, nid yn unig gleddyfau a gwisgoedd rhyfel, ond hefyd dlysau cain. Gwrandawai'n astud ar gynghorion doeth Mimer, a daeth yntau'n gall a gwybodus. Clywai'r gof hefyd yn adrodd storïau am Frenhinoedd y Folsung, ei gyndadau, ac yn proffwydo y codai Folsung eto i gyflawni gorchestion. "Myfi," meddai Siegfried wrtho'i hun, "fydd y Folsung hwnnw."

Aeth yn gryfach ac yn gryfach bob dydd, a dangosodd ei nerth un dydd trwy lusgo'r gof mwyaf, Wieland, gerfydd ei wallt ar draws yr efail. Gwylltiodd Mimer, ond yr oedd arno yntau hefyd ofn y llanc.

"Mimer," meddai Siegfried, wedi darganfod ei nerth ei hun, "y mae'n bryd imi gael cleddyf."

"Cydia'n y morthwyl yma, ynteu," ebe Mimer, a thynnodd ddarn o haearn fflamgoch o'r tân a'i roi ar yr eingion.

Gafaelodd llaw Siegfried ym morthwyl trymaf yr efail, a thrawodd yr haearn ag ergyd a ysgwydai'r lle. Drylliwyd yr haearn yn chwilfriw, a suddodd yr eingion droedfedd i'r ddaear.

Yr oedd cymaint o ofn y bachgen ar Fimer wedi hyn nes penderfynu ohono ddyfeisio cynllun i'w ladd.

"Siegfried," meddai, un dydd, "rhaid imi gael tân mwy yn y ffwrn i wneud cleddyf iti. Dos i'r goedwig at y torrwr mawn a dwg faich mawr yn ôl yma.'

A phastwn cryf yn ei law, cychwynnodd Siegfried yn llawen, a daeth cyn hir i berfeddion y goedwig dywyll. Yno ni chanai aderyn, ac o'i flaen gwelai gors afiach yn llawn o nadroedd gwenwynig a llyfaint hyll. Ffiaidd ganddo oedd eu chwithrwd llechwraidd a'u crawcian aflafar, a brysiodd i dŷ'r torrwr mawn gan ofyn am dân i losgi'r creaduriaid hyn.

"Druan ohonot, Siegfried!" meddai'r torrwr mawn. "Bu Mimer yma o'th flaen, a chynhyrfodd y ddraig yn y goedwig i ymosod arnat pan ddychweli tua'r efail. Gwell iti gymryd ffordd arall yn ôl."

"Nid oes ofn arnaf," atebodd Siegfried. "Rho'r tân imi."

Gan ddwyn yn ei law ffagl yn llosgi, aeth yn ei ôl at y gors. Taflodd lwythi o frigau crin iddi, ac yna cyneuodd goelcerth a losgodd y nadroedd a'r llyfaint i gyd. Yn sydyn rhuthrodd y ddraig arno o'r goedwig gerllaw; yr oedd ei rhu fel sŵn taranau, a chwythai wenwyn o'i ffroenau. Syrthiodd y pastwn mawr ar ei phen deirgwaith, ac yna gorweddai'n farw. Llifodd y gwaed allan ohoni, a rhoes Siegfried ei fys ynddo. Teimlai groen ei fys yn troi'n galed fel haearn. Tynnodd ei wisg oddi amdano a throchi ei holl gorff yng ngwaed y ddraig, nes bod ei groen i gyd yn ddigon caled i wrthsefyll unrhyw gleddyf. Ei groen i gyd? Na, yr oedd un man na chaledwyd mohono; heb yn wybod iddo, glynodd deilen fach ar ei gefn rhwng ei ddwy ysgwydd, ac nid aeth y gwaed ar y man hwnnw.

Wedi cyrraedd yn ôl i'r efail taflodd Siegfried ben y draig wrth draed Mimer, a chymerai'r gof arno ei fod yn falch o'r orchest. Gwyddai Siegfried am y twyll yng nghalon Mimer, a thrawodd ef yn gelain â'r pastwn. Yna, wedi treulio dydd yn gwneud cleddyf iddo'i hun, dychwelodd i lys ei dad, y brenin Siegmund.

Arhosodd Siegfried yn y llys am rai blynyddoedd yn dysgu trin y cledd a chymryd rhan mewn llawer twrneimant. Rhoes y brenin iddo arfau gloyw a gwisg o haearn, a chyn hir cynhaliwyd gwledd i'w gyfarch fel etifedd i'r orsedd, brenin nesaf yr Iseldiroedd. Parhaodd y wledd am saith niwrnod, a chlywid sŵn telyn a chân drwy bob neuadd. Yna cychwynnodd Siegfried allan i ennill clod ac anrhydedd.

Croesodd y môr mewn ystorm enbyd i Wlad yr Iâ, a chyrhaeddodd gastell y frenhines enwog, Brunhild. Yr oedd y frenhines hon yn nodedig am ei nerth; yn wir, dywedid ei bod yn gryfach na deg o filwyr ei llys gyda'i gilydd. Yr oedd gwisg ryfel amdani bob amser a chleddyf mawr wrth ei hochr, ond yr oedd, er hynny, yn neilltuol o brydferth. Deuai marchogion o bob gwlad i geisio'i hennill yn wraig, ond yr unig ffordd i wneuthur hynny oedd trwy gael y gorau arni mewn gorchestion rhyfel.

Cafodd Siegfried groeso yn llys Brunhild, a thrannoeth cyfarfu marchogion lawer ar y maes, amryw ohonynt yn barod i herio'r frenhines er mwyn ceisio'i hennill. Dangosodd Siegfried ei nerth trwy gydio mewn carreg enfawr a'i thaflu ar draws y maes. Synnodd pawb wrth weld mor gryf ydoedd, a chredent fod y gwron a orchfygai Brunhild wedi ymddangos o'r diwedd.

"Na," meddai Siegfried, "ni cheisiaf orchfygu Brunhild. Y mae hi'n brydferth, yn gref ac yn urddasol, ond rhaid i'r ferch a garaf i fod yn dyner ac yn wylaidd."

Oddi yno crwydrodd trwy leoedd anial a pheryglus, gan ymladd â chewri a lladron ar ei ffordd. Cyrhaeddodd Wlad y Nibelung, Tir y Niwl, ac yno yr oedd y ddau dywysog, Nibelung a Schilbung, yn eistedd ar ochr mynydd yn ffraeo ynghylch y trysor a adawyd iddynt gan eu tad. Yr oedd y trysor hwn yn enwog, a buasai hyd yn oed y duwiau'n ymryson yn ei gylch. Syllodd Siegfried ar y pentyrrau disglair o aur pur, ar y perlau di-rif, ac yn arbennig ar y cleddyf enwog, Balmung. Cynigiodd y tywysogion y cleddyf iddo, os rhannai'r trysor yn deg rhyngddynt. Ceisiodd yntau wneuthur hynny, ond dechreuasant ei felltithio a'i gyhuddo o gadw rhan o'r trysor yn ôl iddo'i hun. Daethant yn ei erbyn gyda deuddeg o gewri ffyrnig o ogof gerllaw, ond cydiodd Siegfried yn y cleddyf, Balmung, a rhuthrodd arnynt. Er bod swynwyr yn gweu niwl trwchus o'i amgylch ac yn galw'r taranau i ysgwyd y mynyddoedd, gorchfygodd y cewri oll a lladdodd y ddau dywysog. Gwyliai corach o'r enw Alberich yr ymladd, gan aros am ei gyfle i syrthio'n llechwraidd ar Siegfried. Gelyn peryglus oedd hwn, oherwydd yr oedd ganddo fantell a'i gwnâi'n anweledig, and gorthrechodd Siegfried ef a chymerodd y fantell oddi arno. Crefodd Alberich arno i beidio â'i ladd, gan addo y rhoddai ei fywyd i wylio'r trysor drosto. Gadawodd Siegfried iddo fyw, ac ni bu gwas ffyddlonach i'w feistr nag a fu Alberich i Siegfried ar ôl hynny.

Derbyniodd pobl y wlad y gwron yn llawen fel eu brenin, a rhannodd yntau lawer o'r trysorau ymysg y milwyr dewraf. Wedi cael trefn ar y wlad, dewisodd ddeuddeg o'r rhyfelwyr cryfaf i'w ganlyn, a hwyliodd y cwmni dros y môr i'r Iseldiroedd.

Balch iawn oedd ei dad, y brenin Siegmund, o weld Siegfried a'i ddilynwyr dewr, a mawr fu eu croeso yn y llys. Yn y wledd canai'r beirdd am brydferthwch a thynerwch y dywysoges Kriemhild, merch i frenin Bwrgwndi, a gwrandawai Siegfried yn astud arnynt. Daeth hiraeth arno am weld y dywysoges hardd, er i'w dad geisio'i atal, cychwynnodd am Fwrgwndi gyda'i ddeuddeng milwr. Canai'r adar yn y coed, ac nid oedd cwmwl yng nglas y nef uwchben.

Wedi marchogaeth am saith niwrnod, daethant i Worms, prif ddinas Bwrgwndi, a chasglodd y bobl i'r heolydd i syllu ar eu gwisgoedd llachar ac ar yr aur a'r arian a addurnai gyfrwyau'r meirch. Fflachiai tarian a helm yn yr haul, a churai carnau aflonydd y meirch ar y palmant.

O ffenestr ei blas gwyliai'r brenin Gunther, brawd Kriemhild, y dieithriaid yn agosáu, a galwodd Hagen, un o'i farchogion, ato.

"Pwy yw'r gwŷr ysblennydd hyn?" gofynnodd.

"Edrychant fel brenhinoedd," atebodd Hagen. "Ni synnwn i fawr na ddaeth Siegfried, Tywysog yr Iseldiroedd, a'i gymdeithion yma."

"Hwnnw y cân y beirdd amdano?" gofynnodd Gunther. "Y gwron a orchfygodd Wlad y Nibelung?"

"Ie, dywedir iddo'n fachgen ladd draig ffyrnig ac ymdrochi yn ei gwaed, fel na all cleddyf frathu ei groen. Gwell iti roi croeso iddo."

Croesawyd Siegfried a'i wŷr gan y brenin, a chynhaliwyd gwledd yn y llys. Trannoeth, trefnwyd twrneimant a chwareuon yn y maes gerllaw, a synnodd pawb wrth weld gwrhydri a nerth Siegfried. O'i ffenestr yn y plas gwyliai'r dywysoges Kriemhild ef, a gwyddai yn ei chalon ei bod yn ei garu.

Er treulio ohono flwyddyn yn y llys, ni welodd Siegfried y dywysoges wyneb yn wyneb. Yna torrodd rhyfel allan rhwng Bwrgwndi a'r Sacsoniaid, a brwydrodd Siegfried yn ddewr ym myddin Gunther. Dug ddau frenin y gelynion yn garcharorion i Worms, a chynhaliwyd gwledd fawr i ddathlu'r fuddugoliaeth. Yn y wledd honno y gwelodd Siegfried y dywysoges Kriemhild am y tro cyntaf. Disgleiriai gemau lawer yn ei gwisg o bali amryliw, ond yr oedd hi'n brydferthach nag un perl, ac yr oedd pob marchog yn y llys yn barod i farw drosti. Ond Siegfried a gafodd yr anrhydedd o'i hebrwng drwy'r neuadd yng ngolwg y milwyr i gyd. Parhaodd y wledd am ddeuddeng niwrnod, a phob dydd cerddai Siegfried wrth ochr Kriemhild, a gwyddai'r holl lys eu bod mewn cariad â'i gilydd.

Penderfynodd y brenin Gunther ennill Brunhild yn wraig. Hi, fel y cofiwch, oedd brenhines Gwlad yr Iâ, a'r unig ffordd i'w hennill oedd cael y gorau arni mewn gorchestion rhyfel. Aeth Siegfried gydag ef dros y môr, ac wedi cyrraedd Gwlad yr Iâ, mewn ofn y safodd Gunther ar y maes i herio Brunhild. Trwy roddi amdano'r fantell a ddug oddi ar y corach yn Nhir y Nibelung, fe'i gwnaeth Siegfried ei hun yn anweledig, ac ef, nid Gunther, a ddaliai'r darian ac a hyrddiai'r waywffon hir a'r garreg enfawr. Felly yr enillwyd yr ornest, a mawr oedd y llawenydd yn Worms pan gyrhaeddodd y gwroniaid yn ôl a'r frenhines Brunhild gyda hwy.

Priodwyd Siegfried a Kriemhild yn fuan wedyn, a dychwelodd y gwron gyda'i wraig i'r Iseldiroedd. Rhoes Siegmund ei goron i'w fab, ac am ddeng mlynedd teyrnasodd Siegfried yn ddoeth a chyfiawn. Aeth ei glod ar led drwy bob gwlad, ac nid oedd cenedl dan haul mor falch o'i brenin â phobl yr Iseldiroedd.

Yn ninas Worms yr oedd cas ac eiddigedd yng nghalon Brunhild; anfelys iddi hi oedd clywed bod Siegfried yn fwy nerthol ac yn gyfoethocach na'i phriod hi, y brenin Gunther. Cymhellodd y brenin i wahodd Siegfried a Kriemhild i wledd fawr yn y llys yn Worms. Cydsyniodd yntau, a brysiodd deg ar hugain o farchogion ar geffylau heirdd i'r Iseldiroedd i gyflwyno'r neges. Derbyniodd Siegfried y gwahoddiad yn llawen, a chyda mil o wŷr arfog, cychwynnodd tua Worms. Gydag ef yr oedd Kriemhild a'i dad, Siegmund, mawr fu'r croeso a gawsant yn Worms. Neilltuwyd ystafelloedd gwychaf y plas ar eu cyfer, a chynhaliwyd gwledd i ddwy fil o farchogion. Eisteddai'r ddau frenin, Siegfried a Gunther, yn gyfeillgar ochr yn ochr yn y wledd.

Trannoeth, galwodd utgyrn lawer y gwŷr i'r twrneimant, a gwych oedd yr olygfa ar y maes y tu allan i'r ddinas. Cyflawnodd llawer marchog orchestion yng ngŵydd y rhianedd teg, a chanai clychau'r ddinas yn uchel a llon. Aeth y miri ymlaen am un dydd ar ddeg, ac nid oedd wyneb trist yn holl heolydd Worms.

Ar yr unfed dydd ar ddeg gwyliai Kriemhild a Brunhild y chwareuon gyda'i gilydd.

"Edrych," meddai Kriemhild, "mor ddewr a nerthol yw Siegfried. Saif allan ymysg y milwyr fel y lloer ymysg y sêr."

"Nid yw mor nerthol â Gunther," atebodd Brunhild. "Ef yw'r mwyaf o frenhinoedd byd, a phe dôi angen am hynny, gallai alw ar Siegfried a'i holl farchogion i'w wasanaethu."

Aeth y ddadl rhwng y ddwy yn gweryl, ac yn ei dicter dywedodd Kriemhild wrth y llall mai nerth Siegfried a'i gorchfygodd hi yng Nghwlad yr Iâ. Hir y bu Gunther a Siegfried yn ceisio'u tawelu, ac wedi i'r llid liniaru, cerddai Brunhild yn aflonydd o amgylch ei hystafell. Pwy a ddaeth ati ond y marchog Hagen, a thyngodd lw y deuai o hyd i gynllun i ladd Siegfried. Medrodd gymell y brenin Gunther a rhai o'r marchogion i'w gefnogi, ac yna aeth y bradwr at Kriemhild gan gymryd arno dosturio wrthi. Edrychasai hi ar Hagen fel cyfaill erioed, ac yn awr dywedodd gyfrinach fawr Siegfried wrtho.

"Nid oes ond un man gwan ar ei gorff," meddai "ac y mae arnaf ofn yn fy nghalon rhag i ryw bicell neu saeth gyrraedd y man hwnnw."

"Ym mh'le y mae'r man hwnnw?" gofynnodd Hagen, gan geisio cuddio'i chwilfrydedd twyllodrus. Edrychodd Kriemhild yn graff arno cyn ateb. "Rhwng ei ddwy ysgwydd," meddai o'r diwedd. "Yno y syrthiodd y ddeilen pan ymolchodd yng ngwaed y ddraig.”

"Gwn beth a wnawn i'w amddiffyn," ebe Hagen. "Ar ei wisg uwchben y lle gwan gwnïa di groes fach ag edau goch. Gwyliaf innau Siegfried bob cyfle, a cheidw fy nharian bob picell rhag y man hwnnw."

Bore trannoeth, cychwynnodd Gunther a'i farchogion i hela anifeiliaid gwylltion yn y goedwig. Er i Kriemhild, a freuddwydiodd y noson gynt fod peryglon yn ei aros, geisio'i gymell i beidio, aeth Siegfried gyda hwy. Gadawodd y lleill yn y goedwig a rhuthrodd ar ôl llwynog ffyrnig. Lladdodd hwnnw a lladdodd lew mawr, ŷch gwyllt, baedd a charw. Yna o'r pellter daeth galwad glir y cyrn, a throes Siegfried yn ôl tua'r gwersyll ar ffin y goedwig. Ar y ffordd gwelodd arth yn dianc i ddryswch y mangoed. Neidiodd oddi ar ei farch a dilynodd yr arth ar flaenau'i draed. Gwasgodd yr anifail â'i freichiau cryfion, llusgodd ef at ei geffyl a'i rwymo wrth y cyfryw. Yna carlamodd i'r gwersyll, a syllai Gunther ag edmygedd arno'n agosáu. Edifarhâi'r brenin iddo wrando ar gynllwynion Hagen.

Wedi i'r helwyr oll ddychwelyd, cynhaliwyd gwledd yn y gwersyll, ond nid oedd yno win i'w yfed.

"Pam na ddwg y gweision y gwin i'r bwrdd?" gofynnodd Siegfried.

"Ar Hagen y mae'r bai," atebodd Gunther, "ac nid ar y gweision."

"Credais y byddai'r gwersyll rai milltiroedd i ffwrdd," ebe Hagen, "ac felly aethpwyd â'r gwin yno. Ond y mae cornant o ddŵr pur gerllaw, a geill pwy bynnag a fynn dorri ei syched ynddi."

Wedi bwyta, cerddodd Siegfried ac eraill hyd lethr y bryn tua'r gornant.

"Clywais lawer o sôn,” meddai Hagen, a oedd yn y cwmni, "am gyflymdra'r brenin Siegfried ar ei droed. Tybed a eill fy nghuro i ar redeg at y gornant?"

"Yr wyf yn barod i redeg yn fy ngwisg haearn a dwyn fy nharian a'm gwaywffon a'm bwa," atebodd Siegfried gan wenu.

Tynnodd Hagen a Gunther eu gwisgoedd uchaf oddi amdanynt, a rhedodd y tri tua'r gornant. Cafodd Siegfried y blaen arnynt yn rhwydd, ac eisteddodd i lawr wrth y gornant i'w haros. Rhoes yntau ei wisg ryfel a'i arfau o'r neilltu, ac yna disgwyl i'r brenin Gunther gael yfed yn gyntaf. Safodd Hagen yn llechwraidd y tu ôl iddo, gan syllu ar y groes fach a wnïwyd ag edau goch ar ei gefn. Yn ddistaw bach cymerodd gleddyf a gwaywffon a bwa Siegfried oddi wrtho, ac yna cydiodd mewn picell finiog. Hyrddiodd hi i gefn yr arwr fel y gŵyrai i yfed o'r afonig, a rhuthrodd ymaith am ei fywyd.

Ger bwrlwm swynol yr afonig gorweddai Siegfried yn wan a thrist. Âi ei ruddiau'n wynnach, wynnach, fel y rhuddai'r blodau â llif ei waed. Ar darian fawr o aur cludwyd ei gorff yn ôl i Worms, a gadawyd ef wrth ddrws Kriemhild gyda'r nos. Trannoeth, yr oedd galar yn holl heolydd y ddinas, ond nid oedd dagrau fel dagrau Kriemhild na hiraeth fel ei hiraeth hi.