Teulu Bach Nantoer/Pennod IX

← Pennod VIII

Teulu Bach Nantoer gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)

Pennod X →

PENNOD IX

UN haf, yr ail i Ieuan ym Mronifor, daeth gŵr dieithr brawd y ffermwraig-i aros yno. Cyfreithiwr oedd Mr. Bowen yng Nghaerdydd, ac yr oedd sôn amdano fel un galluog yn ei waith, ac fel dyn caredig a da.

Yr oedd y cynhaeaf ŷd wedi dechrau: Bron bob dydd ym Mronifor gwelid rhes o ddynion yn torri'r ŷd â'u pladuriau, a rhes o fenywod a'r gwas bach yn rhwymo'r ysgubau ar eu hôl.

Un diwrnod, ganol dydd, pan oedd y gweithwyr i gyd yn mwynhau eu hawr o seibiant wedi bwyta eu cinio syml o uwd a llaeth, daeth Mr. Bowen ar ei dro trwy'r cae. Gorweddai rhai o'r dynion ar eu hyd o dan gysgod coeden; ysmociai eraill eu pibellaid yn hamddenol; yr oedd y twr gwragedd yn mwynhau ymgom felys, ac ar wahân, yn eistedd ar ysgub yn ymyl y clawdd, yr oedd y gwas bach a'i ben yn dynn mewn llyfr. Cerddodd Mr. Bowen ymlaen ato.

"Darllen wnewch chwi, ai e, yn lle gorffwys?" ebe'n serchog. Cododd Ieuan ar ei draed gan wrido, ac edrych yn siriol i lygaid y gŵr dieithr.

"Beth yw'r llyfr yr ydych yn ei gael mor ddiddorol?" ebai, gan gymryd y llyfr o law Ieuan ac edrych ar y teitl, a syllodd Mr. Bowen yn graff iawn ar y gwas bach o'i weld yno wrtho'i hun, ynghanol ei ludded, yn yfed mwynhad o hanes bywyd Mazzini—llyfr Saesneg a gawsai'n fenthyg gan rywun.

"A ydych yn hoff o ddarllen?" gofynnai Mr. Bowen.

"O ydwyf, syr," ebe Ieuan, "'rwy'n hoffi darllen hanes dynion mawr."

"A hoffech fod yn yr ysgol o hyd?"

Tynnu ochenaid a wnaeth Ieuan heb yn wybod iddo'i hun, a dywedodd, gan edrych draw—

Rhaid i mi ddechrau ennill 'nawr, gan mai fi yw'r hynaf, a ninnau'n dlawd."

'A ydych yn hoffi gwaith fferm?" ebe Mr. Bowen.

Gwenodd Ieuan, a dywedodd—

Mae mam yn dweud, syr, os gwnaf fy ngwaith yma yn iawn, y byddaf yn sicr o gael gwell gwaith rywbryd.'

Pa waith a hoffech ei gael? "’

Bod yn Aelod Seneddol dros Gymru, ' ebe Ieuan yn ddibetrus, a methai â deall pam 'roedd Mr. Bowen yn edrych arno am gyhyd o amser, ac yn gwenu.

Wedi ymholi ymhellach ynghylch ei fam a'r teulu gartref, ac am yr ysgol y buasai ynddi, a pha wersi a hoffai fwyaf, gadawodd Mr. Bowen ef, gan fynd heibio i'r lleill ac ymgomio â hwy, nes daeth yn amser i ail— gydio yn y bladur a'r rhaca.^[1]

Yn ystod y dyddiau dilynol, deuai Mr. Bowen yn fynych i ymddiddan â'r gwas bach, a daeth Ieuan yn fuan i feddwl nad oedd y fath ddyn yn y byd â Mr. Bowen.

Un diwrnod gwlyb tua diwedd Awst, yr oedd y ddau was yn yr ysgubor yn gwneud rhaffau gwellt yn barod erbyn toi yr helmau llafur. Troi oedd gwaith Ieuan. Yn ei law yr oedd offeryn bychan a bach wrtho. Rhoddai'r bach am ychydig wellt o law Daniel, a thra y gofalai hwnnw am ddefnyddiau'r rhaff, troai Ieuan yn ddibaid, gan gerdded wysg ei gefn nes cyrraedd pen pellaf yr ysgubor. Pan oedd ef wrthi felly, yn brysur yn troi ac yn meddwl, daeth Ann y forwyn fach i'r ysgubor, a chan fynd at Ieuan, a chymryd y trowr o'i law, dywedodd—

"'Rwyf fi yn dod i droi, Ieuan. Mae ar Mr. Bowen eisiau siarad â chwi am funud yn y tŷ."

"Ieuan," ebe Mr. Bowen, "yr wyf yn mynd i ofyn cwestiwn ichwi, ac yr wyf am i chwi feddwl digon cyn ei ateb. Yn lle bod yn was bach yma, a hoffech chi ddod yn was bach i mi yng Nghaerdydd? Mae eisiau bachgen o'ch oed chwi arnaf yn fy swyddfa. Carwn roi cyfle i chi i ddysgu ac i ddod ymlaen yn y byd. A hoffech chi ddod?"

Daeth y dagrau i lygaid Ieuan, ond wedi munud o ddistawrwydd, edrychodd i wyneb Mr. Bowen, ac atebodd—

'Buasai'n well gennyf ddod yn was i chwi, syr, na mynd i unlle arall yn y byd, a dod a wnawn ar unwaith oni bai am mam. Nid yw hi wedi bod yn iach iawn wedi colli Eiry, ac yr wyf am ennill arian, fel na raid iddi hi weithio llawer. Byddai'n dda gennyf pe bawn yn gallu dod, ond nid wyf am adael mam, ac os gwelwch yn dda, syr, peidiwch â dweud wrthi eich bod wedi gofyn i mi."

"Da gennyf weld eich gofal am eich mam, Ieuan," ebe Mr. Bowen. Yr wyf wedi bod yn siarad â hi a hefyd â Mr. Howel, eich ysgolfeistr. Y mae eich mam yn falch o'r cyfle i chwi gael dod, a gofalaf fi y cewch ennill arian i'w helpu eto.

"O, os gallaf wneud hynny, ac os yw hi'n fodlon i mi ei gadael, mi ddof yn llawen," ebe Ieuan.

"Bydd hiraeth ar eich mam, wrth gwrs, ond y mae pob rhieni yn gorfod dioddef gweld eu plant, drwy un ffordd neu'r llall, yn eu gadael," ebe Mr. Bowen. "Bydd hyn yn y diwedd yn llawer mwy o les i'ch mam."

'Rwy'n ddiolchgar iawn ichwi, syr," ebe Ieuan, a'i lais ar dorri.

Ni fuaswn yn gwneud hyn â chwi, Ieuan, oni bai fod pawb yn rhoi gair da i chwi. Dywedai Mr. Howel eich bod yn ffyddlon a diwyd gyda'ch gwersi yn yr ysgol, eich bod bob amser yn dweud y gwir, a'ch bod yn un y gellir dibynnu arnoch, a hefyd, eich bod yn garedig a thyner wrth blant eraill llai na chwi. Dywed fy mrawd yng nghyfraith yma eich bod yn ofalus gyda'ch gwaith, ac yn onest gyda'ch amser, a dywed eich mam na fu mab gwell gan neb erioed."

Mam sydd wedi fy nysgu, syr," ebe Ieuan yn ddistaw.

Ie, da i chwi fod mam mor dda gennych, ac yn awr, yr wyf am i chwi gofio mai'r pethau hyn a ddysgodd eich mam i chwi—bod yn onest, yn eirwir, yn ffyddlon ac yn garedig— yw'r pethau sydd wedi eich cychwyn ar ffordd llwyddiant; a'r rhai hyn, os cedwch hwynt, sydd yn mynd i wneud dyn ohonoch. Mae pethau fel hyn yn sicr o dalu i bawb, hyd yn oed yn y byd yma, hwyr neu hwyrach. Os gwnewch eich gorau gyda mi, gwnaf finnau fy ngorau i chwi. Cewch eich cyfle i ddod ymlaen, a phwy ŵyr? feallai y gwelir chwi yn Aelod Seneddol ryw ddydd. Mae eisiau dynion da ar Gymru, ac ar y byd. Ieuan, 'roedd gen i fachgen bach tua'r un oed â chwi. Mae hwnnw yn y bedd erbyn hyn, a'i fam wedi ei ddilyn. 'Rwyf am i chwi dreio llanw lle hwnnw yn fy mywyd."

A phan ddistawodd Mr. Bowen yn sydyn, roddes Ieuan ei law iddo, a dywedodd, gan edrych i'w lygaid yn ôl ei arfer—

Diolch yn fawr i chi, syr. Nid anghofiaf byth eich caredigrwydd, ac mi wnaf fy ngorau i'ch talu'n ôl.'

Ieuan distaw iawn fu'n troi rhaffau am y gweddill o'r dydd hwnnw.

Nodiadau

1. Cribinau yn y Gogledd.