Teulu Bach Nantoer/Pennod X
| ← Pennod IX | Teulu Bach Nantoer gan Elizabeth Mary Jones (Moelona) |
Pennod XI → |
PENNOD X
YMHEN tua deufis ar ôl hyn, wedi calan- gaeaf, diwedd blwyddyn y fferm, gadawodd Ieuan fwthyn gwyn ei febyd; gadawodd dawelwch gwlad am firi tref, a gwaith anorffen fferm am waith y swyddfa. Bore prudd iawn i bawb o'r teulu bach oedd bore'r gwahanu hwnnw. Ychydig iawn a oedd ganddynt i'w ddweud wrth ei gilydd. Yr oedd cynghorion Gwen Owen wedi eu rhoi ymhell cyn y bore hwnnw-caent eu gwau i mewn yn raddol i gymeriadau ei phlant, nes eu troi'n egwyddorion y gellid dibynnu arnynt. Ynghanol ei hiraeth, llawenhai'r fam fod y cyfle i ddringo wedi ei roi i'w bachgen—cyfle i ddod rywbryd i fod yn lles yn y byd. Ef ei hun mwy oedd i benderfynu pa ddefnydd a wnai o'r cyfle.
Yr oedd Natur, y bore hwnnw, fel petai'n cydymdeimlo â theulu'r bwthyn bach.
Bore tawel, distaw, oedd, a rhywbeth rhwng niwl a glaw mân-fel dagrau dwys cyfaill yn gwlychu'r ddaear heb wneud yr un sŵn. Trwy ganol hwn yr aeth Ieuan yn y fen fawr i orsaf Llanerw, gan adael ei fam ac Alun a Mair yn brudd a hiraethus ar ben y lôn fach yn chwifio eu dwylo arno nes iddo fynd o'r golwg yn y drofa. Yn ei lythyr cyntaf i'w fam, ysgrifennodd Ieuan ei deimladau mewn pennill. Mae Cymry'r mynydd—dir i gyd yn feirdd, a chyda dagrau, daw yn fynych gerdd. Wele bennill Ieuan,—
Niwl orchuddiai fro a bryniau
Ar brudd fore'r canu'n iach,
Wylai'r awel ddagrau ffarwel
Drwy y tawel bentref bach.
Wylai'r grug—y grug diflodau,
Wylai'r eithin ddagrau'n lli,
Wylai'r coedydd, wylai'r caeau—
Ac fe wylai 'nghalon i.
Ond nid oedd ymadawiad Ieuan yn orffen i'r gwahanu. Cafodd Alun fynd yn was bach i Fronifor ar ôl Ieuan; ond wrth gyrchu'r defaid a'r gwartheg, ac wrth ddilyn yr ôg i lyfnu'r tir yn y gwanwyn, crwydro at y môr a wnai llygaid Alun o hyd. Ar y môr yr oedd ei galon, a blino ei fam am ganiatâd i ddilyn ei elfen a wnai o hyd.
"Wedi colli Eiry a cholli Ieuan, a raid i mi dy golli di eto, Alun bach?" oedd cri'r fam.
"O, mam fach," meddai Alun, "gadewch i mi fynd. Mi ddof a phob math o bethau o'r gwledydd pell i chwi i'ch gwneud yn hapus, a phan fyddaf yn gapten, cewch chwi a Mair ddod gyda mi am fordaith.'
Gwneu arno'n fwyn a wnai ei fam, ac o'r diwedd, cafodd Alun ei ddymuniad. Cafodd le yn llong y Capten Prys, ac ym mis Tachwedd, wedi gorffen ei flwyddyn ym Mronifor, trodd yntau allan i'r byd, gan hwylio o Lundain yn yr agerlong Glory ar ei fordaith gyntaf i Fôr y De.