O'r ochr arall, nid oes amheuaeth nad oedd y Parchn. Owen Davies, John Hughes, Edward Jones, Llantysilio, &c., yn deall Calfiniaeth fel ei dysgid yn ngweithiau y Parch. John Calvin, yn nhraethawd Eliseus Cole, ar benarglwyddiaeth Duw, ac yn ysgrifeniadau Calfinaidd y Cyfnod, ïe, ac fel ei pregethid o pwlpudau Cymru ar y pryd. Addefir yn awr gan ddynion blaenaf y Methodistiaid Calfinaidd mai uchel Galfiniaeth a ddysgid yn Nghymru ddechreu y ganrif ddiweddaf. Dyma dystiolaeth y diweddar Barch. T. C. Edwards, D.D., Bala, a'r Parch. John Owen, Wyddgrug, a rhoddwn hi i lawr yn yr iaith ei hysgrifenwyd:-
"Though our Confession of Faith is decidedly Calvinistic, yet our position has been that of Moderate Calvinism for at least the last forty years. Several of the men who drew up our Confession of Faith, such, for example, as the great preacher, John Elias were undoubtedly inclined to high Calvinistic views; and during the first half of the present century (the xix), exaggerated and one-sided views of the truth were presented to many of our people. The coming of Wesleyan Methodism to Wales, and the controversies which followed, resulted in making the doctrine more hyper-Calvinistic than before. But in a few years a healthy reaction arose within the Calvinistic Methodist Body itself; and men came to the front who taught and emphasised those aspects of the truth which had been in danger of being forgotten."
Addefir yma fod syniadau llawer o duwinyddion blaenaf y Methodistiaid Calfinaidd, yn uchel-Galfinaidd ar y cyntaf, ac iddynt wedi hyny fyned yn fwy uchel-Galfinaidd. Cadarnha hyn ein gosodiad, fod y tadau Methodistaidd Wesleyaidd yn deall Calfiniaeth yr amseroedd yr oeddynt yn byw ynddynt. Teimlwn fod yn bwysig i'n darllenwyr ddeall y pethau hyn, cyn i ni fyned yn mlaen i adrodd hanes y Dadleuon Athrawiaethol ar ddechreu y ganrif ddiweddaf, Rhoddi hanes y dadleuon hyn, yn hytrach na'u beirniadu fydd ein prif amcan, ond ar yr un pryd nid ymattaliwn rhag gwneyd sylwadau beirniadol, os bydd hyny yn angenrheidiol i egluro yr hanes.
Y cwestiwn cyntaf a gyfyd yw—Pwy gychwynodd y ddadl? Rhydd Dr. O. Thomas y bai ar y Methodistiaid
