"Ond mae chwe chant yn dorf go fawr, Id. 'Faint sy yn Llechfaen?
"Dim ond rhyw gant, yr ydw' i'n dallt. Amball i le bach fel Llan Iolyn a Thre Gelli sy waetha', yn ôl pob hanas. Mae 'na dros gant yn Nhre Gelli, bron bawb yn y lle, am wn i."
"Dros gant, 'oes 'na?"
Poerodd Dic yn ffyrnig ac yna sychodd ei wefusau â chefn ei law, gan anghofio mai mewn pwll glo ac nid yn y chwarel yr oedd. "Dylanwad Stiwardiaid a rhai fel John Huws Contractor sy'n byw yno. Petawn i yn Llechfaen, mi faswn i'n mynd â byddin i lawr i Dre Gelli un noson a . . .
"Tyd yn dy flaen i glirio'r rwbal 'ma."
Soniai Idris a Dic Bugail lawer am y cyfarfod fel y nesâi diwedd Awst, ac er y ceisiai Idris swnio'n ddifater yn ei gylch, hyderai'n ddistaw bach y tarddai rhyw gynllun newydd ohono. Y gwir oedd bod ei hiraeth am ei gartref a'i deulu ac am y chwarel yn cryfhau bob dydd, ac er na welai, yn ei funudau callaf, lygedyn o obaith yn y cyfarfod, fe'i twyllai ei hun yn freuddwydiol pan feddyliai am Kate a'r plant a'r tŷ yn Nhan-y-bryn. "Ond be' fedran' nhw wneud?"-curai cwestiwn Dic yn ddidrugaredd yn ei feddwl a gwyddai mai ynddo ef yr oedd calon y gwir. Ond efallai . . . a chyn cysgu'r nos, gwenai'n dawel wrth ddychmygu ei weled ei hun yn dringo Tan-y-bryn yn yr hwyr ac Ann a Gruff yn rhedeg i'w gyfarfod a Kate ar ben y drws yn ei ddisgwyl. Efallai . . .
Rai dyddiau cyn y cyfarfod, derbyniodd lythyr oddi wrth ei dad yn rhoi iddo'r penderfyniad a gynigiai ef ar ran y Pwyllgor—eu bod yn gofyn i'r awdurdodau a fyddent yn fodlon i'r dynion geisio gwasanaeth Mr. Balfour, y Prif Weinidog, neu Arglwydd Rosebery, neu'r ddau i gymodi rhwng y pleidiau. "Hy," meddai Dic Bugail yn y pwll drannoeth, "'tasa' r Bod Mawr 'I Hun yn barod i drio, 'wyt ti'n meddwl y basa' rhai fel Price-Humphreys yn rhoi croeso iddo? Mi fedrwn ni edrach ar ôl ein busnas yn iawn ein hunain, thenciw,'—dyna fasa' Fo'n gael ganddyn' nhw, 'ngwas i. Mi fasa'n well o lawar iddyn nhw fartsio o'r cwarfod hefo ffagla' a rhoi tŷ pob Bradwr ar dân."
Pan gyrhaeddodd " Y Gwyliwr," agorodd Idris ef yn eiddgar, ond siomwyd ef ar unwaith pan ddechreuodd ddarllen hanes y cyfarfod. "Prin y gellir dweud," meddai'r frawddeg
