"Yr on i ryw fis yn ôl, mae arna' i ofn. Ond yr ydw' i'n gweld petha' dipyn yn gliriach erbyn hyn. Mi a' i ymlaen hefo fy sgwennu pan ga' i godi eto-neu os ca' i ddyliwn i ddeud efalla'."
"Rhyw fis yn ôl . . ." Noson y cyfarfod olaf un a oedd yn ei feddwl. Eisteddai Robert Williams wrth y bwrdd ar y İlwyfan fel arfer yr hwyr hwnnw, ond yr oedd ei wyneb yn hagr a'i law, a ddaliai nodiadau ynglŷn â'r pleidleisio, yn crynu. Hon, meddai wrtho'i hun, oedd noson chwerwaf ei fywyd. Bechan oedd y gynulleidfa-yr oedd llawer iawn wedi brysio'n ôl i'r chwarel ac ugeiniau yn aros yn anniddig am lythyr o'r swyddfa. Cododd y Cadeirydd o'r diwedd.
Annwyl gyd-weithwyr-neu efalla' y dylwn i ddeud Annwyl gyd-fradwyr,' " meddai."'Wnawn ni ddim aros yma'n hir heno. I beth, yntê? Yr ydan ni wedi sefyll ysgwydd wrth ysgwydd yn o hir, am dair blynadd, ac mor amal yr ydan ni wedi defnyddio'r frawddeg sefyll ne' syrthio hefo'n gilydd '! Wel, yn wyneb cyni a newyn ac afiechyd, syrthio fu raid inni-ond nid hefo'n gilydd, gwaetha'r modd. Trist fu colli'r frwydyr. Tristach fu i gannoedd adael y rhengau yn llechwraidd cyn i bawb benderfynu rhoi'u harfa' i lawr yn unfryd a chytûn. Ac yr ydw' i'n dallt erbyn heno fod amryw ohonoch chi oedd fwya' styfnig dros ddal i ymladd, wedi gyrru i'r chwaral ers tipyn ond wedi cael eich gwrthod yno. Ai penderfynu brwydro ymlaen gan wybod nad oedd gynnoch chi ddim i'w golli yr oeddach chi, y rhai gwrthodedig? 'Does dim eglurhad arall yn dwad i'm meddwl dryslyd i.
"Nos Sadwrn dwytha', fel y cofiwch chi, fe ddaru ni yn y cwarfod wythnosol 'ma bleidleisio eto, a phasiwyd ein bod ni'n torri'r streic i fyny. Fe gododd dros gant 'u dwylo o blaid parhau i frwydro, ond llawer o'r rheini oedd y rhai cyntaf i ruthro i swyddfa'r chwaral fora Llun i grefu am waith. Wel, yr ydw' i am ddilyn cyngor Catrin 'cw a brathu fy nhafod' heno.
"Yr un noson, yr oeddan' nhw'n pleidleisio yn Rhaeadr, ym Maesteg, yn y Porth, ym Merthyr, ac yn New Tredegar. Ac yn wyneb yr amgylchiada', yn enwedig y sleifio'n ôl i'r gwaith, yr un fu 'u dyfarniad nhwtha' ym mhob un o'r lleoedd hynny.
Felly, gyfeillion, fel eich Cadeirydd chi drwy'r helynt i
