chymerodd y weilgi damaid mor fawr o dir oddiarnom ar unwaith. Nid yw y Triad yn crybwyll ond am orlifiad un cantref, sef 625,000 o erwau (acres). Gorwedda y beisfor ar naw neu ddeg o'r cyfryw gantrefi; ac y mae yn debyg mai rhan ohono yn unig a orlifwyd yn amser Gwyddno, megys y Traeth Mawr, rhwng Lleyn a gwlad Meirion, neu yn hytrach y darn hwnw o fôr rhwng trwyn Sarn Badiig ac Aberystwyth. Y mae y ffaith nad oedd y Cantref ond math o dalaeth perthynol i Geredigion, ac i'r dinystrydd ddyfod i fewn trwy esgeulusdra cau un o'r llifddorau, yn fafriol i'r dyb hon. Onid yw yn eithaf posibl, ac yn fwy rhesymol, ddarfod i'r gorlifiad gymeryd lle ar amrywiol amserau?
Pan ddelo Cymru mor doreithiog o ddaearegwyr ag
ydyw yn bresenol o feirdd, diameu y teflir llawer o oleuni
ar bynciau o'r naturyma; ac y mae yn rhyfeddod pa fodd
na chododd o'n mysg luaws o enwogion yn y wyddon
werthfawr hon, tra y meddwn gynifer o fanteision at
astudio ansawdd a chyfansoddiad y ddaear. Mewn llawer
ardal cyd gyferfydd pump neu chwech o wahanol haenenau
â'u gilydd; ac y mae nifer mor lluosog o'r genedl yn
enill bywioliaeth wrth dreiddio i fewn i'w chloddfeydd, a
dwyn oddiyno y meini gwerthfawr, o'r gareg las a ddefnyddia
y bugail i adeiladu ei luest hyd aur sir Feirionydd;
ond er hyn oll, y mae yn ffaith alarus na feddwn yr un
daearegwr gwerth son amdano.
Ond, heblaw Cantref y Gwaelod, y mae y môr wedi
ysbeilio Cymru o aml ddarn gwerthfawr arall o dir.
Dywed traddodiad ddarfod i drychineb gyffelyb oddiweddyd
y traeth tywodlyd a pheryglus hwnw sydd yn cyrhaedd
o ymyl Biwmaris hyd y Penmaen Mawr, a elwir Traeth y
Lafan, neu Traeth y Wylofain, yr hwn a berthynai i
dywysog o'r enw Helyg ab Gwlanog. Cymerodd y dygwyddiad
le tra y cynelid gwledd fawr yn 'mhalas Helyg.
Pan oedd y cwmni yn ymloddesta, tarawyd y telynor,
yr hwn oedd broffwyd hefyd, â dychryn wrth ganfod y
trychineb yn dyfod o bell; ac un o'r gweision a ddygwyddai
fod yn y seler ar y pryd, yn ceisio rhagor o
ffrwyth y winwydden i borthi mwythau ei uwchradd, a
darawyd â dychryn, ac a redai ymaith fel un gwallgof, dan
waeddi, " Y môr! y môr!" Y telynor a'r gwas hwn yn
unig a lwyddasant i ddianc i ddiogelwch; y gweddill, yn
nghyda'r eiddynt, a gollwyd yn yr elfen ddinystriol.
Dywedir hefyd fod darn mawr o dir wedi ei orlifo o
du'r gogledd i dreflan Abergele ac fel prawf o hyny,
