1282.
Fel y crybwyllwyd, yr oedd y ddau frawd, Llewelyn a Dafydd, wedi bod ar delerau tra anfrawdol er dechreuad cynghrair y blaenaf gyda Simon de Montforte. Ond yn eu caledi presenol adgymodwyd hwynt, a gwelsant mai yn llwyddiant y naill yr oedd dyogelwch y llall. Tyngwyd cytundeb rhyngddynt, a Dafydd a ymgiliodd yn ddirgel oddiwrth y Saeson, ac a ddaeth i Gymru. Dechreuwyd gwaith y gwrthryfel yn ddiatreg, trwy i Dafydd ruthro yn sydyn ar gastell Hawarden, a'i gymeryd. Roger de Clifford, ceidwad y castell hwn ar y pryd, oedd y prif farnwr Seisnig yn Nghymru; daliwyd ef yn ei wely, a than archoll tost cludwyd ef yn garcharor i Eryri; daliwyd marchog hefyd o'r enw Paen Gamers, a lladdwyd Ffulk Trygold, a lluaws heblaw ef, yn farchogion a gwŷr cyffredin. Cymerodd yr ymosodiad hwn le ar nos Sul y Blodau. Yna y ddau frawd a unasant eu byddinoedd, ac a warchaeasant ar gestyll Fflint a Rhuddlan; ac yr oedd Cymru benbwygilydd yn dân gwrthryfel. Rhys ab Malgwyn, yn y Deheudir a oresgynnodd gastell Penwedig; a Gruffydd ab Meredydd a gymerth gwmwd Mefenydd. Amryw bendefigion ereill a godasant, ac a ymosodasant ar y Cyffiniau Seisnig, gan eu hanrheithio.
Yr oedd Iorwerth yn cynnal gwyliau'r Pasg, yn nhref Devizes, pan glybu am y digwyddiadau hyn, a chanfu ar unwaith mai rhagdraith i wrthryfel nerthol oeddynt. Danfonodd adgyfnerthion i' w gestyll gwarchaedig, a gwysiodd ei ddeiliaid milwrol i'w gyfarfod ef yn mis Mai, yn nhref Worcester. Cyfododd dreth ar y deyrnas, echwynnodd arian gan y marsiandwyr a'r gwŷr eglwysig, yn ei wlad ei hun a'r Iwerddon. Yr oedd ei ddeiliaid oll yn frwdfrydig tros ei gynorthwyo yn ei amcan o lwyr ddarostwng y Cymry y tro hwn, a diffodd am byth yr ysprydiaeth terfysglyd hwnw at ryddid yn eu mynwesau. Lledaenodd y brwdfrydedd hwn hyd yn nod i blith y Scotiaid, a chynygiasant eu help, heb feddwl fawr fod Iorwerth ar y pryd yn arfaethu eu darostyngiad bwythau, ac y caent bwythau cyn pen ychydig flynyddau wybod a theimlo beth oedd ei egwyddorion rheibus. Anfonodd at y ddau archesgob hefyd, yn peri iddynt ysgymuno Llewelyn a'i ddilynwyr fel bradwyr a therfysgwyr heddwch.
Pa fodd bynag, cyn myned i'r eithafion hyn, John Peckham, archesgob Canterbury, yn ddiarwybod i'r brenin, meddai ef, a ddaeth i Gymru eilwaith ar fedr heddychu y
