| “ | "CYN BELLED AG Y CYFARTHODD CI." | ” |
Mynych y clywir y ddiareb hon ar lafar gwlad. Pan fydd rhywun yn son am fyned yn mhell—ffwrdd o'r wlad, -dywedir iddo fyned "cyn belled ag y cyfarthodd ci." Mae'r ddiareb hon yn seiliedig ar gyfreithiau Dyfnwal Moelmud, deddfroddwr hynaf y Cymry. "Tair clud ddeol y sydd; murn a chynllwyn; brad teyrnedd, sef brad gwlad a chenedl; ac anrhaith-ledrad amwyllyniawg; sef y dylai pawb yn nghlyw y corn, ffordd y cerdder, fyned yn nghyrch y deol hyny, bob rhyw ac oedran; a chynnal cyfarth gan gwn, yn ydd eler hyd rhoddi ar fôr, ac ydd elo a ddeoler driugeinawr o'r golwg." Yr oedd pawb o bob rhyw ac oedran i uno yn y gyfarthfa gyffredinol i yru y troseddwr o'r wlad. Ond dywedir mewn lle arall "Tri dyn y sydd a'u braint nas byddant wrth gorn gwlad;- bardd, fferyllt, a gwr llys; sef nis gellid hebgor un nac arall o'r tri." "Clud ddeol" oedd fod y wlad yn codi i alltudio y tri throseddwr a nodir yn y gyfraith. "Murn a chynllwyn” oedd lladd drwy gynllwyn, a rhuthr o'r llwyn ar ddyn yn ddisyfyd. Brad teyrnedd yn erbyn y llywodraeth. "Amwyllyniawg"—treiglwn y gair-gwyll, amwyll—tywyll o bob tu, amwyllyn-un yn cael ei amgylchu gan dywyllwch, am wyllyniawg-peth mewn tywyllwch. "Anrhaithledrad amwyllyniawg—irretrievable spoliation–lledrad anadferadwy. Y ffordd i ddeol y cyfryw bechaduriaid o'r wlad oedd chwythu corn i alw pob rhyw ac oedran, gyda holl gŵn y wlad i'w hela tua'r môr, a chadw'r cwn i gyfarth nes i'r ffoadur fyned ar y môr, a chynnal y cyfarth i fyny am 60 awr wedi i'r troseddwr fyned o'r golwg. Dyna beth yw myned cyn belled ag y cyfarthodd ci." D. S.-Ġelwir cyfreithiau Dyfnwal Moelmud yn Drioedd y Carcludau (Car-motes). Symudiadau ar geir mae'n debyg yw yr ystyr. Mae gwŷr Powys yn arfer y gair Carmowta yn fynych am gerdded oddiamgylch i chwilio am rywbeth,—cardota.
BARDDONIAETH DDIAREBOL YR HEN GYMRY.
Hyfforddiadau diarebol yw llawer o farddoniaeth hynaf y Cymry. Yr anhawsdra mwyaf yn ffordd eu deall yw hendra y cyfeiriadau, a byrder yr ymadroddion. Cyfranogant i raddau o ddullwedd addysgiadol Diarebion Solomon. Nodwn rai engreifftiau o farddoniaeth y gauaf:
| “ |
CALANGAUAF—lli yn nant, |
” |
