ond fod yr n olaf wedi ei gadael allan er mwyn arbed papur wrth ysgrifenu. Lol oedd peth. fel hyn yn nhyb Syr Oracl; yr oedd basder o'r fath yn wrthun i'r eithaf yn ei olwg. Wedi iddo gynhyrfu y llwch oddiar ei lyfrau Lladin, a manwl gyniweirio ynddynt am hen enw y lle, cafodd nad oedd enw yn y byd arno. Pa fodd bynag, darganfyddodd mai Castell Coch yn Ngwernfor y gelwid castell Rhuthyn gynt. Eithafion anmhosibilrwydd fuasai priodoli enw presenol y dref i hen enw ei chastell; ac o ganlyniad, nid oedd dim i'w wneud ond dyfeisio gwreiddyn newydd spon, fel hyn : — Saif prif ranau y dref ar graig o dywod coch neu rhudd. Oddiwrth hyn, medd y Doethawr Oracl, y tyfodd enw y lle yn Rhuddyn; a rhag i bobl foneddigaidd yslefrian wrth leisio y sain feddal dd, a rhag i'r gwyryfon ieuainc gael esgus i lispian, diswyddwyd yr dd, a'i clìyfnither th a deyrnasodd yn Rhuthyn yn ei lle hi.
Dyna Dinbych hefyd, sillebir yr enw hwnw gan un
Oracl yn "Dimbach," gan farnu mae yn debyg nad oedd
dim bachau pysgota ar werth yno gynt. Oracl arall a'i
geilw Dimbech, gan roi ar ddeall nad oedd yno bechod
na'i ganlyniadau adfydus. Ond sylwer mor dra rhagorol
ydyw syniad y "Wlad" ar darddiad y gair : — -Yr oedd
math o ddraig neu sarff asgellog frawychus a elwid Bych,
yn llochesu tua Chastell Caledfryn yn Rhos (enw henafol
Castell Dinbych), yr hwn a laddai ddyn ac anifail, ac a
barai i'r hen dref fod yn annghyfanedd. Ni feiddiai
neb a byw fyned yn agos at ffau yr angenfil dinystriol
hwn, hyd onid anturiodd un o Salsbris, Lleweni, yr hwn a
adwaenid yn mhlith ei gydwladwyr wrth yr enw Syr
John y Bodiau, am fod iddo wyth bys a dwy fawd ar bob
llaw. Y mae cerflun o hono yn yr Eglwys Wen, gerllaw
Dinbych, yn bresenol, a'i ddwylaw yn ateb i'r dysgrifiad
uchod. Efe a ornestodd â'r Bych, a bu ymladdfa enbydus
rhyngddynt — yr angenfil yn poeri tân, ac â'i gynffon
anferth yn gwneud pob ymgais i orthrechu y dewrddyn
cyntaf a feiddiodd ei wrthsefyll. Pa fodd bynag, llwyddodd Syr John
i blanu ei waewffon o dan ei aden. Syrthiodd
y bwystfil ar lawr, a chydag ysgrech ddolefus nes
oedd y creigiau amgylchynol yn diaspedain, efe a drengodd.
Torodd y gorchfygwr ben y bwystfil, a dygodd ef yn
fuddugoliaethus ychydig o'r fan, lle yr oedd lluaws mawr
o'i gyfeillion a phobl y dref a'r ardal yn disgwyl yn
bryderus am dynged yr ornes; a phan ddaeth i'w golwg,
gwaeddodd nerth ei ben, "Dim Bych." Os oes rhyw
ddyn nad all weled rheswm mewn peth fel hyn, dywedwch
