Tudalen:David Williams y Piwritan.djvu/12

Oddi ar Wicidestun
Gwirwyd y dudalen hon

Y mae i Lŷn, yn anad yr un darn o wlad, 'hen fythol hynafiaethau mawrion' chwedl Goronwy am Fôn. Brithir ei hwyneb gan hen blastai o fri, megis: —Bodwrdda, Cefnamwlch, Nanhoron, Cefn Llanfair, Bodegroes a llawer un arall. Fe fu yn y rhain foneddigion o hil gerdd a goleddai'r iaith ac a fu'n noddwyr hael i lên a chân. Mwy na hynny, yr oeddynt eu hunain yn wŷr dysgedig, celfyddgar, a dawnus. Agorent eu drysau i fardd a cherddor, a chroesawent yn rhwydd ymwelwyr yn swn telyn a chrwth. Dyma'r brid o foneddigion a fegid tua'r eilfed ganrif ar bymtheg, a mawr yw'n dyled iddynt am feithrin mor eiddgar yr hen ddiwylliant Cymreig.

Prin ydyw'r hyn a ddywed Thomas Pennant yn hanes ei deithiau (tua 1776) am fywyd yr uchelwyr, a bywyd yr hen aneddau hyn; ond cwyna yn awgrymiadol mai mewn cyflwr anniwylliedig yr oedd y wlad er gwaethaf esiamplau canmoladwy y boneddigion. Sonia am y tai o glai a'u to gwellt. Yn ol a ddywed ef, dewisach oedd gan y dynion ddal pysgod na dal cyrn yr aradr. Er hynny i gyd, fe anfonid allan i'r byd doreth o gynhyrchion o Benrhyn Llŷn.

Er pob cyfnewid, fe gadwodd tref Pwllheli yn gyrchfan marchnad y wlad. Am dani hi y canodd Morys Dwyfach ymhell yn ôl yn yr unfed ganrif ar bymtheg:

"Per gordio pur gywirdeb
Pwllheli marsiandi sieb."

Ni pheidiodd a bod yn ystorfa, fel y dywed Pennant, "lle cedwir nwyddau at wasanaeth y rhandir yma."

Yr oedd yr hen dref yn un bur fonheddig bedwar ugain mlynedd yn ôl, ni dybiem. Cawn Eben Fardd