yr Hebraeg a'r Groeg, fel, o bosibl, nad oes un cyfieithiad yn y byd yn well na'r un Cymraeg; ac er ei fod yn hir cyn dyfod, eto fe'i gwnaed yn dda yn y diwedd.
YMOF. Wele, rhyfedd drugaredd Duw yn gwawrio ar Gymru, wedi hir nos o dywyllwch dudew! Ond gan fod y ddau argraffiad a soniasoch bris mawr, ac hefyd yn lled brinion, pa fodd yr agorwyd y ffordd i'r gwerinos tlodion allu cael y Bibl sanctaidd o fewn cyrhaedd iddynt ei bwrcasu?
SYL. Yn y flwyddyn 1630 daeth trydydd argraffiad o'r Bibl allan, mewn llythyrenau mân, fel y gallai y tlodion ei bwrcasu, yn mhen deng mlynedd ar ol yr ail argraffiad. Y gorchwyl elusengar a daionus hwn a ddygwyd ymlaen ar draul dau wr enwog o hiliogaeth y Cymry, yr rhai oeddynt y pryd hyny yn henuriaid (aldermen) yn ninas Llundain; sef Mr. Rowland Heylen, a Syr Thomas Middleton, o enedigaeth o Gastell y Waun, gerllaw Croesoswallt, Sir yr Amwythig; a rhyw rai ereill yn eu cynorthwyo. Mae Mr. Stephan Hughes, yn ei lythyr o flaen Llyfr y Ficar, yn dywedyd mai Syr T. Middleton, yn anad neb arall, a ddangosodd y drugaredd hon gyntaf i'n gwlad ni, sef i fod mewn traul i argraffu y Bibl yn llyfr bychan er budd cyffredin i'r bobl; er ei fod o'r blaen yn llyfr mawr yn yr eglwysydd. Ebe ef yn mhellach, "Yr wyf fi yn dymuno o'm calon ar Dduw ar i bob bendith ysprydol a thymhorol ddisgyn ar bob un o hiliogaeth Syr T. Middleton, yn Ngwynedd neu un lle arall. Rhodded Duw iddynt fendithion aneirif fel tywod y môr, fel glaswellt y ddaear, ac fel sêr y nefoedd. A bydded i bob un yn Nghymru ag sydd yn caru Duw, ac yn hiraethu am iachawdwriaeth eneidiau anfarwol, gyduno i gyhoeddi o'u calon, Amen, ac Amen, boed felly. O Arglwydd grasol, bendithia eppil Syr Thomas Middleton, a bydded ei enw dros byth yn anrhydeddus." Pan ddaeth yr argraffiad hwnw o'r Bibl allan y canodd y gŵr duwiol hwnw, Mr. Rees Pritchard, ficar Llanymddyfri, anogaethau difrifol i brynu y Bibl, dysgu ei ddarllen, a'i iawn ddefnyddio. Rhan o'i ddwys gynghorion a welir yn y geiriau canlynol:
Mae'r Bibl bach yn awr yn gyson, |