clochdy yr eglwys yn ffurfio rhan o'i dy. Dywedir hefyd iddo ladd bwystfil oedd yn gwneud mawr niwaid yno, wrth yr afon Carog, yn agos i'r eglwys. Y mae crug yn aros eto ar y fan a elwir Bedd Carog.
BAGLAN, mab Dingad ab Nudd Hael, oedd sant yn byw yn y chweched ganrif. Ei fam oedd Tefrian, merch Llewddyn. Bu Baglan byw yn Coedalun. Efe a'i frodyr, Gwytherin, Tegwyn, Tefriog, a'i chwaer Eleri, a unasant a Choleg Ynys Enlli, tuag O.C. 520. (Bonedd y Saint.)
BADDY, THOMAS, oedd enedigol o Ogledd Cymru, ond nid ydym yn gwybod o ba
ran o'r gogledd ydoedd. Yr oedd yn ysgolhaig
rhagorol, wedi ei addysgu, fel y tybir, dan ofal
y Parch. Samuel Jones, Brynllywarch; efe a
ymsefydlodd fel gweinidog ar yr eglwys yn
Dinbych, tua'r flwyddyn 1693; a pharhaodd
yn y weinidogaeth hyd ei farwolaeth, yn 1729.
Yr oedd ei gynulleidfa yn fechan o rif, ond yn
barchus iawn. Ymddengys ei fod yn bregethwr
talentog, yn foneddigaidd o ymddygiad, ac yn
berchen ar lawer o dda y byd hwn. Yr oedd
yn uwch o ran ei sefyllfa yn y byd na'r rhan
amlaf o'i frodyr yn y weinidogaeth. Dywedir
ei fod yn achlysurol yn gwisgo yspardynau
arian am ei sodlau, yr hyn a barai dramgwyddiadau
a gofid mawr i rai o'i gyfeillion, am ei fod yn
hyn yn myned yn rhy debyg i wyr mawr yr
oes hono. Pan hysbyswyd ef o hyny, dywedodd fod yn ddrwg iawn ganddo eu bod yn
rhoddi yn eu calonau i'w blino yr hyn a roddai
efe am sodlau ei draed. Y mae y Dr. Charles
Owen yn ei ddarlunio fel " gweinidog diwyd,
a thra gostyngedig o ysbryd.' Efe a wasanaethodd ei genhedlaeth trwy ysgrifenu a chyfieithu amryw lyfrau da, megys "Hymnau Sacramentaidd," 1703. "Cyfieithad o Dolittle
ar Swper yr Arglwydd," 1703. "Cyfieithad
o Wadsworth ar Hunanymwadiad," 1713.
"Cyfieithiad Cynghaneddol o Ganiad Solomon,
gyda Nodiadau Eglurhaol," 1725. "Cyfieithad o Wagedd Mebyd ac Ieuenctyd, gan Dr. D.
Williams," 1727.
BAGLAN, mab Ithel Hael, tywysog o
Armorica. Preswyliai y rhan flaenaf o'r
chweched ganrif; ac ymddengys ei enw yn
rhes y seintiau Cymreig, ond nis gellir sicrhau
gan ba un o'r ddau sant o'r enw hwn y cafodd
yr eglwysi Llanfaglan, yn sir Gaernarvon, a
Baglan, yn Morganwg, eu sylfeini, efallai, un
gan bob un o honynt.
BAKER, (DAVID,) a anwyd yn Abergavenny, yn 1575. Yr oedd ei dad yn wr o
feddianau, ac yn oruchwyliwr i arglwydd
Abergavenny; a'i fam oedd chwaer i'r Dr.
David Lewis, barnwr y môr-lys; ar ol yr hwn
y cafodd ei enw. Derbyniodd ei addysg yn
Christ's Hospital, yn Llundain. Symudodd
oddiyno i Broadgate Hall, Rhydychain, yn
1590. Yr oedd yn mwriad ei dad i'w ddwyn
i fyny yn offeiriad, ond gan fod rhyw rwystrau
ar y ffordd, anfonwyd ef i'r Middle Temple cyn
iddo gymeryd un gradd, lle yr ymroddodd
gyda diwydrwydd mawr i astudio y gyfraith.
hwn blinid ef yn fawr gan
Atheistiaidd; ond yn mhen amser wedi hyny,
cafodd waredigaeth hollol oddiwrthynt; ac
hyd derfyn ei oes, ymroddodd i fywyd
crefyddol. Yr oedd yn awdwr amryw lyfrau
ar dduwinyddiaeth ymarferol; rhoddir rhes o
honynt gan Wood yn hanes ei fywyd ef; ond
nid ymddengys i'r un o honynt gael eu hargraffu. Yr oedd hefyd yn gyfreithiwr cyffredin rhagorol, ac yn hynafiaethydd da.
Yr oedd yn gyfarwydd neillduol yn hynafiaethau yr eglwys Frytanaidd. Ysgrifenodd ei holl weithiau braidd yn Lladin; a
chyfieithodd weithiau amryw awdwyr o'r
Lladin i'r Saesneg; ond bu farw yn Llundain
yn 1641.
BANGOR, (HUGH,) oedd fardd, yr hwn
a flodeuai, yn ol y Cambrian Biography,
rhwng y blynyddoedd 1560 a 1600.
BARNES, EDWARD, ydoedd frodor o
Lanelwy, ac yr oedd yn cael ei ystyried yn
fardd yn ei ddydd. Y mae rhai o'i gyfansoddiadau mewn llyfr a gyhoeddwyd yn 1765,
o'r enw "Cyfaill i'r Cymro," o gasgliad William
Hope, o Dre' Fostyn. Ymddengys iddo ymgysylltu a'r Methodistiaid, a dangos ddifrifoldeb ei sel grefyddol i lesau ei gydwladwyr,
trwy gyfieithu a chyhoeddi 1. "Llythyr o gyngor
difrifol oddiwrth weinidog yr efengyl at wr
mewn cyflwr o fethiant ac afiechyd. gan y
Parch. Mr. De Covey, 1784." 2. "Myfyrdodau
Hervey, y rhan gyntaf, gyfieithad Iorwerth
Barnes, 1785." 3. "Coron gogoniant tragywyddol." "Pregeth y Parch. T. Priestley, ar
farwolaeth arglwyddes Selina, iarlles Huntington, a gyfieithwyd gan Edward Barnes."
Yr oedd yn byw y rhan fwyaf llafurus o'i oes yn
sir Drefaldwyn, ac yn cymeryd y blaen gyda'r
symudiad Methodistiaidd, gan gymeryd y pregethwyr teithiol a'r cyfarfodydd i'w dy.
BARNES, THOMAS, a drowyd allan o
Magor, sir Fynwy. Cafodd ei anfon o eglwys
Allhallows, yn Llundain, i bregethu yr efengyl
yn Nghymru. Ar ol ei fwriad allan, efe a
ddaeth yn weinidog yr eglwys gynulleidfaol
oedd wedi ei ffurfio yn Llanfaches, yn 1689.
Yr oedd llawer, os nad y rhan amlaf o aelodau
yr eglwys hono yn byw yn mhlwyf Magor, a'r
plwyfydd nesaf; ac efe a barhaodd yn y sefyllfa hono hyd ei farwolaeth yn 1703. Ar farwolaeth Dr. Owen, cafodd alwad i ddychwelyd
i Lundain, yn ganlynydd iddo; ond efe a ddewisai aros gyda'i ddeadell erlidiedig yn y wlad.
Cafodd ei gynal yn gysurus yn ei flynyddoedd
adfeiliedig, o Ystorfa y Bwrdd Cynulleidfaol.
Y boneddwyr a'r offeiriaid a'i parchent ef yn
fawr am wrthod deisebu y brenin Iago yn erbyn prawf. Yr oedd yn meddu ar gryn lawer
o synwyr, diniweidrwydd, a hunanymwadiad.
BASSETT, CRISTOPHER, y gwr parchus hwn a hanai o un o hen deuluoedd mwyaf urddasol Morganwg, fel y gwelir oddiwrth achres o deulu y Bassetts, a gyhoeddwyd yn y flwyddyn 1846. Daeth gwreiddiau y teulu drosodd o Normandy, gyda Gwilym y Gorchfygwr. Dau frawd oeddynt, sef Allan a Thirstane Bassett; ac y mae amryw o brif bendefigion Lloegr yn olrhain eu hachau i'r naill neu y llall o'r brodyr hyn hyn. Daeth John, un o feibion ieuangaf Thirstane Bassett, drosodd i
