Tudalen:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu/38

Cymreig, canlynodd Seisyllt fel brenin Pry-
dain. Yr oedd yn enwog 0 ran ei fedr
mewn peroriaeth leisiol ac offerynol, fel nad
oedd ei gyfartal; am hyny y gelwid ef " Duw
y gwareu," (chwareu-dduw.-Myv. Arch. ii.
165.)

BLEGWRYD AB OWAIN, yagolaig a chy-
freithiwr mwyaf ei oes, o deulu pendefigaidd.
Yr oedd yn frawd i Morgan, brenin Morgan-
wg, yn archddeon Llandaf, yn athraw yn
nghyfraith yr ymerawdwr, ac yn nghyfraith
yr eglwys. Gelwir ef yn Nghronicl y tywys-
ogion Cymreig "Pen cyfeistedd." Cofnodir
ef hefyd yn Llyfr Llandaf, tudal. 209, fel y
Blegwryd Enwocaf. Dewiswyd ef gan Martin,
esgob Tyddewi; Mordaf, esgob Bangor; a
Marchlwys, esgob Llaudaf, i fyned gyda Hy-
wel Dda i Rufain, pan oedd efe yn parotoi ar
gyfer adolygu cyfreithiau Cymru, yn y flwydd-
yn O.C. 926. Wedi hyny, pan oedd Hywel
wedi gwysio i gynghorfa chwech o'r dynion
doethaf a mwyaf deallgar o bob cwmwd yn
Nghymru, a saith ugain o eglwyswyr o wahan-
ol raddau, efe a orchymynodd ar fod deuddeg
o'r rhai mwyaf profiadol i gael eu dethol, y
rhai, gyda chymorth Blegwryd, oeddynt i ad-
olygu hen gyfreithiau Cymru, a'u dwyn i'r fath
ffurf ag oedd yn gyfaddas i foesau ac amgylch-
iadau y wlad. Ar yr amgylchiad pwysig hwn,
Blegwryd oedd i fod yn ysgrifenydd; yr hwn
a osododd y gwahanol benranau mewn iaith
briodol; ac y mae y deddflyfr wedi ei dros-
glwyddo i lawr i ni. Y mae yn gofnodiad an.
mhrisiadwy o deimladau ac arferion ei amser ef.

BLEIDDIAN, neu Blaidd, yw y cyfieithad
Cymreig o Lupus, esgob Caerdroia, yr hwn a
ddaeth gyda Garmon, o Ffrainc i Frydain,
tua'r flwyddyn O.C. 429, er rhoddi atalfa ar
Forganiaeth. Ymddengys mai Bleiddian oedd
y cenadwr ieuangaf, ac iddo gymeryd rhan is-
raddol, gan nad enwir ef mewn cysylltiad a
Garmon. Y mae eglwys Llanblethian Fawr,
a Llanblethian Fach, yn sir Forganwg, wedi
eu cysegru iddo. (Myv. Arch. ii. 249; Rees's
Welsh Saints.)

BLEIDDYD, brenin Prydain, o C.C. 859,
hyd 839. Canlynodd ei dad Rhun Paladrfras.
Teyrnasodd ugain mlynedd, ac adeiladodd
Caerbaddon, (Bath,) lle y dywedir iddo ddy-
feisio enaint poeth i fod yn feddyginiaeth bar-
haus i'r cystuddiol. Canlynwyd ef i'r orsedd
gan ei fab Llyr, neu Lear yn ngwaith Shakes-
peare. (Myv. Arch. ii. 126.)

BLEIDDYD, y 53 brenin Prydeinig, yn ol
y Brut Cymreig. Canlynodd Meiriawn tua'r
flwyddyn C.C. 266; a bu farw ar ol teyrnasiad
byr o dair blynedd. (Myv. Arch. ii. 165.)
BLEIDDYD, esgob, yr hwn a ganlynodd
Joseph yn esgobaeth Tyddewi, yn 1061. Bu
farw yn 1070. (Myn. Arch. ii. 519.)

BLETHYN, WILLIAM, oedd enedigol o
Gymru, a derbyniodd ei addysg golegol yn
New Inn, neu Broadgate's Hall, Rhydychain,
gan lwyrymroddi i astudio y gyfraith wladol.
Cymerodd ei raddio yn yr alwad hono yn 1562,
ac wedi hyny daeth yn archddiacon Aberhon-
ddu, a chorweinydd Osbaldkirke, yn eglwys
gadeiriol York. Gyda'r dyrchafiad diweddaf,
yn nghyd a chorweinydd St. Dubricius yn
eglwys gadeiriol Llandaf, ar berigloriaethau
Rogyet, yn sir Fynwy, a Sunningwell yn sir
Berk, derbyniodd esgusodeb i ddal gwag
eglwys-fudd gydag esgobaeth Llandaf, i'r hon
yr oedd wedi ei gysegru, Ebrill 17, 1575. Bu
farw Hydref 1590, a chladdwyd ef yn eglwys
Mathern, yn Mynwy, lle yr oedd gan esgob
Llandaf y pryd hwnw balas, yn agos i'w rag-
flaenoriaid, yr esgobion Kitchen a Jones. Gad-
awodd dri o feibion, William, Timothy, a Phil-
emon; y diweddaf o honynt a ddaeth yn gor-
weinydd Llandaf; ac yr oedd ganddo ddyrch-
afiadau ereill. (Wood's Ath. Öxon, Le Neve's
asti, Godwin de Presulibu

BLOOM, MELBOURN, oedd weinidog
gyda'r Annibynwyr. Yn ol yr hanes sydd
genym cafodd ei neillduo i waith y weinidog-
aeth yn y flwyddyn 1745, yn gynhorthwywr,
mae'n debyg, i'r Parch. C. Samuel, Pantteg,
sir Gaerfyrddin. Yr ydym yn cael yn hanes
ffurfiad eglwys Penygraig, ger Caerfyrddin,
yn 1748, mai nifer yr aelodau ar y pryd oedd
30, ac mai y gweinidog oedd yn gofalu am
dani oedd y Parch. Melbourn Bloom, a'i fod
yn un o'r personau blaenaf yn nygiad yn mlaen
yr addoldy cyntaf yno yr un flwyddyn ag y
ffurfiwyd yr eglwys; a dywedir mai efe oedd
y gweinidog cyntaf a fu yno, ond nad yn
Mhenygraig y cafodd ei urddo. Yr ydym yn
cael hanes hefyd iddo ganlyn y Parch. T.
Thomas yn y weinidogaeth, yn Nghefnarthan
a Phentretygwyn, ger Llanymddyfri, yr hwn a
fu farw yn y flwyddyn 1794. Ymddengys
wrth yr hanes iddo fod am lawer o flynyddoedd
yn llafurus yn y weinidogaeth yn sir Gaer-
fyrddin. Nid oes genym yr un wybodaeth pa
bryd y gorphenodd ei yrfa ddaearol.

BOADICEA, yn Gymraeg Buddug, brenin.
es Frytanaidd enwog yn amser yr ymerawdwr
Nero. Yr oedd yn weddw i Prasutagus, bren-
in Iceni; yr hwn mewn gobaith o sicrhau am-
ddiffyn y Rhufeiniaid i'r deyrnas a'i deulu, a
wnaeth trwy ei ewyllys, yr ymerawdwr a'i
ferch ei hun yn gydetifeddion o'i drysorau
gwerthfawr. Y canlyniad modd bynag, a brof-
odd yn groes; oblegyd ei deyrnas a'i drysorau
a ddaethant felly yn ysglyfaeth i'r milwyr
Rhufeinig, y rhai a aethant i'r fath radd o far-
bareidd-dra, fel y gorchymynasant i'r frenines
gael ei.fflangellu yn gyhoeddus, a'i ferched i
yn ddarostyngedig i'r ymddygiadau mwyaf
creulon. Cynddeiriogodd hyn y Prydeiniaid,
fel yr aeth 120,000, gyda Boadicea yn eu llyw-
yddu, ac ymosodasant ar y Rhufeiniaid, a dial-
asant y niweidiau a dderbyniasent, trwy ladd
70,000 o'r Rhufeiniaid. Pan glywodd Sueton-
ius Paulinus am y gyflafan hon, efe a frysiold
o sir Fon, gyda 10,000 o hen filwyr dan ei
lywyddiaeth, ac mewn brwydr waedlyd yr hon
a ganlynodd, gorchfygwyd y Prydeiniaid gyda
lladdfa fawr. Dywedir i 80,000 syrthio ar y maes.

BODA, sant, yr hwn oedd un o feibion He-
lig ab Glanawg. Yr oedd yn byw yn y rhan
flaenaf o'r seithfed ganrif. Pan ddinystriwyd
tiriogaeth eu tad gan y llifeiriant mawr, efe a'i
frodyr a gofleidiasant fywyd mynachaidd, a
Q