Tudalen:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu/39

daethant yn aelodau o golegau Enlli a Bangor,
yn sir Gaernarfon. (Bonedd y Saint.)

BODFAN, sant, yr hwn oedd un o feibion
Helig ab Glanawg, a brawd Boda. Efe a syl-
faenodd eglwys Aber, neu Abergwyngregyn,
yn sir Gaernarfon, yr hwn blwyf sydd nesaf
at y Lavan Sands, yr hwn o flaen y gorlifiant
a ffurfiai diriogaeth eu tad. Ei ddydd gwyl
yw Mehefin 2. (Bonedd y Saint.)

BOIS, DAVID, ydoedd o Trebois, plwyf
Llandefalley, yn sir Frycheiniog; ond yn hanu
o hen deulu Normanaidd a sefydlasant yno.
Gwnaed ef yn brior y friars, neu y brodyr
Carmelaidd, yn Nghaerwrangon; ac yr oedd
yn awdwr amryw weithiau Lladin, ar destunau
crefyddol ac eglwysig. (Lewis' Top. Dic.)

BOLD, WILLIAM, YSW., ydoedd o Dre'r
Ddol. Gwasanaethodd siryddiaeth Mon yn y
blynyddoedd 1644, 1649, a 1655. Yr oedd
yn un o'r swyddogion yn myddin Siarl II., yn
y rhyfeloedd gwladol hyny; ac yn un o'r rhai
a enwogasant eu hunain, fel ag í deilyngu cael
ei anrhydeddu â'r bwriadol urdd o Farchog y
Dderwen Freiniol, yn 1660, a'i etifeddiaeth yn
werth £1000. (Cam. Quar. Mag. ii. 165.7.)

BOWEN, DAVID, Brynchwith, pregethwr
cynorthwyol, yn perthyn i'r Annibynwyr yn
Blaenycoed. Dechreuad yr eglwys yn y lle
hwn oedd symudiad Mr. D. Bowen o'r College,
plwyf Cilrhedyn, i'r Brynchwith, tua'r flwydd-
yn 1800. Yr oedd Mr. Bowen yn aelod yn
flaenorol yn Nhrelech. Yn fuan wedi ei sy-
mudiad, cymerodd hen ysgubor yn Blaenyeoed
ar ardreth o gini y flwyddyn, er cynal cyfar-
fodydd gweddio, a phregethu yn achlysurol.
Cafodd ei gefnogi gan ei weinidog, y Parch.
M. Jones, yr hwn a addawodd ddyfod yno i
bregethu iddynt unwaith bob dau fis. Ni or-
phwysodd Mr. Bowen nes cael yr hen ysgubor
yn lle cyfleus at ei gwasanaeth newydd. Go-
sodwyd areithfa a bwrdd ynddi, yn nghyd a
ffenestri er ei goleuo; a gosodwyd meinciau i
eistedd arnynt, nes edrychai yr hen ysgubor
yn lled daclus Bu Mr. Bowen yn cynal llawer
eyfarfod gweddi ynddi heb neb igymeryd rhan
yn y gwaith ond efe ei hunan. Byddai yn
arfer gweddiu a chanu dair neu bedair gwaith,
gyda hyfrydwch mawr. Ond yn fuan daeth
mwy o wrandawyr yno nag a ddaliai yr hen
ysgubor, a chafwyd tir i adeiladu capel arno
yn y flwyddyn 1807. Mr. D. Bowen.a Mr.
D. Davies, Brynceirch, oedd y prif offerynau
i ddwyn y gwaith yn mlaen; ond bu D. Davies
farw cyn ei orphen. Ar anogaeth ei weinidog
dechreuodd Mr. Bowen bregethu tua'r flwydd-
yn 1806, a pharhaodd yn ffyddlon gynhorth-
wywr i'w weinidog hyd ei fedd. Efe oedd tad
y Parch. Samuel Bowen, Maclesfeld. Y mae
flawer o deulu Mr. D. Bowen yn enwog mewn
crefydd yn yr ardal hyd heddyw. Cynyddodd
yr eglwys fechan hono mewn aelodau newydd-
ion, amryw o honynt yn benau teuluoedd, ac
yn amaethwyr cyfrifol; a hyny fel ffrwyth
Ilafur un dyn duwiol a da yn yr ard.1. Cafwyd
lle helaeth i gladdu wrth y capel, a thrydydd
merch Mr. Bowen a gladdwyd yno gyntaf, yn
1827; ae erbyn heddyw mae y gwas ffyddlon
hwnw i Iesu Grist, yn nghyd a chanoedd ereill,
yn tawel orphwys hyd udganiad yr udgorn, yn
myn vent Blaenycoed.

BOWEN, EVAN, a fu yn bregethwr teith-
iol; ac ar y 12fed o Fawrth, 1653, cafodd ei
osod yn offeiriad Llanafanfawr, yn sir Fry-
cheiniog. Dr. Walker a ddywed ei fod yn 55
mlwydd oed pan osodwyd ef yn y Llan; a chan
ei fod yn bregethwr yn yr ardal o'r blaen, nis
gellir gwybod pa faint o ddaioni a wnaeth efe
yn flaenorol i hyny. Dywedir fod o gylch
pedair mil o eneidiau dan ei ofal; a diameu ei
fod ef fel amryw ereill a osodir gan Senedd,
i bregethu mewn amryw Lanau heblaw Llan-
afanfawr; a chyda phregethu ar y Sabbath,
yr oedd hefyd i bregethu dair neu bedair
gwaith yn yr wythnos. Ni byddai y Llyfr
Gweddi Cyffredin yn cael ei ddefnyddio y pryd
hwnw; ond byddent yn dwyn y gwasanaeth
crefyddol yn mlaen fel y gwna yr Ymneilldu-
wyr y dyddiau hyn. Yn ol y Cyfarwyddiadur
yr oedd i gael ei ddwyn yn mlaen, a'r ffurf yn
cael ei gwahardd. Yr Arglwydd a'i gwnaeth
yn offeryn yn ei law er dychweliad llawer o'r
Cymry at Dduw. Yr oedd Mr. Evan Bowen
yn un o gyndeidau Carnhuanawc. Efe oedd
sefydlydd y gynulleidfa o Annibynwyr a gyf-
arfyddant i addoli Duw yn Nhroedrhiwdalar, yn
mhlwyf Llanafanfawr, yr hon sydd yn bodoli
hyd heddyw, ac yn dra blodeuog, dan ofal
gweinidogaethol y Parch. D. Williams, er ys
mwy na 61 o flynyddoedd. (Gwel Walker's
Sufferings of the Clergy, part i. tudal. 161;
part ii. tudal. 409; Hanes Cymru, gan Carn-
huanawc.)

BOWEN, THOMAS, YSW., Gwaunifor, yn
Aberteifi. Yr oedd y boneddwr hwn a'i briod
yn hoffi yr efengyl yn fawr. Pan oedd Mr.
John Thomas, awdwr "Caniadau Seion," yn
pregethu mewn lle a elwir Cefn Llanfair, torodd
boneddiges ieuanc allan i waeddi. Y foneddiges
hono oedd Miss Bowen, Gwaunifor. Yr oedd
rhyw weithrediadau ar feddwl Miss Bowen cyn
hyu, trwy farwolaeth chwaeriddi. Arol yr oedfa,
hi a ofynodd i Mr. Thomas fyned gyda hi i'r
palas. Nis gwyddai, meddai ef ei hun, pa
fodd i dori at y boneddwr yn nghylch crefydd
a duwioldeb, rhag ei dramgwyddo. Ond wrth
ymddiddan ag ef, canfu ei fod o ysbryd gos-
tyngedig, ac yn barod i dderbyn ei addyag-
iadau. Dywedodd y boneddwr wrth Mr.
Thomas ei fod yn bwriadu rhoddi ysgol i blant
tlodion yr ardal, ac y byddai yn well ganddo
iddo ef ddyfod i'w chadw na neb arall. Yntau
a atebodd, "Er eich boddloni chwi mi a ddeu-
af ar fy nychweliad, wedi cyflawni fy nghy-
hoeddiadau." Yr hyn a wnaeth. Ar y Sab-
bath, byddai yn arfer myned gyda Mr. Bowen
i'r Llan yn y bore, ac yn llefaru yn yr ysgoldy
y prydnawn. Wrth fyned tua'r Llan un bore,
dywedai y boneddwr wrtho, "Gan eich bod
chwi yn dyfod gyda mi yn y bore, deuaf finau
gyda chwithau yn y prydnawn, i'ch gwrando
yn pregethu;" ac felly y bu. Yr oedd llawer
o bobl wedi ymgynull i'r ysgoldy, ac yr oedd
yn syn iawn ganddynt weled Mr. Bowen yn
eu plith. Ar ol hyn ceisiodd Mr. Thomas gan
Mr. Bowen fyned gydag ef i Gapel Twrgwyn,
i wrando Mr. Rowlands, yr hwn oedd i bre-
Q