Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/24

Bef tywysog neu frenin beirdd. Nis gwyddom pa beth a gynhyrfodd
Eiddyn í daraw y bardd yn ei ben & bwyall rhyfel, na pha flwyddyn y
cymerodd hyny le, ond hyny yw y traddodiad am ei farwolaeth.
Sylwn ychydig yn mhellach ar nodwedd ei farddoniaeth.
Cynwysa
y Gododin dros 900 o linellau o wahanol hyd, ac ar wahanol fesurau.
Rhenir y cwbl, yn ol argraffiad Llanymddyfri, dan olygiad Ab Ithel, i
97 benillion, neu adranau. Nid oes yno ddim adliw cynghanedd
oddigerth o ddamwain; ond cedwir yr odl yn weddol ofalus. Mae'r
mesurau yn amrywio; dechreuir gyda gorchanau ar y gyhydedd
bedeirsill a phumaill yn gymysg. Wedi byny, gorchanau o naw ban
yn y penill, a'r llinellau yn naw a deg sill o hyd. Weithiau ceir
hupynt, bryd arall fforchawdl, yna tracthodl, &o. Gellid meddwl pe
cawaid y gan yn ei chyflwr cyntefig, cyn ei hacru gan adysgrifenwyr,
ei bod yn gyfansoddiad cywrain a gorchestol iawn. Tobygol mai arwr
y gân yw Owain ab Urien, yr hwn oedd yn ei flodeu, arfarch mwth
myngfras," a'i darian ysgafn-lydan, a'i gleddyf gloewlas, a'i wisg o ban,
a'i yapardynau o aur, yn myned i'r maes. Ato ef y cyfeirir feallai yn
"Cu cyfaillt Owain !"
Bwrlodd Owain ab Urien
Y tri thwr yn Ngattraeth hon;
Ofnodd Arthur fel goddaith
Owain, el frain, a'i ffon fralth.-L. G. COTHI.
Tybir yn gyffredin fod y Cymry yn myned i'r frwydr yn feddwon; ac
y mae amryw fanau yn y Gododin fel yn awgrymu felly, megis
Gwyr a aeth Gattraeth oedd ffraeth y llu,
Glasfedd en hancwyn a'u gwenwyn fu.
Gwin a medd o aur fu eu gwirawd.
fiwyr & grysiasant, bant gydosid,
Hoodl fyrion, meddwon uwch medd hidlaid.
Ond tebycach mai wedi eu sírioli gan win a medd yr oeddynt, ac nid
wedi eu meddwi yn ystyr ddiweddar y gair. Amcan y bardd ydyw
cyferbynu eu llawenydd wrth gychwyn i'r frwydr â'r galanastra a'u
cyfarfyddodd yno, ac nid nodi meddwdod y fyddin fel yr achos o'u
dinystr.
Heblaw'r Gododin, priodolir darnau eraill i Aneurin, sef Gwarchan
Adebon, Gwarchan Cynfelyn, a Gwarchan Tudfwlch, Barna rhai mai
gorcheiniaeth a feddylir wrth "gwarchan" gan y Cynfeirdd, a'u bod
yn fath o ddewiniaid; ond y mae'n fwy naturiol i ni dybied mai
gorchanau a olygent, sef mesurau elfenol a syml. Cysylltir Englynion
y Misoedd ag enw Anourin; ond y mae beirniadaeth a chraffder yr
oes hon yn gwrthod y dyb hono. Saif Aneurin yn uchel yn ngolwg y
Beirdd yn mhob oes. Dymunai D. Bonfras yn 1200 am awen
I ganu moliant mal Aneurin-gynt
Dydd y cant Ododin,
Risierdyn yn 1300 a ddywedai
Tafawd un arawd Aueurin-gwawdglaer.
Sefnyn yn 1350 a ddywedai
Medd cyhoedd miloedd molawd-Aneurin,
Mae beirdd y canoloesoedd yn cydnabod Aneurin yn enwog brif-fardd
o'r cynoesoedd, yr hyn sydd yn arwyddo fod y Gododin yn eiddo
dilys iddo.
ANNA.
Gwraig Amwn oedd hi, a gweddus ei galw yn fam seintiau,
ac ymddengys ei bod hithau, fel ei phlant, yn gweithio o lwyrfryd
24